ابن تلمیذ، هبةالله بن صاعد: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۱ ژانویهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۱۸

ابن‌ تلمیذ، هبةالله بن صاعد

نام	ابن‌ تلمیذ، هبةالله بن صاعد
نام‌های دیگر	امین‌الدوله بن التلمیذ ابن‌ التلمیذ، ابوالحسن هبةالله بن ابی‌العلاء صاعد
نام پدر	صاعد
متولد	ح 465 يا 466ق
محل تولد	بغداد
رحلت	506 ق یا 1160 م
اساتید	هبةالله بن سعيد
برخی آثار	مقالة في الفصد
کد مؤلف	AUTHORCODE03026AUTHORCODE

ابوالحسن هبةالله بن ابى العلاء یا صاعد بن‌ هبةالله بن‌ ابراهیم‌ (ح465 یا 466-506ق)، ملقب به موفق الملك، امین الدوله و سلطان‌الحكماء و معروف به ابن تلمیذ، پزشك، داروشناس، اديب و شاعر مسيحى بغدادى است. علت‌اشتهار وى به ابن تلمیذ را انتساب به ابوالفرج معتمد الملك يحيى بن تلمیذ، نياى مادرى وى دانسته‌اند كه‌او نيز به ابن تلمیذ شهرت داشته است.

ولادت

ابن‌ تلمیذ در بغداد و در خانواده‌اى مسيحى تولد يافت. پدر وى پزشكى مشهور بود. در هيچ یک از منابع قديمى، اشاره‌اى به سال تولد وى نشده است، ولى با توجه به تصريح بيشتر مآخذ كه درگذشت او را در 28 ربيع‌الاول 560ق يا صفر همان‌سال دانسته و این كه وى 94 يا 95 سال عمر كرده است، بايد تولد او در حدود 465 يا 466ق باشد. ولى بنا به‌رأى شيخو وى در 474ق زاده شده است.

تحصیلات

ابن تلمیذ مقدمات علوم را در زادگاه خویش فراگرفت و به گفته ابن خلكان، استاد وى در پزشكى، هبةالله بن سعيد بوده‌است. وى سپس برای تكمیل معلومات و مطالعات پزشكى، به ایران سفر كرد. چنانچه از منابع جديد بر مى‌آيد، وى به سراسر ایران رفته و اطلاعات خویش را در زبان فارسی تكمیل كرده است و گویا در این دوره بوده است كه او به دربار سلطان سنجر راه يافت. به گفته بيهقى، وى به هنگام بيمارى سلطان، نسخه‌اى برای او تهيه كرد كه با مخالفت پزشك دربار سنجر روبه‌رو شد. ابن تلمیذ در شهر ساوه به ديدار موفق‌الدين ابوطاهر حسین بن محمد رسيد ‎و از کتابخانه مهم وقفى‌ا و استفاده كرد و در مدح وى اشعارى سرود. آنگاه به بغداد بازگشت و پس از درگذشت ابوالفرج يحيى بن تلمیذ، به جاى وى نشست و به دربار خلفاى عباسى راه يافت و پزشك مخصوص خليفه المقتفى شد و نيز به رياست بيمارستان عضدى رسيد ‎و تا هنگام‌مرگ، در همان منصب باقى بود. سپس به رياست پزشكان بغداد منصوب شد و رياست هيأت ممتحنه پزشكان را به عهده گرفت. به گفته بيهقى، حقوق ساليانه وى در بغداد بيش از 20 هزار دينار بود كه همه آن را در راه طالبان علم و افراد مستحق انفاق مى‌كرد.

میان او و اوحد الزمان ابوالبركات هبةالله ابن ملكا، رقابت و دشمنى بود و یک بار ابن ملكا در نامه‌اى كه به حيله به‌خليفه رسانيد، كوشيد كه‌نظر خليفه را نسبت به ابن تلمیذ تغيير دهد، اما خليفه در مقابل این سعايت، جان و مال ابن ملكا را بر ابن تلمیذ مباح ساخت ولى ابن تلمیذ متعرض او نشد و فقط در چند بيت شعر او را هجو كرد.

ابن تلمیذ را بسيارى از منابع، یکى از پزشكان و حكيمان برجسته دوره عباسى به شمار آورده‌اند، چنان كه قفطى او را بقراط عصر و جالینوس زمان خود دانسته‌است. بيهقى به نقل از ابوبكر ابن عروه، نوشته است كه وى غير از دانش‌پزشكى، در علوم ديگر به ویژه در منطق و طبيعيات، چيره دست بوده است.

وى در الهيات مسيحى نيز اطلاعات گسترده‌اى داشت، چنان كه به گفته ياقوت، او كشيش مجتمع مسيحى بغداد و رئيس آن بود. وى از مسائل اسلامى، به ویژه طب بر پايه احاديث نبوى نيز بهره‌اى وافر داشت و شرحى بر احاديث نبوى نوشت كه در نوع خود از اولین کتاب‌ها در این موضوع به شمار رفته‌است.

او به‌موسيقى و موسيقى‌دانان نيز علاقه‌مند بوده است و از شعرى خوب و نثرى زيبا برخوردار بود؛ ولى نثر وى از نظم او بهتر بوده‌است. محتواى اشعار وى از مسائلى چون پزشكى عمومى، بهداشت غذايى، سلامت روانى، دوستى، مهمان‌نوازى، فروتنى و پند و اندرز تشكيل مى‌شود. وى اشعارى نيز در هجو و مذمت معاصران خود دارد.

آثار

وى داراى آثار و تأليفات طبى متعددى است، اما هيچ یک از آن‌ها ابتكارى نيستند، بلكه‌بيشتر شرح، تفسير و تلخيص آثار بقراط، جالینوس، ابن‌ سينا، ابوبكر زكرياى رازى، حنين بن اسحاق، ابن مسكویه و ابن جزله است.

برخى از مشهورترين آثار وى عبارتند از

اقراباذين در داروشناسى و داروسازى به‌زبان‌عربى.
الرسالة (المقالۀ) الامینية في الفصد.
اختيار کتاب الحاوى كه تلخيصى از کتاب حاوى رازى است.
شرح مسائل حنين بن اسحاق.
الكناش في الطب.^[۱].

پانویس

↑ علامرودشتی، علی رفیعی، ج3، ص153

منابع مقاله

علامرودشتی، علی رفیعی، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1378

وابسته‌ها

مقالة في الفصد

مجموعه شانزده رساله در طب و دارو شناسی

[1] علامرودشتی، علی رفیعی، ج3، ص153

[۱]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+<div class="wikiInfo">
-[[پرونده:NUR03026.jpg|بندانگشتی|ابن‌تلمیذ، هبه‌الله بن صاعد]]
+[[پرونده:NUR03026.jpg|بندانگشتی|ابن‌ تلمیذ، هبةالله بن صاعد]]
 {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
 |-
-! نام!! data-type='authorName'|ابن‌تلمیذ، هبه‌الله بن صاعد
+! نام!! data-type="authorName" |ابن‌ تلمیذ، هبةالله بن صاعد
 |-
 |نام‌های دیگر
-|data-type='authorOtherNames'| امین‌الدوله بن التلمیذ
+| data-type="authorOtherNames" | امین‌الدوله بن التلمیذ
-ابن‌التلمیذ، ابوالحسن هبه‌الله بن ابی‌العلاء صاعد
+ابن‌ التلمیذ، ابوالحسن هبةالله بن ابی‌العلاء صاعد
 |-
 |نام پدر
-|data-type='authorfatherName'|
+| data-type="authorfatherName" |صاعد
 |-
 |متولد
-|data-type='authorbirthDate'|1073 م
+| data-type="authorbirthDate" |ح 465 يا 466ق
 |-
 |محل تولد
-|data-type='authorBirthPlace'|
+| data-type="authorBirthPlace" |بغداد
 |-
 |رحلت
-|data-type='authorDeathDate'|506 هـ.ق یا 1160 م
+| data-type="authorDeathDate" |506 ق یا 1160 م
 |-
 |اساتید
-|data-type='authorTeachers'|
+| data-type="authorTeachers" |هبةالله بن سعيد
 |-
 |برخی آثار
-|data-type='authorWritings'|[[مقاله فی الفصد]]
+| data-type="authorWritings" |[[مقالة في الفصد]]
-|-class='articleCode'
+|- class="articleCode"
 |کد مؤلف
-|data-type='authorCode'|AUTHORCODE3026AUTHORCODE
+| data-type="authorCode" |AUTHORCODE03026AUTHORCODE
 |}
 </div>
+'''ابوالحسن هبةالله بن ابى العلاء یا صاعد بن‌ هبةالله بن‌ ابراهیم‌''' (ح465 یا 466-506ق)، ملقب به موفق الملك، امین الدوله و سلطان‌الحكماء و معروف به ابن تلمیذ، پزشك، داروشناس، اديب و شاعر مسيحى بغدادى است. علت‌اشتهار وى به ابن تلمیذ را انتساب به ابوالفرج معتمد الملك يحيى بن تلمیذ، نياى مادرى وى دانسته‌اند كه‌او نيز به ابن تلمیذ شهرت داشته است.
-'''ابوالحسن هبه الله بن ابى العلاء''' ملقب به موفق الملك، امين الدوله و سلطان‌الحكماء و معروف به ابن تلميذ، پزشك، داروشناس، اديب و شاعر مسيحى بغدادى است. علت‌اشتهار وى به ابن تلميذ را انتساب به ابوالفرج معتمد الملك يحيى بن تلميذ، نياى مادرى وى دانسته‌اند كه‌او نيز به ابن تلميذ شهرت داشته است.
+== ولادت ==
+ابن‌ تلمیذ در بغداد و در خانواده‌اى مسيحى تولد يافت. پدر وى پزشكى مشهور بود. در هيچ یک از منابع قديمى، اشاره‌اى به سال تولد وى نشده است، ولى با توجه به تصريح بيشتر مآخذ كه درگذشت او را در 28 ربيع‌الاول 560ق يا صفر همان‌سال دانسته و این كه وى 94 يا 95 سال عمر كرده است، بايد تولد او در حدود 465 يا 466ق باشد. ولى بنا به‌رأى شيخو وى در 474ق زاده شده است.
-ابن‌تلميذ در بغداد و در خانواده‌اى مسيحى تولد يافت. پدر وى پزشكى مشهور بود. در هيچ يك از منابع قديمى، اشاره‌اى به سال تولد وى نشده است، ولى با توجه به تصريح بيشتر مآخذ كه درگذشت او را در 28 ربيع‌الاول 560ق يا صفر همان‌سال دانسته و اين كه وى 94 يا 95 سال عمر كرده است، بايد تولد او در حدود 465 يا 466ق باشد. ولى بنا به‌رأى شيخو وى در 474ق زاده شده است.
+== تحصیلات ==
+ابن تلمیذ مقدمات علوم را در زادگاه خویش فراگرفت و به گفته [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]]، استاد وى در پزشكى، هبةالله بن سعيد بوده‌است. وى سپس برای تكمیل معلومات و مطالعات پزشكى، به ایران سفر كرد. چنانچه از منابع جديد بر مى‌آيد، وى به سراسر ایران رفته و اطلاعات خویش را در زبان فارسی تكمیل كرده است و گویا در این دوره بوده است كه او به دربار سلطان سنجر راه يافت. به گفته بيهقى، وى به هنگام بيمارى سلطان، نسخه‌اى برای او تهيه كرد كه با مخالفت پزشك دربار سنجر روبه‌رو شد. ابن تلمیذ در شهر ساوه به ديدار موفق‌الدين ابوطاهر حسین بن محمد رسيد ‎و از کتابخانه مهم وقفى‌ا و استفاده كرد و در مدح وى اشعارى سرود. آنگاه به بغداد بازگشت و پس از درگذشت ابوالفرج يحيى بن تلمیذ، به جاى وى نشست و به دربار خلفاى عباسى راه يافت و پزشك مخصوص خليفه المقتفى شد و نيز به رياست بيمارستان عضدى رسيد ‎و تا هنگام‌مرگ، در همان منصب باقى بود. سپس به رياست پزشكان بغداد منصوب شد و رياست هيأت ممتحنه پزشكان را به عهده گرفت. به گفته بيهقى، حقوق ساليانه وى در بغداد بيش از 20 هزار دينار بود كه همه آن را در راه طالبان علم و افراد مستحق انفاق مى‌كرد.
-ابن تلميذ مقدمات علوم را در زادگاه خويش فراگرفت و به گفته [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]]، استاد وى در پزشكى، هبه الله بن سعيد بوده‌است. وى سپس براى تكميل معلومات و مطالعات پزشكى، به ايران سفر كرد. چنانچه از منابع جديد بر مى‌آيد، وى به سراسر ايران رفته و اطلاعات خويش را در زبان فارسى تكميل كرده است و گويا در اين دوره بوده است كه او به دربار سلطان سنجر راه يافت. به گفته بيهقى، وى به هنگام بيمارى سلطان، نسخه‌اى براى او تهيه كرد كه با مخالفت پزشك دربار سنجر روبه‌رو شد. ابن تلميذ در شهر ساوه به ديدار موفق‌الدين ابوطاهر حسين بن محمد رسيد و از کتابخانه مهم وقفى‌ا و استفاده كرد و در مدح وى اشعارى سرود. آنگاه به بغداد بازگشت و پس از درگذشت ابوالفرج يحيى بن تلميذ، به جاى وى نشست و به دربار خلفاى عباسى راه يافت و پزشك مخصوص خليفه المقتفى شد و نيز به رياست بيمارستان عضدى رسيد و تا هنگام‌مرگ، در همان منصب باقى بود. سپس به رياست پزشكان بغداد منصوب شد و رياست هيأت ممتحنه پزشكان را به عهده گرفت. به گفته بيهقى، حقوق ساليانه وى در بغداد بيش از 20 هزار دينار بود كه همه آن را در راه طالبان علم و افراد مستحق انفاق مى‌كرد.
+میان او و اوحد الزمان ابوالبركات هبةالله ابن ملكا، رقابت و دشمنى بود و یک بار ابن ملكا در نامه‌اى كه به حيله به‌خليفه رسانيد، كوشيد كه‌نظر خليفه را نسبت به ابن تلمیذ تغيير دهد، اما خليفه در مقابل این سعايت، جان و مال ابن ملكا را بر ابن تلمیذ مباح ساخت ولى ابن تلمیذ متعرض او نشد و فقط در چند بيت شعر او را هجو كرد.
