شرح الأسباب و العلامات
| شرح الأسباب و العلامات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | موسسه احیاء طب طبیعی (محقق)
موسسه مطالعات تاریخ پزشکی. طب اسلامی و مکمل (سفارش‌دهنده) نفیس بن عوض (نویسنده) |
| ناشر | جلال‌الدين |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
پزشکی سنتی سمرقندی، نجیب الدین، قرن 7ق. الاسباب و العلامات - نقد و تفسیر |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | R 128/3 /س8 الف5028 |
شرح الاسباب و العلامات، شرحى مزجى بر كتاب «الاسباب و العلامات» حكيم نجيب‌الدين سمرقندى است كه به قلم نفيس بن عوض کرمانى در سال 827ق به اتمام رسيده است.
سمرقندى اين اثر را با عنوان تلخيص قانون ابن سينا در بحث اسباب و علامات امراض جمع‌آورى كرده است تا در سفر به همراه داشته باشد و به هنگام ضرورت از نكات كليدى آن بهره‌مند گردد. ايجاز و اختصار اين نگاشته باعث آن شده كه مورد توجه بسيارى از پزشکان قرار گيرد و آن‌ها دانسته‌ها و تجربيات خود را به عنوان شرح پيرامون اين اثر بنگارند.
شرح نفيس کرمانى يكى از مهم‌ترين اين شروح كه به همين انگيزه نگاشته شده‌است. اهميت اين شرح تا بدان‌جاست كه دو قرن پس از تأليف آن، حكيم ارزانى هنگامى كه قصد نگارش تأليفى در طب دارد، به ترجمه اين شرح مى‌پردازد. شاهد ديگر بر اعتبار و اتقان اين اثر مقبوليت آن در بين صدها اثرى است كه در زمينه طب سنتى نگاشته شده است تا جايى كه توانسته در كنار كتاب «قانون» ابن سينا به عنوان كتاب درسى و متنى آموزشى مورد توجه قرار گيرد.
ساختار
اين كتاب در29 باب و 379 فصل نگاشته شده است. هر باب از اين كتاب داراى فصولى متعدد است كه در هر فصل از آن به بيمارى خاصى اشاره مى‌شود.
مؤلف در اين اثر همانند بسيارى از كتب مشابه در طب سنتى كه به مبحث بيمارى‌ها و درمان آن‌ها پرداخته‌اند، از بيمارى‌هاى سر شروع مى‌كند و بيمارى‌هاى هر بخشى از بدن را در بابى جداگانه مورد بحث و كنكاش قرار مى‌دهد.
گزارش محتوا
از آنجايى كه اين اثر شرح كتاب «الاسباب و العلامات» است، بالطبع مباحثى در آن پيگيرى مى‌شود كه در «الاسباب و العلامات» آمده باشد. با اين حال، مؤلف بسيارى از مباحث - از جمله مباحثى از كليات و نيز شيوه ساخت داروها - را به صورت استطرادى مطرح مى‌نمايد.
مؤلف در تأليف اين اثر به كلمات و آثار پيشينيان از جمله جالینوس، بقراط، رازى، مسيحى، ابن سينا استناد مى‌كند؛ اما در كنار اين استنادها گاه به سخن بزرگان ايراد مى‌گيرد و گاه اشكالات نقل شده حول كلمات آن‌ها را پاسخ مى‌دهد.
به طور كلى اين اثر را مى‌توان در دو بخش بررسى كرد:
يك بخش، شرح عبارات و توضيح كتاب «الاسباب و العلامات» است كه گاه به توضيح كلمه و يا نشان دادن مرجع ضميرى و يا بيان و تفسير عبارتى خلاصه مى‌شود.
بخش ديگر، نكاتى است كه مؤلف بر اساس نگاشته‌هاى پيشينيان بر كتاب مى‌افزايد و يا تحقيقاتى است كه خود بدان دست يافته است.
وضعيت كتاب
اين اثر پس از تأليف مورد توجه بسيار قرار گرفت، از اين‌رو چندين بار در ايران و هندوستان به چاپ رسيده است.
علاوه بر اين يك بار توسط حكيم ارزانى به فارسى ترجمه شده است، كه البته اين ترجمه همراه با نكاتى سودمند از جانب مترجم آن است. همچنين اين اثر توسط حكيم خواجه رضوان احمد، به زبان اردو ترجمه شده و در كراچى به چاپ رسيده است.
نسخه مورد استفاده اين اثر در سال 1387ش به همت مؤسسه احياى طب طبيعى در دو مجلد به چاپ رسيده است.
پاورقى‌هاى اين اثر برگرفته از نسخه‌اى است كه در هندوستان چاپ شده و به «حل المعضلات» معروف است. اين حواشى منتخبى از فوائد طبى است كه توسط مولوى حكيم سيد حسين به عنوان حاشيه «شرح الأسباب و العلامات» نگاشته شده است. در برخى از پاورقى‌ها نيز كه از جانب مصحح اين اثر است، معادل لاتين بيمارى‌ها ذكر شده است. علاوه بر اين، مصحح در آخر اين اثر چهار ضميمه را كه در آخر بعضى از نسخ بوده آورده است. اين ضمائم در مورد بحران، سموم، دفع حشرات گزنده و درمان گزيدگى آن‌ها است.
به غير از فهرست مطالب، در آخر جلد دوم فهرست اعلام، كتب، امكنه، ابزار و اوزان نيز استخراج شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب