ابن بنا، حسن بن احمد
| ابن بنا، حسن بن احمد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابن بَنّا، ابوعلى حسن بن احمد بن عبدالله بن بناء بغدادی حنبلى |
| نام پدر | احمد بن عبدالله |
| ولادت | 396ق |
| محل تولد | بغداد، عراق |
| محل زندگی | بغداد |
| رحلت | 471ق |
| مدفن | بغداد |
| طول عمر | 75سال |
| فرزندان | ابونصر محمد، ابوغالب احمد، ابوعبدالله یحیى |
| اطلاعات علمی | |
| علایق پژوهشی | علوم قرآنى، حدیث، فقه، كلام |
| اساتید | ابوالحسن حمامى، ابویعلى بن فراء حنبلى، ابوالفتح بن ابى الفوارس |
| شاگردان | ابوعبدالله بارع، ابوالحسین بن ابى‌یعلى فراء |
| برخی آثار | رسالة في السكوت، فضل‌التهلیل و ثوابه الجزیل |
ابن بَنّا، ابوعلى حسن بن احمد بن عبدالله بن بناء بغدادی حنبلى (396- 5 رجب 471ق/1006-11 ژانویه 1079م)، عالم علوم قرآنى، محدث، فقیه و استاد در انواع علوم.
ولادت
وی در بغداد (396ق)زاده شد. ابن بنا را داماد على بن حسن قرمیسینى (د 460ق/1068م) دانسته و گفته‌اند كه دختر قرمیسینى، مادر ابونصر محمد - بزرگ‌ترین فرزند ابن بنا - بوده است.
اساتید
ابن بنا قرائات هفتگانه را نزد ابوالحسن حمامى (328-417ق/940-1026م) و فقه را نزد قاضى ابویعلى بن فراء حنبلى (380- 458ق/990-1066م) و ابوالفضل تمیمى (342- 410ق/953-1019م) و دیگران آموخت و از ابوالفتح بن ابى الفوارس (338-412ق/ 949- 1021م)، ابوالحسین بن بشران (328- 415ق/940-1024م) و برادر جوان‌ترش ابوالقاسم بن بشران (339-430ق/950- 1039م)، هلال حفار (322-414ق/934-1023م)، ابن رِزقویه (325-412ق/ 936- 1022م)، ابوعلى بن شهاب عكبری (335- 428ق/946-1037م) تمیمى و دیگران حدیث شنید. استادان ابن بنا در زمره استادان خطیب بغدادی، مورخ معروف نیز بوده‌اند و او شرح حال هر یك را در اثر خویش آورده است.
گرایش‌های علمی
كار و تحقیقات ابن بنا از علوم قرآنى، حدیث، فقه و كلام فراتر رفت و در تاریخ، زندگى‌نامه، خطابه، لغت، علم تربیت و تعبیر رؤیا نیز وارد شد. در فقه گرایش وی به شافعى آشكار است. ابن رجب در مجموعه‌های او، معتقدات مشترك میان دو مذهب شافعى و حنبلى را دیده و قصد ابن بنا از گردآوری آنها را تألیف قلوب و توحید كلمه دانسته است. ابن بنا در مسائل معین فقهى با دیگر فقیهان حنبلى اختلاف نظر داشت. ابن رجب به برخى از این اختلافات اشاره كرده است. ابن بنا به پیروی از ابوالحسین بن منادی، مقدمه كتاب‌هایش را مسجع مى‌نوشت و شعر نیز مى‌سرود.
ابن بنا از منظر دیگران
عده‌ای از كسانى كه درباره ابن بنا اظهار عقیده كرده‌اند، وی را محكوم كرده و شماری به دفاع از او برخاسته‌اند. شجاع ذُهلى (د 507ق/1113م) گفته است كه ابن بنا از قاریان تجویددان و شیوخى بوده است كه از او احادیث نیكو شنیده‌ام و بیش از این درباره او نمى‌گویم. سِلَفى (د 574ق/1180م) گفته است كه شجاع با این بیان به ضعف ابن بنا اشاره مى‌كند. مؤتمن ساجى (د 507ق/1113م) از دیدار و منظر نیكوی ابن بنا یاد كرده، اما گفته است كه با شخصیت وی موافق نبوده تا از او حدیث بشنود. سلفى مى‌گوید كه ابن بنا گاه قسمتى از اصل را حذف مى‌كرده یا تغییر مى‌داده است. ابن نجار مورخ شافعى (د 643ق/1245- 1246م) ابن بنا را مورد انتقاد قرار داده و گفته است كه تصانیف او دلالت بر كمى دانش او دارد و ابن رجب، به‌تندی ابن نجار را پاسخ داده است. ابن حجر انتقادات دیگران را نقل كرده و افزوده است كه در كتابى كه ابن بنا درباره سكوت تألیف كرده به غلّو افتاده است. ابن رجب، نام این اثر را «الرسالة في السكوت و لزوم البیوت» و حاجى خلیفه، «الرسالة المغنیة في السكوت و لزوم البیوت» آورده است.
تدریس
ابن بنا در حیات استادش قاضى ابویعلى، در شرق بغداد به تدریس آغاز كرد و اندكى بعد دو حلقه وعظ، فتوا و قرائت حدیث داشت: یكى در جامع قصر و دیگری در جامع منصور. وی همچنین در مسجدی كه ابن جرده ساخته و به نام او معروف بود تدریس مى‌كرد و معلم اولاد ابن جرده بود.
شاگردان
شاگردان او در قرائت عبارت بودند از: ابوعبدالله بارع، ابوالعز قلانسى، ابوبكر مزرفى و حافظ حَمَیدی. افزون بر فرزندان ابن بنا، ابوالحسین بن ابى‌یعلى فراء، ابوبكر ابن عبدالباقى، ابن الحصین و ابوالقاسم بن سمرقندی و دیگران از وی روایت حدیث كرده‌اند.
فرزندان
از ابن بنا 3 فرزند مى‌شناسیم كه در شمار شاگردان او نیز بوده‌اند: 1. ابونصر محمد (434-510ق/1042-1116م) كه پس از پدر در حلقه‌های درس او به تدریس پرداخت؛ 2. ابوغالب احمد (445- 527ق/ 1053-1133م) كه ابن جوزی از او حدیث شنیده است؛ 3.ابوعبدالله یحیى(453-531ق/1061-1136م) كه ابن عساكر و ابن جوزی از او حدیث شنیده‌اند.
وفات
ابن بنا در 75 سالگى (471ق) درگذشت و در هر دو مدرسه‌ای كه تدریس كرده بود، به امامت ابومحمد تمیمى طبیب حنبلى (د 488ق/1095م) بر جنازه او نماز گزاردند و در گورستان باب حرب در مقبره امام احمد بن حنبل به خاك سپرده شد.
آثار
شمار تألیفات ابن بنا را 150 و 500 گفته‌اند، اما عدد اخیر شاید نتیجه سهو در خواندن یا نوشتن «خمسین و مائة» بوده باشد. ابن بنا در زمینه‌های تاریخ، شرح حال، فقه، حدیث، كلام، اخلاق، تربیت، لغت و تعبیر رؤیا صاحب آثار بوده است. ابن رجب و دیگران نام‌های تألیفات ابن بنا را ذكر كرده‌اند، ولى ما اكنون فقط از وجود 3 اثر ابن بنا آگاهیم كه هر 3 در كتابخانه ظاهریة دمشق نگهداری مى‌شود و نسخه چاپى یكى از آنها نیز در دست است، بدین شرح:
1. یادداشت‌های روزانه ابن بنا به خط خودش كه گویا جزئى از كتاب تاریخ اوست. این یادداشت‌ها رخدادهای اول شوال 460ق/3 اوت 1068م تا 14 ذیقعده 461ق/4 سپتامبر 1069م را در بردارد. این اثر برای تاریخ سده 5ق/11م بغداد دارای اهمیت بسیار است. ابن رجب از این یادداشت‌ها نقل قول كرده است. این نسخه را ضیاءالدین ابوعبدالله محمد بن عبدالواحد مقدسى مؤسس مدرسه ضیائیة دمشق بر كتابخانه آن مدرسه وقف كرده است. این یادداشت‌ها 16 برگ است كه جزو مجموعه شماره 17 در كتابخانه ظاهریه نگهداری مى‌شود. این یادداشت‌ها به كوشش جرج مقدسى با مقدمه مبسوط و ترجمه انگلیسى در «مجله مدرسه مطالعات شرقى و افریقایى» لندن چاپ شده است.
2. رسالة في السكوت، جزو مجموعه شماره 7.
3. فضل‌التهلیل و ثوابه الجزیل، جزو مجموعه شماره 4 در 94 برگ. ابن رجب از رساله اخیر نام نبرده است. [۱]
پانویس
- ↑ فكرت، محمدآصف، ج3، ص138-139
منابع مقاله
فكرت، محمدآصف، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.