مرزبان‌نامه: تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۹ سپتامبر ۲۰۱۹
جز
جایگزینی متن - 'ن‎ن' به 'ن‌ن'
جز (جایگزینی متن - 'ی‎ک' به 'ی‌ک')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
جز (جایگزینی متن - 'ن‎ن' به 'ن‌ن')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات کتاب
{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR14374J1.jpg
| تصویر =NUR14374J1.jpg
| عنوان =مرزبان‎نامه
| عنوان =مرزبان‌نامه
| عنوان‌های دیگر =مرزبان نامه. عربی  
| عنوان‌های دیگر =مرزبان نامه. عربی  
|پدیدآورندگان  
|پدیدآورندگان  
خط ۲۸: خط ۲۸:
}}
}}


'''مرزبان‎نامه'''، کتابی است منسوب به مرزبان بن رستم بن شهریار که توسط [[ابن عربشاه، احمد بن محمد|شهاب‌الدین احمد بن محمد بن عرب‎شاه]]، به عربی ترجمه و در آن تصرفاتی صورت گرفته و اشعار عربی و احادیث اسلامی، بدان افزوده شده است.
'''مرزبان‌نامه'''، کتابی است منسوب به مرزبان بن رستم بن شهریار که توسط [[ابن عربشاه، احمد بن محمد|شهاب‌الدین احمد بن محمد بن عرب‎شاه]]، به عربی ترجمه و در آن تصرفاتی صورت گرفته و اشعار عربی و احادیث اسلامی، بدان افزوده شده است.


این کتاب، دربردارنده داستان‌ها و حکایت‎های بسیار کهن می‌باشد و باور بر این است که این کتاب در اصل، به یکی از گویش‎های فارسی میانه و آن‎طوری که وراوینی می‌گوید، به زبان طبری کهن تألیف شده بوده است که دو بار به‌طور جداگانه توسط سعدالدین وراوینی و [[ملطیوی، محمد غازی|محمد بن غازی ملطیوی]] به نثر فنی فارسی دری برگردانده شده است. [[ملطیوی، محمد غازی|ملطیوی]] نام اثر خود را «[[روضة العقول]]» نهاده است<ref>ر.ک: رضایی، مهدی، 1389، ص47</ref>.
این کتاب، دربردارنده داستان‌ها و حکایت‎های بسیار کهن می‌باشد و باور بر این است که این کتاب در اصل، به یکی از گویش‎های فارسی میانه و آن‎طوری که وراوینی می‌گوید، به زبان طبری کهن تألیف شده بوده است که دو بار به‌طور جداگانه توسط سعدالدین وراوینی و [[ملطیوی، محمد غازی|محمد بن غازی ملطیوی]] به نثر فنی فارسی دری برگردانده شده است. [[ملطیوی، محمد غازی|ملطیوی]] نام اثر خود را «[[روضة العقول]]» نهاده است<ref>ر.ک: رضایی، مهدی، 1389، ص47</ref>.
خط ۴۴: خط ۴۴:
در مقدمه، پس از ستایش و تسبیح خداوند و اشاره به حکمت‎ها و عبرت‎هایی که وی در همه موجودات به ودیعت نهاده و نیز اشاره به اصل و ترجمه کتاب، به‌اختصار موضوع ابواب نه‌گانه کتاب بیان شده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص9-‎11</ref>.
در مقدمه، پس از ستایش و تسبیح خداوند و اشاره به حکمت‎ها و عبرت‎هایی که وی در همه موجودات به ودیعت نهاده و نیز اشاره به اصل و ترجمه کتاب، به‌اختصار موضوع ابواب نه‌گانه کتاب بیان شده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص9-‎11</ref>.


