نزهة الارواح و روضة الافراح (تاریخ الحکماء)
| نزهة الارواح و روضة الافراح (تاریخ الحکماء) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شهروزی، محمد بن محمود (نویسنده)
دانش‌پژوه، محمدتقی (محقق) مولایی، محمدسرور (محقق) تبریزی، مقصودعلی (مترجم) |
| ناشر | شرکت انتشارات علمی و فرهنگی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1365ش |
| چاپ | یکم |
| موضوع | فيلسوفان - سرگذشت نامه
فيلسوفان اسلامي - سرگذشت نامه فيلسوفان ايراني - سرگذشت نامه فيلسوفان يوناني - سرگذشت نامه فلسفه - تاريخ - متون قديمي تا قرن ??فلسفه اسلامي - تاريخ - متون قديمي تا قرن 14 |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ش9 ن4041 / 104 B |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نزهه الارواح و روضه الافراح (تاریخ الحکماء) ترجمه کتاب «تاریخ الحکماء قبل ظهور الاسلام و بعده "نزهة الارواح و روضه الافراح"» اثر شمس الدین شهروزی (ت 511ق) است.
اصل این کتاب، به زبان عربی است و در اوایل سده یازدهم (1011- 1014ق)، دانشمند، حکیم و عارف ایرانی، مقصود علی تبریزی، در هند آن را به دستور جهانگیر گورکانی، به فارسی ترجمه کرده که نه تنها گزارشی از اندیشه‌های فلسفی و سخنان حکمت‌آمیز و پندهای دلپذیر است، بلکه متنی زیبا، روان و کم مانند از فارسی آن روزگار را نیز به دست می‌دهد. (شهرزوری، شمس الدین محمد بن محمود، 1365، ص «یا»)
مترجم به هنگام ترجمه، در جاى جاى کتاب، نکتههایى از خویش در تفسیر احادیث نبوى و توضیح اقوال حکما و داورى آراى آنان افزوده است که نشان مىدهد آنچه از فضل، علم و بینش عارفانه وی گفته‌اند سخنى گزافه نبوده است، که از جمله مىتوان به صفحات 6، 7، 8، 9، 10، 18، 33، 174، 175 و ... مراجعه کرد. این افزودهها نه تنها نشانههاى دست داشتن او در حکمت، فلسفه و علوم دیگر است، بلکه ذوق عرفانى او را نیز نشان مىدهد. (همان، ص«ید»)
با آن‌که این ترجمه، در ساخت عبارت و جمله از متن عربى شهرزورى و منابع دیگر متأثر است- و شاید این مقدار تأثیر به علت دشوارى ترجمه، رعایت امانت و دقت در کلام حکما بوده است- از نظر زبان فارسى و ویژگی‌هاى آن در قرن دهم و یازدهم، از نثرهاى روان و پاکیزه این روزگار به شمار مىآید؛ زیرا در این دوره که به نظر ناقدان سخن‌سنج، پارسى آشفته است و فارسىگویان از هند تا عثمانى آشفته‌گوى، زبان مقصود على تا حدود زیادی از آن آشفتگی‌ها برکنار مانده است و اگر این ترجمه آزادتر صورت مىگرفت، شاید کار از گونهاى دیگر مىبود، چنان‌که در صفحات 150، 320- 321 و 473 نمونههاى آن را مىتوان دید. (همان)
بارى، این ترجمه گویاى علم، فضل و توانایى مقصود على تبریزى در دو زبان تازى و درى است. بررسى اجمالى فهرست لغات و ترکیبات و مقایسه آن با آثار معاصران او، تا حدودى ویژگی‌هاى زبان او را روشن مىگرداند. (همان)
در نثر او، جملههاى وصفى مانند «ملاحظه کردار و اطوار مردم کرده او را به یارى و دوستى بگزینید، نظر بر گفتار او کرده اختیار مکنید» (ص93) بر خلاف نثرهاى رایج این دوره بسیار اندک است. (همان)
وی در پارهاى از موارد، جملات مسجّع به کار برده است که نشانه تصرف‌هاى ادیبانه اوست از جمله:
«دیروز آمدید و امروز در کارید، و فردا با آز و آرزو یارید» (ص70).
«کسى که مشفق و مهربانست به شما، از رهگذر آن بدگمانست به شما» (ص71).
«و گفت باید که به انکار کافر نعمتان، بازندارى خود را از احسان» (ص151).
و نیز صفحات 184، 192، 365، 431، 442 و 445. (همان)
از ویژگی‌هاى دیگر نثر این ترجمه، مطابقت صفت و موصوف به پیروى از عربى در تأنیث و تذکیر است مانند: ملت اسلامیه (ص32)، منزلت رفیعه (ص190)، مسأله مطلوبه (ص90) تکریمات عظیمه (ص190). (همان، ص«یه»)
زبان مترجم از تأثیر فارسى رایج آن روزگار هند، چه در واژگان و چه در برخى از ساخت‌هاى دستورى، برکنار نمانده است، به عنوان نمونه:
الف- نمونههایى از لغات و ترکیبات:
بازى خوردن (ص143، 160، 180 و...)، بازى دادن: فریب دادن (ص119، 245، 373)؛ بندى: زندانى (ص50)؛ بندىبان: زندانبان (ص113، 209)؛ بندىخانه:
زندان (ص113، 116، 209)؛ جرم کردن: جریمه کردن (ص108)؛ جرمى: گناهکار (ص75)؛ چرکنت: چرکى، پلیدى (ص308)؛ خاتمبندى: خاتمکارى (ص263)؛ خدادارى: خداشناسى (ص94)؛ خوشکردن: پسندیدن (ص72، 318، 436)؛ دکه (به فتح اول و دوم): صدمه آسیب (ص470)؛ روان گردانیدن: فرستادن (ص282) و...
ب- ویژگی‌هاى دستورى:
1- متعدى با (آنى): دانانیدن (ص316)؛ شناسانیدن: فهماندن، حالى کردن (ص235، 340، 341)؛ کنانیدن (ص345)؛ گیرانیدن: دستگیر کردن (ص447، 449).
2- وجه التزامى مضارع با مى+ ریشه فعل+ باشد: مىکرده باشد: بکنید (ص43)؛ مىبوده باشید: باشید (ص46)؛ مىداشته باشد: بدارد (ص93)؛ مىگرفته باشند: بگیرند (ص103)؛ مىکرده باشد: بکند (ص121، 268)؛ مىساخته باشى: بسازى (ص181)؛ مىنموده باشد: بنماید (ص199، 268)، مىرفته باشند: بروند (ص279)؛ مىداده باشد: بدهد (ص285، 287، 341)؛ مىشنیده باشد: بشنود (ص292)؛ مىآمده باشد: بیاید (ص354). (همان، ص«یو»)
وضعیت کتاب از ترجمه حاضر، نسخههاى خطى متعددى در کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران موجود است که متن حاضر با راهنمایى استاد دانش‌پژوه، بر اساس نسخه کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره 85- ب، تاریخ نگارش 1037 تهیه شده است و براى رفع کاستی‌ها و فرو افتادگی‌ها، از 3 نسخه خطى دیگر متعلق به کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران استفاده شده است.
در ترجمه حاضر، از ضبط تفصیلى اختلاف نسخهها، جز مواردى که ضرورت داشته، صرف نظر شده و آنچه در متن گنجانیده شده است، بیشتر با توجه به متن عربى «نزهه الارواح» بوده که این مهم و تصحیح تصحیفهاى حیرتآور، در نام‌هاى حکما و برخى از اماکن، به یمن همت استاد محمد تقی دانش‌پژوه صورت کمال یافته است.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست احادیث، بیت‌ها و مصراع‌های فارسی، اصطلاحات، نام کتاب‌هایی که در متن آمده است، لغات و ترکیبات، نام‌های کسان و نام جای‌ها، در انتهای کتاب آمده است.
منابع مقاله
شهرزوری، شمس الدین محمد بن محمود، (1365)، «نزهه الارواح و روضه الافراح (تاریخ الحکماء)» ترجمه مقصود علی تبریزی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، (مقدمه محمد سرور مولایی).