نهاية المطلب في دراية المذهب

نهاية المطلب في دراية المذهب اثر عبدالملک بن عبدالله بن یوسف جوینی مشهور به امام الحرمين (419- 478ق)، از مهمترین کتب در فقه مذهب شافعی که با تحقیق أ.د عبدالعظیم محمود دیب، منتشر شده است.

نهاية المطلب في دراية المذهب
پدیدآوران	امام الحرمین، عبد الملک بن عبد الله (نويسنده) دیب، عبدالعظیم ‌محمود (محقق)
ناشر	دار المنهاج
مکان نشر	عربستان - جده
سال نشر	1428ق - 2007م
چاپ	1
شابک	‎978-9953-498-07-2
زبان	عربی
تعداد جلد	20
کد کنگره	/الف۸ن۹ 175/56 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

کتاب در واقع شرح‌گونه‌ای است بر «مختصر المزني في فروع الشافعية»، اثر ابوابراهیم اسماعیل بن یحیی بن اسماعیل مصری مزنی (متوفی 264ق) که آن نیز در اصل تلخیص اقوال و مطالب مطرح شده توسط ابوعبدالله محمد بن ادریس شافعی، معروف به امام شافعی (150- 204ق) و یکی از پنج کتاب مشهور و معروف در میان شافعیان است که بیشتر از سایر کتب ایشان، رواج داشته و در تمامی امصار در میان شافعیان، متداول و مورد توجه بوده است.

اینکه گفته شد اثر حاضر، شرح «المختصر» مزنی است، منظور از شرح، تبیین و توضیح کلمات و واژگان آن کتاب و بیان ابهامات و غوامض ترکیبی آن نیست، بلکه مراد این است که جوینی در این کتاب، همانند «الحاوی» ماوردی، متن شافعی را مبنای اصلی کار خویش قرار داده و به واسطه آن، به استنباط احکام پرداخته و تبویب و تفصیل مباحث و موضوعات و مسائل و فروع را بر اساس آن، تنظیم نموده است و بر همین اساس، در مقدمه کتاب، چنین گفته است: «من تمام سعی خود را نموده‌ام تا در این کتاب، به ابواب و مسائل (المختصر مزنی) بپردازدم و به الفاظ آن، آنچنان که ائمه گذشته به آن پرداخته‌اند، اهتمام خاصی نداشته‌ام. لکن در آن، به منسوب کردن اقوال ذکر شده توسط مزنی پرداخته و آنچه را که مربوط به فقه است، توضیح داده و اختلافات اصحاب را ذکر کرده‌ام...».

نویسنده هدف از نگارش و تألیف کتاب را تهذیب مذهب شافعی عنوان نموده و در سراسر آن، به این امر، پایبند بوده و آن را یادآوری کرده است و هرازچندگاهی تعهد خود برای پایبندی به آن را تجدید نموده و سعی کرده است نامی برای آن انتخاب نماید که به محتوای آن، اشاره داشته باشد.

این کتاب، یکی از اصول کتب مذهب فقه شافعی محسوب شده و یکی از مهم‌ترین، آخرین و بزرگترین کتب جوینی است که در سال‌های آخر عمر خود، آن را به رشته تحریر درآورده است؛ به‌گونه‌ای که خود درباره آن، چنین گفته است: «این کتاب به تحقیق، نتیجه زندگی من و ثمره اندیشه‌های من در زمانه خود است». علما و بزرگان نیز این کتاب را چنان ارج نهاده و گرامی داشته‌اند که در مورد آن گفته‌اند در اسلام همانند آن نوشته نشده است.

از جمله ویژگی‌های اثر حاضر، آن است که باعث گردیده تا اقوال و متون بسیاری از بزرگان و علما، مخصوصا متون فقه شافعی، محفوظ مانده و به دست ما برسد.

این کتاب، به دلیل ویژگی‌های منحصر به‌فرد آن، مورد استفاده و استناد علما و بزرگان بسیاری قرار گرفته و مبنای کتاب‌هایی شده است که پس از آن، به نگارش درآمده است، به اندازه‌ای که در میان ائمه، این جمله رواج یافته است: «از زمانی که امام الحرمین کتاب خود (نهاية المطلب) را نوشت، مردم به چیزی جز سخنان او، مشغول نبودند».

منابع مقاله

1. مقدمه کتاب.
2. علاونة، محمد عبداللطیف، «منهج الإمام الجويني في التفسير وعلوم القرآن من خلال كتابه (نهاية المطلب في دراية المذهب) -جمعاً ودراسةً وتحليلاً»، پایگاه مجلات تخصصی نور، دراسات (علوم الشریعة والقانون) السنة 2019، المجلد 46 -العدد 1.
3. مختصر المزني فی‌ فروع الشا‌فعیة‌.