در باب اول، به سبب نام‌گذاری کتاب به «مرزبان‎نامه» اشاره شده است. این باب در واقع حکایت‎ها و داستان‌هایی است که‎ بین‎ مرزبان‎ و دستور (وزیر) نقل می‌شود تا نتایج سیاسی و مملکت‎داری گرفته شود. در این باب ذکر گردیده که این کتاب به مرزبان بن شروین منسوب است که از فرزندزادگان‎ کیکاووس - ‎برادر ملک عادل انوشیروان - ‎بود. شروین پنج پسر داشت. پس از مرگ او، حکومت به پسر بزرگ‎تر رسید. بعد از مدتی، برادران دیگر از روی حسد به مخالفت برخاستند. مرزبان، برای تبری از استقلال برادران، تصمیم‎ به‎ ترک دیار گرفت تا پادشاه درباره او اندیشه بد نکند. قبل از رفتن، به حضور برادر رفت و به نصیحت او پرداخت و شیوه‌های پادشاهی درست و عادلانه را به وی آموخت. شاه، وزیر بداندیشی داشت که می‌کوشید میان برادران، بذر بدگمانی بپاشد و روابط آنها را تیره سازد. مرزبان با او به مناظره در امور ملک می‌پردازد<ref>ر.ک: عزتی‌پرور، احمد، 1378، ص172-‎173</ref>.
در باب اول، به سبب نام‌گذاری کتاب به «مرزبان‌نامه» اشاره شده است. این باب در واقع حکایت‎ها و داستان‌هایی است که‎ بین‎ مرزبان‎ و دستور (وزیر) نقل می‌شود تا نتایج سیاسی و مملکت‎داری گرفته شود. در این باب ذکر گردیده که این کتاب به مرزبان بن شروین منسوب است که از فرزندزادگان‎ کیکاووس - ‎برادر ملک عادل انوشیروان - ‎بود. شروین پنج پسر داشت. پس از مرگ او، حکومت به پسر بزرگ‎تر رسید. بعد از مدتی، برادران دیگر از روی حسد به مخالفت برخاستند. مرزبان، برای تبری از استقلال برادران، تصمیم‎ به‎ ترک دیار گرفت تا پادشاه درباره او اندیشه بد نکند. قبل از رفتن، به حضور برادر رفت و به نصیحت او پرداخت و شیوه‌های پادشاهی درست و عادلانه را به وی آموخت. شاه، وزیر بداندیشی داشت که می‌کوشید میان برادران، بذر بدگمانی بپاشد و روابط آنها را تیره سازد. مرزبان با او به مناظره در امور ملک می‌پردازد<ref>ر.ک: عزتی‌پرور، احمد، 1378، ص172-‎173</ref>.


در باب دوم، با بیان حکایات مناسب، از جمله حکایت‎های مربوط به اجنه و عفریت‎ها، سعی می‌شود سوء ظن شاه‎ نسبت‎ به‎ برادران برطرف گردد<ref>ر.ک: همان</ref>
در باب دوم، با بیان حکایات مناسب، از جمله حکایت‎های مربوط به اجنه و عفریت‎ها، سعی می‌شود سوء ظن شاه‎ نسبت‎ به‎ برادران برطرف گردد<ref>ر.ک: همان</ref>
باب سوم، پیرامون داستان شیری است که دو روباه به نام «رئیس» و «عادل» ملازم و ندیم او بوده‌اند. باب چهارم، در مورد ماجرای بزی حیله‌گر است که سرانجام سگی زیرک به نام زکی، با کمک او به پادشاهی می‌رسد. باب پنجم در مورد داستان پیل و شیر و هجوم پیل به دیار شیر و شکست پیل‎ می‌باشد. باب ششم، حکایت اشتر راستگو و شیر پارسا است. باب هفتم، در مورد عقاب و دو کبک نر و ماده است. باب هشتم، درباره برخورد مخدومان و یاران است و در باب نهم، با عنوان «اکتساب الأمور من التجارب»، مطالبی پیرامون کتاب و حکایات آن بیان گردیده است.
باب سوم، پیرامون داستان شیری است که دو روباه به نام «رئیس» و «عادل» ملازم و ندیم او بوده‌اند. باب چهارم، در مورد ماجرای بزی حیله‌گر است که سرانجام سگی زیرک به نام زکی، با کمک او به پادشاهی می‌رسد. باب پنجم در مورد داستان پیل و شیر و هجوم پیل به دیار شیر و شکست پیل‎ می‌باشد. باب ششم، حکایت اشتر راستگو و شیر پارسا است. باب هفتم، در مورد عقاب و دو کبک نر و ماده است. باب هشتم، درباره برخورد مخدومان و یاران است و در باب نهم، با عنوان «اکتساب الأمور من التجارب»، مطالبی پیرامون کتاب و حکایات آن بیان گردیده است.


یکی از مهم‎ترین ویژگی‎های درونی این اثر، محتوای آن است. مرزبان‎نامه شامل مجموعه حکایاتی است که تاریخ وقوع آن‌ها با توجه به محتوای درونی‌اش، مربوط به ایران قبل از اسلام و حتی دوره‌های بسیار کهن‎تر از آن است؛ مثل آنچه درباره بابل و حوادث آن می‌گوید که سابقه‌ای بس کهن دارد<ref>رضایی، مهدی، 1389، ص51</ref>.
یکی از مهم‎ترین ویژگی‎های درونی این اثر، محتوای آن است. مرزبان‌نامه شامل مجموعه حکایاتی است که تاریخ وقوع آن‌ها با توجه به محتوای درونی‌اش، مربوط به ایران قبل از اسلام و حتی دوره‌های بسیار کهن‎تر از آن است؛ مثل آنچه درباره بابل و حوادث آن می‌گوید که سابقه‌ای بس کهن دارد<ref>رضایی، مهدی، 1389، ص51</ref>.


ویژگی دیگر این اثر، آن است که نام تمام مکان‌هایی که در این کتاب ثبت شده، همه متعلق به قلمرو ایران قبل از اسلام است و هیچ اسمی مربوط به قلمرو اسلام در آن دیده نمی‌شود<ref>ر.ک: همان، ص53</ref>.
ویژگی دیگر این اثر، آن است که نام تمام مکان‌هایی که در این کتاب ثبت شده، همه متعلق به قلمرو ایران قبل از اسلام است و هیچ اسمی مربوط به قلمرو اسلام در آن دیده نمی‌شود<ref>ر.ک: همان، ص53</ref>.
خط ۶۳: خط ۶۳:
ذهن پادشاه نیز صاف‎ترین اذهان خلق بشمار می‌رود و مظاهر طبیعی، از تغییرات درونی او تأثیر می‌پذیرد و احوال جهان مطابق تغییر و گردش احوال درونی شاه‎ تحول‎ می‎یابد.‎ اگر پادشاه مکدر شود، خیر و برکت از عالم برمی‌خیزد و اگر‎ به دل او انبساط و سرور وارد شود، در جهان نیز آثار آن هویدا می‌شود<ref>همان، ص136</ref>.
ذهن پادشاه نیز صاف‎ترین اذهان خلق بشمار می‌رود و مظاهر طبیعی، از تغییرات درونی او تأثیر می‌پذیرد و احوال جهان مطابق تغییر و گردش احوال درونی شاه‎ تحول‎ می‎یابد.‎ اگر پادشاه مکدر شود، خیر و برکت از عالم برمی‌خیزد و اگر‎ به دل او انبساط و سرور وارد شود، در جهان نیز آثار آن هویدا می‌شود<ref>همان، ص136</ref>.


با این وصف، نه‎ چنان‎ است که مرزبان‎نامه همه‎ پادشاهان‎ را دارای‎ چنین‎ قدرت‎ و فیضی بداند و جایی‎ که‎ خود از حکومت برادرش و رفتار کارگزاران وی با مردم شکایت می‌کند،‎ انتساب‎ این ویژگی‎ها به او، درست به‎ نظر نمی‌آید. اما از‎ آنجا‎ که انتقاد مستقیم از عملکرد‎ پادشاهان‎ می‌توانست پیامدهای ناگواری در پی داشته باشد، وی در زبان ایهام از تندمزاجی‎ و بی‎صبری آنها گلایه می‌کند<ref>همان، ص136-‎137</ref>.
با این وصف، نه‎ چنان‎ است که مرزبان‌نامه همه‎ پادشاهان‎ را دارای‎ چنین‎ قدرت‎ و فیضی بداند و جایی‎ که‎ خود از حکومت برادرش و رفتار کارگزاران وی با مردم شکایت می‌کند،‎ انتساب‎ این ویژگی‎ها به او، درست به‎ نظر نمی‌آید. اما از‎ آنجا‎ که انتقاد مستقیم از عملکرد‎ پادشاهان‎ می‌توانست پیامدهای ناگواری در پی داشته باشد، وی در زبان ایهام از تندمزاجی‎ و بی‎صبری آنها گلایه می‌کند<ref>همان، ص136-‎137</ref>.


از‎ دیدگاه‎ مرزبان‎نامه،‎ اصل‎ در‎ پادشاهی، وراثت و نسب نیست، بلکه شایستگی مهم‎ترین شرط حکمرانی است<ref>همان، ص137</ref>.
از‎ دیدگاه‎ مرزبان‌نامه،‎ اصل‎ در‎ پادشاهی، وراثت و نسب نیست، بلکه شایستگی مهم‎ترین شرط حکمرانی است<ref>همان، ص137</ref>.


