مؤسسة آل البيت عليهم‌السلام لاحياء التراث
| عنوان | مؤسسة آل البيت عليهم‌السلام لاحياء التراث |
|---|---|
| بنيانگذار | سید جواد شهرستانی و دیگران |
| تأسیس | ۱۳۶۲ش |
| کاربری | مؤسسه پژوهشی و انتشاراتی |
| مکان | قم |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | احیاء میراث تشیع • شعبه‌های مؤسسه در دیگر کشورها • انتشارات آل البیت |
| کد مؤلف | AUTHORCODE05662AUTHORCODE |
مؤسسة آل البيت عليهم‌السلام لاحياء التراث مجموعه‌ای تحقیقی، پژوهشی و انتشاراتی در قم است. این مؤسسه که با رویکرد احیاء میراث تشیع فعالیت می‌کند با مراکز علمی و تحقیقاتی کشورهای جهان نیز ارتباط فرهنگی داشته و شعبه‌هایی در شهرهای دیگر هم دارد که یکی از مشهورترین آنها، شعبه بیروت است. ارتباط با سایر مؤسسات مشابه، شرکت در کنگره‌ها و کنفرانسها، شرکت در نمایشگاههای بین‌المللی، انتشار فصلنامه تراثنا و ایجاد مراکز اطلاع‌رسانی از دیگر فعالیتهای مؤسسه آل البیت است. مؤسسه در سال ۱۳۶۲ش/ 1404ق/1984م جهت یاری‌دادن به حوزه‌های علمیه و حمایت از محققان میراث اسلامی با همکاری سید جواد شهرستانی، سید علی خراسانی و شیخ محمد نجف پایه‌گذاری گردید[۱] ریاست این مؤسسه را حضرت آقای شهرستانی و معاونت علمی آن را حجت‌الاسلام خراسانی و معاونت اجرایی آن را حجت‌الاسلام حاج شیخ کاظم جواهری به عهده دارند. مؤسسه دارای یک هیئت امنای پنج نفره است و بودجه و اعتبارات آن توسط آقای شهرستانی تامین می‌گردد.[۲]
اهداف
آغاز شکل‌گیری مؤسسه با محقق ساختن این اهداف آغاز گردید:
- احیای متون و منابع مهم و ارزشمندی که عالمان و محققان اسلامی در ابعاد گوناگون و در رشته‌های مختلف علوم و فنون اسلامی در طی اعصار و قرون مختلف پدید آورده‌اند؛ ازآن‌رو که جامعهء اسلامی از یک سو و شیعیان از سویی دیگر و حوزه‌های علمیه و عالمان و محققان و طلاب علوم دینی از طرفی دیگر، سخت نیازمند استفاده از این منابع و متون هستند، بر این اساس تحقیق و احیای شایسته و عرضهء بهینهء این متون، از ضرورتهای انکارناپذیر است که مؤسسه برای محقق ساختن آن می‌کوشد.
- روزآمد کردن تمامی منابعی که پیش از این غیر محققانه و بدون تصحیح درست و غیراستاندارد و غیراصولی و تجلیدی نازیبا و غیرجذّاب چاپ و منتشر شده است.
- به دلیل تعداد زیاد و فراوانی متون خطی و چاپی در این زمینه،نیاز مبرمی به گزینشهای مختلف منابع و متون وجود دارد تا آنچه را ضرورت روز تعیین می‌کند، در اولویت قرار بگیرد، سپس با تحقیق، تصحیح و پیرایش و چاپ و نشری خوب و امروزین به عرصهء علم و فرهنگ تقدیم گردد.
- آگاه ساختن عالمان، فرهیختگان، طلاب، دانشجویان و سایر علاقه‌مندان و پیروان اسلام و تشیع، به میراث بزرگ و گنجینهء نفیس و آثار و تألیفات و میراث گرانقدری که دانشمندان بزرگ اسلام، به ویژه شیعه از خویش به یادگار گذاشته‌اند.
- مرتبط ساختن امت اسلامی به گذشتهء درخشانش در عرصهء علم، فرهنگ و تمدن شکوهمند اسلامی و میراث پرارج و بی‌نظیر ائمهء طاهرین(ع) و اهل بیت پیامبر(ص) و سود جستن و بهره‌ور ساختن این ارتباط با گذشته، جهت آگاهی بیشتر در مسیر تکامل فردی و اجتماعی مسلمانان و شیعیان.
- از همه مهمتر تبیین و توضیح تفکر و اندیشه نورانی و شیوهء حسنهء آل البیت(ع) در بیان اسلام، قرآن، احکام و شریعت پاک محمدی(ص)[۳]
بخش‌ها
مؤسسه آل البیت به جهت پیشبرد فعالیتهای خویش دارای گروه‌هایی با شرح وظایف خاص بوده که بخشی از آنها بدین شرح است:
- گروه گزینش: اولویت بندی منابع و تحقیقات بر اساس نیازهای جامعه علمی و فرهنگی، از طرف دیگر آثار و منابعی که موجب انحراف و انحطاط جامعه اسلامی است، از دائرهء تحقیق و پژوهش و از میان متون و تراث اسلامی خارج سازند. بنابراین کتاب گزینش شده، باید برای امت اسلامی مفید باشد و به استحکام و استواری عقاید جامعه کمک کند.
- گروه ارزیاب و گردآورندهء نسخه‌ها: پس از انتخاب کتاب موردنظر، گروه ارزیاب مؤسسه، جستجوی گستردهء خویش را جهت یافتن نسخه‌های آن کتاب در فهارس نسخه‌های خطی کتابخانه‌ها آغاز می‌کند و تعداد شمارهء نسخه‌های یافته شده در فهارس را در لیستهای مخصوص ثبت می‌کند، سپس برای ارزیابی آن نسخ موجود وارد عمل می‌شود و نسخهء گزینش و ارزیابی شده را که از همه بهتر است انتخاب می‌نماید.برای این کار ضوابط و موازین و ملاکهایی وجود دارد که خبرگان گروه ارزیاب و متخصصان فن آنها را به کار می‌گیرند و از مهمترین این ملاکها این است که نسخه به خط خود مؤلف باشد و یا نزد مؤلف قرائت شده و یا در زمان خود وی استنساخ و مورد تأیید وی قرار گرفته باشد و یا اینکه با نسخهء اصل مقابله و یا نزد علما استماع شده و یا از طرف مؤلف صحت آن تأیید گردیده و همچنین تاریخ نسخه و هویت استنساخ‌کننده شناسایی و یا واقف آن در ترجیح و ارزیابی تأثیر فراوان دارد.
- گروه بازخوانی و تقطیع نص: بعد از انتخاب نسخه‌ها و عکس نسخه‌های بهتر، نسخهء موردنظر نزد یکی از فاضل‌ترین و آگاه‌ترین شخص به لغت عربی، قرائت می‌شود و گروه با بهره‌برداری از علائم نگارشی مانند:فاصله، نقطه گذاری، علامت تعجب، استفهام، استنکار و جمله‌های معترضه و اشاره به آیات و روایات، به تقطیع متن و ویراستاری صوری آن،نسخه را برای مقابله، تصحیح و گزینش متنی استوار آماده می‌سازد.
- گروه استنساخ: پس از اینکه تقطیع نص و توزیع فقرات آن تمام شد،نسخه مورد نظر به حروفچین داده می‌شود تا با دستگاههای مجهز حروفچینی،نسخه‌ای جدید و حروفچینی شده را استنساخ نماید و برای دقت در این کار،نسخهء حروفچینی شده با اصل نسخه، مطابقت داده شده و مقابله می‌گردد تا خطا و اغلاط آن اصلاح شود و نسخه‌ای سالم و دور از اشتباه و خطا در اختیار محقق قرار گیرد.
