الشكوك للرازي علی كلام فاضل الأطباء جالينوس في الكتب التي نسبت اليه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''كتاب الشكوك للرازى''' كه نام كامل آن، «كتاب الشكوك للرازى على كلام فاضل الاطباء جالينوس» است، تأليف [[رازی، محمد بن زکریا‏|ابوبكر محمد بن زكرياى رازى]]، طبيب مشهور ايرانى است و به زبان عربى نگاشته شده است.

رازى، در اين كتاب، بسيارى از آراء فلسفى و پزشكى جالينوس را مورد نقد و بررسى قرار مى‌دهد.

البته بايد توجه داشت كه نقد افكار و آراء طبيب مشهورى همانند جالينوس، از عهده هركسى ساخته نيست و چه‌بسا ادعاى اشكال بر او باعث هجمه بر منتقد شود. رازى خود به اين مطلب واقف بوده است؛ ازاين‌رو، در اوايل كتاب، در عين اعتراف به عظمت و جلالت شأن جالينوس، خاطرنشان مى‌كند كه صناعت طب و فلسفه، تسليم محض در برابر بزرگان و تقليد از آنان را برنمى‌تابد؛ چنان‌كه جالينوس خود در كتابى كه راجع به منافع اعضاء نگاشته، كسانى را كه پيروان و رهروان خود را به پذيرش بدون دليل از خويش وامى‌دارند، سرزنش نموده است (الشكوك، ص 39 - 41).

رازى، نقد آراء جالينوس را از كتاب البرهان شروع مى‌كند و اين كتاب را چنين معرفى مى‌نمايد: «انه كان اجل الكتب عندى و انفعها بعد كتب الله المنزلة (همان، ص 42 - 43).

وى بيش از 20 رأى از آراء جالينوس را به نقل از سى و چند كتاب او نقل و آن‌گاه نقد مى‌كند.

طب اسلامى، ازجمله علومى است كه بعضى از مستشرقان، آن را ترجمه و يا شرح طب يونانى مى‌دانند و كسانى مثل رازى و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]] را مترجم و حداكثر شارح آثار [[بقراط]] و جالينوس مى‌خوانند؛ درحالى‌كه تأليفاتى همانند «الشكوك»، نشان‌گر بطلان اين گمان است.

«الشكوك» تنها نقد آراء طبى جالينوس نيست، بلكه آراء فلسفى او را نيز نقد و بررسى كرده است. علاوه بر اين، رازى آراء بعضى ديگر از حكماى يونان، همانند [[ارسطو]]، اقليدس، ابرقلس و... را نيز نقد و كنكاش كرده است.

نكته ديگر اينكه تمام نقدهايى كه رازى بر جالينوس وارد مى‌داند، در اين كتاب نيامده است، بلكه رازى خود تصريح مى‌كند كه قصد ندارد با ذكر شكوك و نقدهاى فراوان اين كتاب را مفصل و حجيم كند.

در پايان، ذكر يك نكته خالى از فايده نيست كه على‌رغم خبرويت رازى در علم پزشكى و فلسفه، بسيارى از اطباء و حكمايى كه پس از او آمده‌اند، شكوك و انتقادات او را بر جالينوس وارد ندانسته‌اند و اين كنكاش‌ها را پاسخ داده‌اند؛ از جمله اين اطباء، مى‌توان به على بن رضوان مصرى مشهور به ابن رضوان (متوفاى 453ق) اشاره كرد.

همچنين ابوالقاسم عبدالرحمن بن ابى‌صادق نيشابورى (قرن پنجم هجرى) و نيز ابوعلاء بن زهر (متوفاى 525ق) در كتاب «البيان و التبيين فى الانتصار لجالينوس»، از جمله اين افراد بوده‌اند.

پاورقى‌هاى نسبتاً مفصل اين اثر چند قسم است: بخشى، به اختلاف نسخ اشاره دارد؛ برخى ديگر، توضيح واژه و اصطلاحى است كه در متن آمده و برخى ديگر، معرفى كتاب‌هايى است كه رازى در نقد آراء جالينوس از آنها بهره‌مند شده است.