نکته قابل توجه در این اثر، توجه‎ و تأکید بر پرهیزگاری است و اغلب‎ شخصیت‎هایی که در داستان‌ها، نقش پادشاه را برعهده دارند، افرادی معرفی می‌شوند که بر هوای نفس خویش مسلط هستند و از غرایز حیوانی آسوده‎ گشته‌اند‎ (مانند شیر پرهیزگار و عقاب). حتی در مواردی نویسنده به‌طور مفصل به پرهیزگاری، قناعت و وارستگی از دنیا توجه می‌کند و مهم‎ترین نصیحت پادشاه دانا را به فرزندان‎ خویش،‎ پرهیز از دنیاطلبی معرفی می‌کند. حتی در تمام مباحث کتاب به مطلبی غیر اخلاق برنمی‌خوریم و برخلاف آثاری نظیر «قابوس‎نامه» که در آنها فصول جداگانه‌ای در مورد آیین شراب‎خواری، نرد باختن و عشق‎بازی‎ وجود دارد، در مرزبان‎نامه، یکسره سخن از پرهیزگاری است<ref>همان، ص138</ref>.
نکته قابل توجه در این اثر، توجه‎ و تأکید بر پرهیزگاری است و اغلب‎ شخصیت‎هایی که در داستان‌ها، نقش پادشاه را برعهده دارند، افرادی معرفی می‌شوند که بر هوای نفس خویش مسلط هستند و از غرایز حیوانی آسوده‎ گشته‌اند‎ (مانند شیر پرهیزگار و عقاب). حتی در مواردی نویسنده به‌طور مفصل به پرهیزگاری، قناعت و وارستگی از دنیا توجه می‌کند و مهم‎ترین نصیحت پادشاه دانا را به فرزندان‎ خویش،‎ پرهیز از دنیاطلبی معرفی می‌کند. حتی در تمام مباحث کتاب به مطلبی غیر اخلاق برنمی‌خوریم و برخلاف آثاری نظیر «قابوس‎نامه» که در آنها فصول جداگانه‌ای در مورد آیین شراب‎خواری، نرد باختن و عشق‎بازی‎ وجود دارد، در مرزبان‌نامه، یکسره سخن از پرهیزگاری است<ref>همان، ص138</ref>.


==وضعیت کتاب==
==وضعیت کتاب==
خط ۷۷: خط ۷۷:
==منابع مقاله==
==منابع مقاله==
# مقدمه و متن کتاب.
# مقدمه و متن کتاب.
#[[:noormags:26837|عزتی‌پرور، احمد، «سیاست در مرزبان‎نامه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کیهان اندیشه، شماره 83، فروردین و اردیبهشت 1378 (18 صفحه، ‎از 170 تا 187)]].
#[[:noormags:26837|عزتی‌پرور، احمد، «سیاست در مرزبان‌نامه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کیهان اندیشه، شماره 83، فروردین و اردیبهشت 1378 (18 صفحه، ‎از 170 تا 187)]].
#[[:noormags:90203|افراسیابی، غلامرضا، «مقاله: مرزبان‎نامه، نکته‌هایی پیرامون تألیف و ترجمه و تحریر روضة العقول، محمد غازی ملطیوی و مرزبان‎نامه سعدالدین وراوینی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله آینه میراث، شماره 21، تابستان 1382 (27 صفحه، ‎از 5 تا 31)]].
#[[:noormags:90203|افراسیابی، غلامرضا، «مقاله: مرزبان‌نامه، نکته‌هایی پیرامون تألیف و ترجمه و تحریر روضة العقول، محمد غازی ملطیوی و مرزبان‌نامه سعدالدین وراوینی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله آینه میراث، شماره 21، تابستان 1382 (27 صفحه، ‎از 5 تا 31)]].
#[[:noormags:955069|رضایی، مهدی، «مرزبان‎نامه یادگاری از ایران عهد ساسانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهش‎های ادب عرفانی، شماره 13، علمی - ‎پژوهشی، بهار 1389 (22 صفحه، ‎از 47 تا 68)]].
#[[:noormags:955069|رضایی، مهدی، «مرزبان‌نامه یادگاری از ایران عهد ساسانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: پژوهش‎های ادب عرفانی، شماره 13، علمی - ‎پژوهشی، بهار 1389 (22 صفحه، ‎از 47 تا 68)]].
#[[:noormags:110040|درستی، احمد، «مروری بر اندیشه‌های مرزبان بن رستم اسپهبدزاده طبرستانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله مصباح، شماره 43، مهر 1381 (24 صفحه، ‎از 125 تا 148)]].
#[[:noormags:110040|درستی، احمد، «مروری بر اندیشه‌های مرزبان بن رستم اسپهبدزاده طبرستانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله مصباح، شماره 43، مهر 1381 (24 صفحه، ‎از 125 تا 148)]].


۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش