مفید، محمد بن محمد
| نام | مفید، محمد بن محمد |
|---|---|
| نام های دیگر | ابن المعلم
شیخ مفید مفید، ابوعبدالله محمد مفید، محمد بن نعمان عکبری بغدادی، محمد بن محمد |
| نام پدر | محمد |
| متولد | 327 ش یا 947 م |
| محل تولد | بغداد |
| رحلت | 401 ش یا 413 ق یا 1022 م |
| اساتید | ابن قولویه قمی، شیخ صدوق، ابن ولید قمی، ابوغالب زراری، ابن جنید اسكافى، ابوعلی صولی بصرى، ابوعبدالله صفوانی |
| برخی آثار | أحکام النساء |
| کد مؤلف | AUTHORCODE01728AUTHORCODE |
محمَّد بن محمَّد بن نعمان بن عبدالسَّلام حارثی مذحجی عکبری (336-413ق)، معروف به شيخ مفيد و ابن المعلّم، فقیه و متکلم، از علمای برجسته شیعه قرن ۴ هجری قمری، المُقنَعَة در علم فقه، از معروف‌ترین آثار وی اوائل المقالات در دانش کلام و الاِرشاد در شرح حال امامان شیعه
ولادت
او به سال 336 هجری در روستای عکبرا در ده فرسخی بغداد زاده شد.
شخصيت علمى
شيخ مفيد از چهره‌هاى بسيار درخشان شيعه در جهان اسلام می‌باشد.
او هم متكلم است و هم فقيه. ابن نديم در فن دوم از مقالۀ پنجم «الفهرست» كه در بارۀ متكلمان شيعه بحث مى‌كند، از او به عنوان «ابن المعلم» ياد كرده و او را ستايش مى‌نمايد. كتاب معروف او در فقه نيز «المقنعة» است.
ابويعلى جعفرى كه داماد مفيد بوده است، مى‌گويد:
«مفيد شبها مختصرى مى‌خوابيد و بقيه شب را به نماز يا مطالعه يا تدريس يا تلاوت قرآن مجيد مى‌گذرانيد.»
آغاز تحصيلات
شيخ مفيد از شاگردان ابن ابى عقيل است. وى در حومۀ بغداد ديده به جهان گشود و دانش‌هاى ابتدايى را در خانواده و زادگاه خويش به پايان برد.
او در يك خانوادۀ پرسابقه و اصيل در تشيع و از سلالۀ نيكان و پاکان به دنيا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از عشق به اهل‌بيت رسالت عليهم‌السلام بود.
وى راهى بغداد گرديد و در آنجا از محضر اساتيد و دانشمندان كسب علم و دانش نمود تا در علم كلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گرديد.
شيخ مفيد و بزرگان
شيخ مفيد از ديدگاه دانشمندان شيعه و سنى داراى جايگاهى رفيع است كه به كلماتى از بزرگان اشاره مى‌كنيم:
نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شيخ مفيد در بارۀ او می‌گوید: «محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام بن جابر بن نعمان بن سعيد بن جبير، شيخ و استاد ما است - كه رضوان خدا بر او باد - فضل او در فقه و حديث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است كه توصيف شود. او تأليفات متعددى دارد.»
شيخ طوسى، شاگرد ارزندۀ مكتب او، در بارۀ استاد در «فهرست» مى‌نويسد: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متكلمان اماميه است. در عصر خويش رياست و مرجعيت شيعه به او منتهى گرديد. در فقه و كلام بر هر كس ديگر مقدم بود. حافظۀ خوب و ذهنى دقيق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بيش از 200 جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد.»
ابن حجر عسقلانى نيز دربارۀ او مى‌گويد: «او بسيار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسيارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شیعیان حق دارد. پدرش در «واسط» زندگى میكرد و به آموزگارى مى‌پرداخت و در «عكبرى» كشته شد. گفته مى‌شود كه عضد‌الدوله به ملاقات او مى‌شتافت و هنگام مريضى به عيادت او مى‌رفت.
عماد حنبلى، يكى ديگر از دانشمندان اهل سنت دربارۀ او مى‌گويد: «او بزرگى از بزرگان اماميه و رئيس بخش فقه و كلام و مباحثه مى‌باشد. او با پيروان هر عقيده به مباحثه و مناظره مى‌پرداخت. موقعيت شايان توجهى در تشكيلات دولت آل بويه داشت. او صدقۀ فراوان مى‌داد. بسيار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوش‌لباس بود.
او مورد زيارت و ملاقات عضد‌الدوله قرار مى‌گرفت. نزديك 76 سال عمر كرد و بيش از 200 جلد تألیف دارد. تشييع جنازۀ او شهرت دارد. در تشييع او بيش از 80 هزار نفر از شیعیان شركت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...».
اساتيد
از جمله اساتيد اويند:
- ابن قولویه قمی
- شیخ صدوق
- ابن ولید قمی
- ابوغالب زراری
- ابن جنید اسکافی
- ابوعلی صولی بصرى
- ابوعبدالله صفوانی
شاگردان
تأليفات
بنا بر نقل شيخ طوسى، شاگرد برجستۀ شيخ مفيد، وى بالغ بر 200 عنوان كتاب تأليف نموده است، از جمله:
- المقنعة
- الفرائض الشرعية
- أحكام النساء
- الكلام في دلائل القرآن
- وجوه إعجاز القرآن
- النصرة في فضل القرآن
- أوائل المقالات
- نقض فضيلة المعتزلة
- الإفصاح
- الإيضاح
وفات
شيخ مفيد در سال 413 هجرى، در بغداد و پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجليل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت.
شيخ طوسى، كه خود در تشييع جنازۀ او حضور داشته است، مى‌گويد:
روز وفات او از كثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گريستن بر او، همانند و نظير نداشته است. هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشييع كردند و سيد مرتضى علم الهدى بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام جواد عليه‌السلام، پايين پاى آن حضرت، نزديك قبر استادش ابن قولويه، مدفون گرديد.
وابسته‌ها
الإرشاد في معرفة حجج الله علی العباد
رسالة تفضيل أميرالمؤمنین عليه‌السلام در اثبات برتری حضرت امیرمؤمنان علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام
دفاع از تشیع (ترجمه الفصول المختاره)
ده انتقاد و پاسخ پیرامون غیبت امام مهدی (عج)
الحکايات في مخالفات المعتزلة من العدلية و الفرق بینهم و بین الشیعة الإمامیة
الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد
الإعلام بما اتفقت علیه الإمامیة من الأحکام
تفضیل أمیرالمؤمنین علیه‌السلام
الجمل و النصرة لسيد العترة في حرب البصرة
جوابات أهل الموصل في العدد و الرؤیة
رسالة حول حدیث نحن معاشر الأنبیاء لا نورث
عدم سهو النبي صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم
الفصول المختارة من العیون و المحاسن
مسار الشيعة في مختصر تواريخ الشريعة
مسالة في النص علی علي علیه‌السلام
مسألة اخری في النص علی علي علیه‌السلام
النكت في مقدمات الأصول في علم الكلام
تفسير القرآن المجید المستخرج من تراث الشيخ المفيد رحمه‌الله
الإرشاد في معرفة حجج الله علی العباد
ترجمه ارشاد شیخ مفید، سیره ائمه اطهار علیهم‌السلام (موسوی مجاب)
تزويج علي عليه‌السلام بنته من عمر
ترجمه فارسی همراه با متن عربی امالی شیخ مفید(ره)
الجوامع الفقهية مع کتاب المقنعة (مرعشي)
الفصول المختارة من العيون و المحاسن
أوائل المقالات في المذاهب و المختارات