- گروه مقابله نسخه‌ها: در این مرحله، گروه مقابله،نسخهء حروفچینی و تصحیح شده را با دیگر نسخه‌های خطی مقابله می‌کنند و موارد اختلافی بین نسخه‌ها در برگه‌ای جداگانه که همراه نسخهء حروفچینی شده است،ثبت می‌گردد و برای هریک از نسخه‌ها، به تناسب نسخهء گرفته شده از مراکز و کتابخانه‌ها رمزی تعیین می‌شود مثلاًبرای نسخه‌ای که از کتابخانهء مجلس شورای اسلامی، گرفته شده،رمز«م»و برای کتابخانهء آستان قدس رضوی،رمز«ق» انتخاب می‌شود و همچنین سایر نسخه‌ها.
- گروه استخراج آیات و احادیث: این گروه خود دارای بخشهایی جداگانه بدین شرح است:
- الف.بخش استخراج آیات: این بخش کوشش می‌کند با دقت، تمامی آیاتی که در متن و نصّ مورد تحقیق به صراحت و یا به اشاره آمده است، بازیابی و شناسایی گردد و با نشانی کامل و دقیق ثبت شود.
- ب.بخش استخراج احادیث در مصادر شیعی:که روایات ذکر شده در متن اثر مورد تحقیق که به صراحت، یا به اشاره و یا به مفاد آن استدلال شده در منابع و مصادر شیعی مورد جستجو قرار می‌گیرد و با نشانی و آدرس کامل آنها ارجاع و ثبت می‌گردد.
- ج.بخش استخراج احادیث در مصادر اهل سنت:در این بخش نیز روایاتی که در متن اثر به صراحت، یا به اشاره و یا به مفاد آنها استدلال شده است، در منابع و مصادر اهل سنت و عامه مورد کاوش قرار گرفته و با دقت به آن مصادر ارجاع و ثبت می‌شود.
- گروه استخراج اقوال فقهی: که خود به دو بخش تقسیم می‌گردد:
- الف.بخش استخراج اقوال فقهی عالمان شیعی:در این بخش اقدام به استخراج اقوال نقل شده در مصادر و منابع فقهی و جز آن‌که به عالمان امامیه تعلق دارد، می‌شود،خواه نقل قول مستقیم باشد و یا از آنان نقل شده باشد که دارای بابی بزرگ و گسترده است و شامل مسائلی چون: شهرت، اجماع، مسائل اختلافی و غیر آنها می‌گردد.همچنین اقوالی که به صورت: ذهب الیه بعض، قال به جماعة، احتمله آخرون، تردّد او توقف او تأمّل فیه طائفة و مانند اینها آمده است،نیز شناسایی و استخراج می‌شود.
- ب.بخش استخراج اقوال فقهی عالمان اهل سنت:در این بخش، همهء مراحلی که در بخش پیشین ذکر شد، اجرا می‌شود، با این تفاوت که در منابع اهل سنت جستجو صورت می‌گیرد، البته با مراعات و دقت کامل در ارجاع اقوال استخراج شده به منابع و مصادر اصلی و به حسب مذاهب عالمانی که اقوالشان استخراج می‌گردد، مثلاًاز فقه شافعی:به کتاب الأمّ شافعی؛ مختصر مزنی؛ مهذب فیروز آبادی؛و فتح العزیز رافعی و...و از فقه حنفی به:مشکل الآثار طحاوی؛ احکام القرآن جصّاص؛ مبسوط سرخسی؛هدایه و شرح هدایهء مرغینانی و جامع الصغیر شیبانی و از فقه مالکی:به الموطأ مالک؛ احکام القرآن قرطبی و ابن عربی؛ الفتاوی و بدایة المجتهد ابن رشد و از فقه حنبلی:به احکام النساء احمد بن حنبل؛ المغنی ابن قدامه، الاحکام السلطانیه ابویعلی، الفتاوی الکبری ابن تیمیه و از فقه ظاهری:به المحلی ابن حزم و جز اینها ارجاع می‌گردد.
- اضافه بر این دو مورد، در این دو بخش، اشعار، امثال، لغت و غیر آن نیز استخراج و ارجاع داده می‌شود.
- گروه رجال‌شناسی و ضبط اسناد: یکی از مهمترین مسائل کتاب‌ها و متون حدیثی، طولانی بودن اسناد آنهاست.با در نظر گرفتن عامل زمان، تعدّد نسّاخ، تفاوت مالکان نسخه‌ها در حفاظت از آنها و مسائلی از این قبیل، معلوم می‌شود که امکان تصحیف، تحریف، تبدیل اسامی، کنیه‌ها، القاب و انساب راویان فراوان است که نیازی به اشاره به آنها نیست ولی از آنجا که موضوع ضبط دقیق رجال و اسناد، از وظایف بزرگ و مهم تحقیق به شمار می‌رود، مؤسسه اقدام به تشکیل گروهی ویژه از متخصّصان و اهل فن و خبره در علم رجال نموده که کار اساسی آنها، ملاحظهء اختلافات رجالی است که در مرحلهء مقابله، به دست آمده است.این گروه به ویژه پس از بررسی دقیق تراجم و اسناد، اقدام به ضبط صحیح اسم، کنیه، لقب و نسب راویان، با ذکر دلایل قوی، می‌نماید.
- گروه استوارسازی متون: در این بخش اسناد و مصادری که در گروههای فرعی شناسایی شده از تثبیت اختلافات، استخراج و ضبط سند را، مورد بررسی دقیق قرار داده و با تطبیق و قرائت دقیق نصّ به استوارسازی و ضبط دقیق آن می‌پردازند.
- گروه نگارش پاورقیها
- گروه بازنگری نهایی
- گروه حروفچینی و فنی
- گروه مقابلهء نهایی
- گروه فنی
- گروه فهرستنگاری[۴]
شعبه‌ها
مؤسسه آل البیت در شهرهای مختلف جهان مانند بیروت، دمشق، تفلیس، لندن، استانبول و برلین شعبه دارد.
فعالیتها و ارتباطات
غیر از برنامه‌ها و کارهای یاد شده، مؤسسهء آل البیت(ع) ارتباطهای گسترده‌ای با سایر مؤسسات مشابه خود در ایران و فعالیتهای پی‌گیر و مشارکت‌های مستمری در کنگره‌ها، کنفرانسها،و نمایشگاههای مختلف بین‌المللی کتاب دارد که برخی از آن فعالیتها از این قرار است:
- ارتباط با سایر مؤسّسات مشابه
- شرکت در کنگره‌ها و کنفرانسها
- شرکت در نمایشگاههای بین‌المللی
- انتشار مجلهء تراثنا[۵]
انتشارات مؤسسه
این مؤسسه تاکنون ده‌ها عنوان کتاب را در علوم مختلف اسلامی تحقیق کرده و منتشر ساخته است. برخی از کتب انتشار یافته به این شرح است:
- وسائل الشيعة، حر عاملی (۳۰ جلد)؛
- مستدرك الوسائل، محدث نوری، (۱۸ جلد)؛
- أهل‌البيت علیهم‌السلام فی المکتبة العربیة؛
- منتهی المقال في أحوال الرجال؛
- نهاية الدراية في شرح الكفاية.
پانویس
منابع مقاله
وابسته‌ها
أهل‌البيت عليهم‌السلام في المكتبة العربية
مسائل عليّ بن جعفر و مستدركاتها
الطراز الأول و الكناز لما عليه من لغة العرب المعول
مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل
منهج المقال في تحقيق أحوال الرجال
تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة
الطراز الأول و الكناز لما عليه من لغة العرب المعول
الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد
مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام
تقريرات آیةالله المجدد الشیرازي
أهل‌البيت عليهم‌السلام في المكتبة العربية
رياض المسائل في تحقيق الأحكام بالدلائل (ط - الحديثة)
نهاية الدراية في شرح الكفاية (ط. بیروت)
مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل