طب الفقراء و المساكين
طب الفقراء و المساكين تألیف احمد بن ابراهيم بن ابى‌خالد بن جزار (متوفى 369ق) چنان‌كه از نام آن برمى‌آيد، براى درويشان و مسكينان، كه به علّت عدم استطاعت مالى نمى‌توانند دسترسى به پزشک و داروهاى خاص داشته باشند، تأليف شده است. مؤلّف پيش از اين كتابى در طب تحت عنوان زادالمسافر تأليف كرده كه به قول خود او خبر آن در شهرها پراكنده گرديده و حكيمان اثر آن را نيكو شمرده‌اند ولى كتاب حاضر را تأليف كرده و در آن داروهايى را معرفى كرده است كه با سهولت و آسانى و با هزينه كم در اختيار تهى‌دستان و فقيران قرار مى‌گيرد.(طب الفقراء و المساكين، ص38-39)
| طب الفقراء و المساکين | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن جزار، احمد بن ابراهیم (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسه بين المللی انديشه و تمدن اسلامی مالزی (ایستاک) |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1375 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 گیاهان دارویی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | R 128/3 /الف23 ط2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اين توجّه و عنايت او به فقيران و مسكينان بر اساس سنّت ديرين پزشکان بوده كه صناعت شريف پزشکى را در خدمت همه خلق قرار دهند و حتى جانب فقيران و تهى‌دستان را بيشتر رعايت كنند.
ساختار
كتاب يك مقدمه تحقيقى مفصل، مقدمه مؤلف و هفتاد باب است. اين هفتاد باب با مباحث بيمارى‌هاى سر و مبحث صراع آغاز شده و در پى آن مؤلف به بيمارى‌هاى مو، گوش، چشم، بينى، پوست، دهان و دندان، معده و روده، كبد، كليه و مثانه، بيماريهاى خاص مردان، بيمارى‌هاى خاص زنان، ورم‌ها، مسموميت‌ها و گزيدگى‌ها پرداخته است.
چنان كه مشاهده مى‌كنيد ساختار اين اثر همانند ديگر آثارى است كه پيرامون مبحث بيمارى‌ها و مداواى آنها به رشته تحرير در آمده است و مؤلف در آن سخنى از مباحث غيركاربردى كه براى توده مردم چندان فائده‌اى ندارد به ميان نياورده است.
گزارش محتوا
نگارش كتاب‌هايى كه براى مردم جامعه و كسانى كه چندان با اصطلاحات علمى آشنا نيستند سودمند باشد، سابقه ديرينه دارد كه نمونه‌اى از آن كتاب من لا يحضره الطبيب نگاشته طبيب نامور محمد بن زكرياى رازى است.
ابن جزار قيروانى نيز با دريافت اين مطلب دست به تأليف كتاب طب الفقراء و المساكين زده است تا متنى معتبر و مفيد براى استفاده عموم مردم تدوين نموده باشد.
در اين اثر مؤلف هم شيوه‌هاى درمانى سهل و ساده را بيان مى‌كند و هم داروهايى را ذكر مى‌كند كه به دست آوردن آنها براى عموم مردم راحت‌تر است و از لحاظ مالى نيز تهيه آنها براى همه طبقات اجتماعى ممكن است.
ارزش اين اثر علاوه بر همه فهم بودن و اختصار آن كاربردى بودن آن است كه البته اين خصوصيت باعث نشده كه كتاب طب الفقراء متنى سست و مبتذل باشد. از اين‌رو -على‌رغم اختصار آن- در موارد متعددى به اقوال پزشکان بزرگ نيز استشهاد مى‌كند؛ كسانى همانند جالینوس (طب الفقراء و المساكين، ص42)، ديسيقوريدوس (همان، ص56)، بقراط (همان، ص61) و ارسطو (همان، ص66) علاوه بر اين، نثر اين اثر-چنان‌كه مورد انتظار است- نثرى شيوا و بدون پيچيدگى است، امرى كه استفاده از آن را براى كسانى كه با زبان عربى آشنايى دارند آسان مى‌كند.
وضعيت كتاب
كتاب حاضر رساله دكترى خانم دكتر وجيهه آل طعمه است كه در دانشگاه غرناطه كشور اسپانيا با استفاده از بورس تحصيلى مؤسسه التقدم العلمى كشور كويت تحرير گرديده است. كتاب مقدمه فارسى دكتر مهدى محقق توسط مؤسسه مطالعات اسلامى دانشگاه تهران و مؤسسه بين المللى انديشه و تمدن اسلامى مالزى در سال 1375ش (1996م) منتشر شده است.
محقق اين اثر ابتدا مقدمه‌اى نسبتاً مفصل پيرامون زندگى و آثار ابن جزار به رشته تحرير درآورده است و همچنين در اين مقدمه به شيوه تصحيح اين اثر و نسخ خطى مورد استفاده در فرآيند تصحيح پرداخته است. پاورقى‌هاى اين اثر نيز به موارد اختلاف نسخ خطى اختصاص دارد.
در پايان نيز فهرست مفردات دارويى و غذايى، بيمارى‌ها و اصطلاحات طبى، و منابع كتاب تدوين شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب