احسائی، احمد بن زین‌الدین

احمد بن زین‎الدین بن ابراهیم أحسایی (1166-1241ق)، عالم، حکیم و فقیه نامدار امامی که جماعت شیخیه بدو منسوبند و اساس تعالیم خود را از او گرفته‎اند. مشرب و سوانح زندگی احسایی دامنه تأثیر او را به پس از حیاتش رسانده و تحولاتی را در تاریخ امامیه به بار آورده است.^[۱] وی نوعی گرایش به باطن شریعت و تأکید بر مرتبه قدسی امام داشت.

نام	احسائی، احمد بن زین‌الدین
نام‌های دیگر	شيخ احمد احسائي Shaykh Ahmad
نام پدر	زین‌الدین
متولد	1166ق
محل تولد	احساء در شرق عربستان
رحلت	/ 1241ق
اساتید	شیخ جعفر کاشف الغطاء سید مهدی بحرالعلوم میرزا محمدمهدی شهرستانی آقا سید علی طباطبایی شیخ احمد بحرانی دمستانی شیخ موسی فرزند شیخ جعفر کاشف الغطاء، شیخ حسین آل عصفور ، شیخ احمد آل عصفور
برخی آثار	شرح المشاعر /نوع اثر:کتاب /نقش:نويسنده الرساله الوعاييه /نوع اثر:کتاب /نقش:نويسنده
کد مؤلف	AUTHORCODE05807AUTHORCODE

زیست‎نامه

زادگاه و خاندان

او در روستای مطیرفی واقع در منطقه احساء در شرق عربستان به دنیا آمد. سابقه تشیع در نیاکان وی به جد چهارمش «داغر» باز می‎گردد. خاندان او به دلیل دوری از شهر و نداشتن عالم در میان خودشان از معرفت احکام دین بهره‎ای نداشتند.^[۲]

سفرها

احسایی مدتی در کربلا و نجف بود و پس‎ازآن در طول عمرش به احساء، بصره، ذورق، مشهد، یزد، تهران و کرمانشاه سفرهایی کرده و در برخی این شهرها اقامت گزید. او درخواست فتحعلی شاه مبنی بر اقامت در جوار سلطان را با این عذر رد کرد که: «اگر من در اینجا بمانم، وقتی مردم نزد من از احکام دولت دادخواهی می‎کنند به‎ضرورت حمایت مسلمانان می‎باید وساطت کنم و در این حال پاسخ قبول یا رد شاه یا موجب تعطیل سلطنت است یا مایه خواری من.»^[۳]

وفات

ظاهراً بیشترین اقامت او در یزد و کرمانشاه بوده است. اقامتش در کرمانشاه (به‎جز سفر دوساله‎اش به حج) به ده سال رسید. او از کرمانشاه رهسپار عتبات شد و چندی بعد آنجا را نیز به عزم مکه ترک کرد اما در دو منزلی مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع مدینه دفن شد.^[۴]

اطلاعات علمی

وی تا 20 سالگی در احساء، علوم متداول را فرا گرفت؛ اما گویا او استاد خاصی نداشته و استفاده‎‎های او از مجالس درس عالمان تحصیل به معنی متعارف نبوده است، خاصه آنکه او در جایی از آثارش به کسی به‎عنوان استاد استناد نکرده است. آنچه از اساتید او می‎دانیم این است که پدرش او را برای فراگیری مقدمات ادبیات عرب نزد یکی از اقوامشان به نام شیخ محمد بن شیخ محسن فرستاد.^[۵]

«احسایی را به وارستگی و جهد در عبادت و ریاضات شرعی ستوده‎اند. از آثار وی برمی‎آید که وی علاوه بر فقه و دیگر علوم دینی متداول در فلسفه تبحر داشته و به دانش‎های گوناگون از ریاضیات و طبیعیات قدیم و علوم غریبه نیز آگاه بوده است.»^[۶]

از میان علما محمد بن حسین آل عصفور بحرانی و ملا محمدتقی برغانی با عقاید او مخالفت کردند و به‎ویژه برغانی عقاید او را غلوآمیز دانست، ولی محمدابراهیم کلباسی مخالفت با او را روا نمی‎شمرد و حتی پس از مرگ او در اصفهان سه روز عزای عمومی برپا داشت.^[۷]