-ميان او و اوحد الزمان ابوالبركات هبة الله ابن ملكا، رقابت و دشمنى بود و يك بار ابن ملكا در نامه‌اى كه به حيله به‌خليفه رسانيد، كوشيد كه‌نظر خليفه را نسبت به ابن تلميذ تغيير دهد، اما خليفه در مقابل اين سعايت، جان و مال ابن ملكا را بر ابن تلميذ مباح ساخت ولى ابن تلميذ متعرض او نشد و فقط در چند بيت شعر او را هجو كرد.
+ابن تلمیذ را بسيارى از منابع، یکى از پزشكان و حكيمان برجسته دوره عباسى به شمار آورده‌اند، چنان كه قفطى او را بقراط عصر و [[جالینوس]] زمان خود دانسته‌است. بيهقى به نقل از ابوبكر ابن عروه، نوشته است كه وى غير از دانش‌پزشكى، در علوم ديگر به ویژه در منطق و طبيعيات، چيره دست بوده است.
-ابن تلميذ را بسيارى از منابع، يكى از پزشكان و حكيمان برجسته دوره عباسى به شمار آورده‌اند، چنان كه قفطى او را بقراط عصر و [[جالینوس]] زمان خود دانسته‌است. بيهقى به نقل از ابوبكر ابن عروه، نوشته است كه وى غير از دانش‌پزشكى، در علوم ديگر به ويژه در منطق و طبيعيات، چيره دست بوده است.
+وى در الهيات مسيحى نيز اطلاعات گسترده‌اى داشت، چنان كه به گفته ياقوت، او كشيش مجتمع مسيحى بغداد و رئيس آن بود. وى از مسائل اسلامى، به ویژه طب بر پايه احاديث نبوى نيز بهره‌اى وافر داشت و شرحى بر احاديث نبوى نوشت كه در نوع خود از اولین کتاب‌ها در این موضوع به شمار رفته‌است.
-وى در الهيات مسيحى نيز اطلاعات گسترده‌اى داشت، چنان كه به گفته ياقوت، او كشيش مجتمع مسيحى بغداد و رئيس آن بود. وى از مسائل اسلامى، به ويژه طب بر پايه احاديث نبوى نيز بهره‌اى وافر داشت و شرحى بر احاديث نبوى نوشت كه در نوع خود از اولين کتاب‌ها در اين موضوع به شمار رفته‌است.
 او به‌موسيقى و موسيقى‌دانان نيز علاقه‌مند بوده است و از شعرى خوب و نثرى زيبا برخوردار بود؛ ولى نثر وى از نظم او بهتر بوده‌است. محتواى اشعار وى از مسائلى چون پزشكى عمومى، بهداشت غذايى، سلامت روانى، دوستى، مهمان‌نوازى، فروتنى و پند و اندرز تشكيل مى‌شود. وى اشعارى نيز در هجو و مذمت معاصران خود دارد.
-== تأليفات ==
+==آثار==
-وى داراى آثار و تأليفات طبى متعددى است، اما هيچ يك از آن‌ها ابتكارى نيستند، بلكه‌بيشتر شرح، تفسير و تلخيص آثار بقراط، [[جالینوس]]، ابن‌سينا، ابوبكر زكرياى رازى، حنين بن اسحاق، [[مسکویه، احمد بن محمد|ابن مسكويه]] و ابن جزله است.
-== برخى از مشهورترين آثار وى عبارتند از==
+وى داراى آثار و تأليفات طبى متعددى است، اما هيچ یک از آن‌ها ابتكارى نيستند، بلكه‌بيشتر شرح، تفسير و تلخيص آثار بقراط، [[جالینوس]]، ابن‌ سينا، ابوبكر زكرياى رازى، حنين بن اسحاق، [[مسکویه، احمد بن محمد|ابن مسكویه]] و ابن جزله است.
+برخى از مشهورترين آثار وى عبارتند از
 #اقراباذين در داروشناسى و داروسازى به‌زبان‌عربى.
-#الرسالة (المقالۀ) الامينية في الفصد.
+#الرسالة (المقالۀ) الامینية في الفصد.
 #اختيار کتاب الحاوى كه تلخيصى از کتاب حاوى رازى است.
 #شرح مسائل حنين بن اسحاق.
-#الكناش في الطب.
+#الكناش في الطب.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/1472 علامرودشتی، علی رفیعی، ج3، ص153]</ref>.
+==پانویس==
+<references/>
+==منابع مقاله==
-== وابسته‌ها ==
+[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/1472 علامرودشتی، علی رفیعی، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1378]
+==وابسته‌ها==
 {{وابسته‌ها}}
 [[مقالة في الفصد]]