عقاید و آرا

وصف کلی اندیشه احسایی را می‎توان در این خلاصه کرد که وی علوم و حقایق را به‎تمامی نزد پیامبر(ص) و امامان(ع) می‎داند و از دیدگاه او حکمت –که علم به حقایق اشیاء است- با باطن شریعت و نیز با ظاهر آن ازهرجهت سازگاری دارد. او معتقد است که عقل آنگاه می‎تواند به ادراک امور نائل شود که از انوار اهل‎بیت روشنی گیرد و این شرط در شناخت‎های نظری و عملی یکسان وجود دارد. درست است که تعقل در اصول و معارف دین واجب است اما ازآنجاکه حقیقت با اهل‎بیت(ع) همراهی دارد، صدق احکام عقل در گرو نوری است که از ایشان می‎گیرد.

احسایی ضمن آنکه موضع اهل ظاهر را در اکتفا به‎ظاهر شریعت نمی‎پذیرد، مسلک متصوفه‎ای را که در پرداختن به باطن شریعت از پایبندی به‎ظاهر آن باز مانده‎اند، مردود می‎شمارد. در آثار وی معارضه‎هایی سخت با ابن عربی آمده است. وی در مقدمه شرح خود بر العرشیه صدرالدین شیرازی از او انتقاد می‎کند که به اقوال کسانی چون ابن عربی گراییده و بر پایه آن ناچار به تأویل سخن امامان شده است. او همین عیب را بر فیض کاشانی نیز می‎گیرد... احسایی می‎گوید تمسکش به اهل‎بیت(ع) در دریافت حقایق سبب شده است که در برخی مسائل با بسیاری از حکما و متکلمان مخالفت کند. وی در عین احاطه بر آرای حکما، مبانی فلسفی را تا آنجا پذیرفته است که از دید او با باطن تعالیم شریعت در تعارض نباشد. در نتیجه اصطلاحاتی هم که به‎کاربرده است در مواردی با آنچه از این اصطلاحات در حکمت رایج فهمیده می‎شود، تفاوت دارد و توجه به این نکته در فهم صحیح افکار وی سودمند است. ^[۸]

اساتید

او در 1186 به کربلا و نجف مهاجرت کرد و در درس سید مهدی بحرالعلوم و آقا محمدباقر وحید بهبهانی حضور یافت. از کسانی که به احسایی اجازه روایت داده‎اند شیخ جعفر کاشف الغطاء، سید مهدی بحرالعلوم، میرزا محمدمهدی شهرستانی، آقا سید علی طباطبایی صاحب ریاض، شیخ احمد بحرانی دمستانی، شیخ موسی فرزند شیخ جعفر کاشف الغطاء، شیخ حسین آل عصفور

،

شیخ احمد آل عصفور و... هستند.^[۹]

شاگردان

سید کاظم رشتی؛
میرزا حسن گوهر.

صاحبان اجازه از او

شیخ محمدحسن نجفی معروف به صاحب جواهر؛
حاج محمدابراهیم کلباسی؛
میرزا محمدتقی نوری؛
شیخ اسدالله کاظمی شوشتری؛
ملاعلی برغانی؛
آقا رجبعلی یزدی؛
ملاعلی بن آقا عبدالله سمنانی؛
علی بن درویش کاظمی؛
محمدتقی (فرزند احسایی)؛
علینقی (دیگر فرزند او).^[۱۰]

آثار

جوامع الكلم (در دو جلد)؛
حياة النفس في حظيرة القدس (در اصول عقاید)؛
شرح الزيارة الجامعة الكبيرة (معروف‎ترین و بزرگ‎ترین اثر احسایی)؛
شرح العرشية (شرح عرشیه صدرالدین شیرازی)؛
شرح المشاعر (شرح مشاعر صدرالدین شیرازی)؛
العصمة و الرجعة (در پاسخ محمدعلی میرزا دولتشاه در دو موضوع عصمت و رجعت)؛
الفوائد (مباحث عام وجود، آفرینش الهی و افعال انسان)؛
مجموعة الرسائل (23 رساله در پاسخ به اشخاص)؛
رسالة في رسم الفاظ القرآن الشريف؛
رساله في بعض اسرار التجويد؛
مختصر الرسالة الحيدرية في فقه الصلوات اليومية؛
دست‎نوشته‎های او که مجموعه‎هایی از آن‎ها با عناوین کشکول و رسائل قابل ذکرند و....^[۱۱]