ثلاثيات الكليني وقرب الإسناد
ثلاثيات الكليني وقرب الإسناد، نوشته امین ترمس عاملی طوسی، کتابی در بررسی روایات ثلاثی در کتاب کلینی (متوفی 329ق) و قرب الإسناد عبداللّه بن جعفر حمیری قمی (متوفی 304ق) است. آیت‌الله سید احمد مددی بر کتاب مقدمه نوشته است.
| ثلاثيات الكليني وقرب الإسناد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مددی، سید احمد (مقدمه‌نويس)
کلینی، محمد بن یعقوب (نویسنده) عاملی، امین ترمس (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | الکافي. برگزيده الکافي. برگزيده |
| ناشر | مؤسسه علمي فرهنگي دار الحديث. سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1417ق. |
| چاپ | چاپ اول |
| موضوع | کليني، محمد بن يعقوب، - 329ق. الکافي - نقد و تفسير
حديث - علم الروايه حديث - علم الرجال محدثان شيعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ع2ث8 / 129/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
این اثر مشتمل است بر:
- مقدمه‌ای مفصل به قلم آیت‌الله سید احمد مددی؛
- مقدمه مفصل نویسنده در سه فصل؛
- متن ثلاثیات در سه بخش.
گزارش محتوا
کتاب شریف کافی تألیف ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی (متوفی 329ق) و قرب الإسناد اثر ابوعباس عبداللّه بن جعفر حمیری قمی (متوفی 304ق) گنجینه‌های پرخیر و برکتی هستند که کریمانه خوان نعمت را بر تشنگان معارف اهل‌بیت(ع) گسترانیده‌اند و چه‌بسیار فقیهان و محققانی که از آن بهره‌ها برده‌اند و پژوهش‌های قابل توجه - گاه تکراری - درباره آنها صورت گرفته است؛ از جمله این پژوهش‌ها کتاب «ثلاثيات الكلينیوقرب الإسناد»، تألیف امین ترمس عاملی است[۱].
مؤلف در مقدمه 127 صفحه‌ای و در سه فصل به مباحث ذیل پرداخته است:
فصل اوّل: سند و اسناد، تعریف و مراتب آن. اسناد از ویژگی‌های مسلمانان است و دیگر امت‌ها کتب آسمانی‌اشان را با کلام علما و احبارشان آمیخته‌اند، بدون اینکه وحی و کلام ایشان را از هم متمایز نمایند[۲].
فصل دوم: اصطلاح ثلاثیات و منشأ آن: منظور از ثلاثیات روایاتی است که به سه واسطه روایت می‌شود. از دیدگاه عامه روایتی است که بین مخرج حدیث و نبی سه راوی باشد: صحابی، تابعی و تابعی تابعی، اما از دیدگاه شیعه ثلاثیات به احادیثی گفته می‌شود که بین مخرج حدیث و امام صادق(ع) سه راوی باشد[۳].
ثلاثیات اهل سنت که در این کتاب مورد بحث قرار گرفته عبارت است از: ثلاثیات بخاری، مسلم، ترمذی، نسایی، ابوداود، ابن ماجه، شافعی، احمد بن حنبل، دارمی، ابوداود طیالسی، ابن حمید و طبرانی.
در ادامه از ثلاثیات کلینی، ثلاثیات حکمیه، ثلاثیات سند و ثلاثیات متن بحث شده است[۴].
فصل سوم: مؤلف در این فصل با اشاره به اینکه راویان در هر طبقه از ثلاثیات کلینی، متعدد هستند، راویان را به سه طبقه تقسیم می‌کند: مشایخ کلینی، مشایخ مشایخ کلینی، اصحاب امام صادق(ع) و سپس به ترجمه و شرح حال ثقة‌الاسلام کلینی و راویان می‌پردازد:
طبقه اوّل: 6 راوی؛
طبقه دوم: 9 راوی؛
طبقه سوم: 12 راوی[۵].
ثلاثیات ذکرشده در کتاب، در سه بخش ارائه شده است:
- روایاتی که حکم به ثلاثی بودن آنها شده است (135 روایت).
- در روایت هشتم، علی بن ابراهیم از هارون بن مسلم از مسعدة بن صدقه از امام صادق(ع) نقل کرده است: رسول‌الله(ص) فرمود: مدارای با مردم نصف ایمان و نرمی با آنان نصف زندگی است. سپس امام صادق(ع) فرمود: با ابرار و نیکان پنهانی و با فجار و بدان آشکارا معاشرت کنید و به آنها متمایل نشوید که بر شما ظلم می‌کنند. به‌زودى زمانى بر شما بیاید که در آن، از دین‌داران تنها کسى نجات یابد که مردم گمان برند او ابله است و خود را در برابر این جمله که: او ابله و بى‌خرد است، به شکیبایى وا دارد[۶].
- روایاتی که ثلاثی بودن آنها محتمل است (14 روایت)؛
- در روایت سوم، محمد بن یحیی از احمد بن محمد بن خالد از عیسی بن عبدالله قمی نقل کرده که شنیدم امام صادق(ع) می‌گوید: «دعای سه گروه مستجاب است: حاجی، پس ببینید در غیاب او چگونه [مراقب مال و خانواده اش] هستید؟ و مجاهد در راه خدا، پس ببینید در غیاب او چگونه [مراقب مال و خانواده اش] هستید؟ و مریض پس او را عصبانی و آزرده مکنید[۷].
- روایاتی که ظاهر آن در کتاب کافی، ثلاثی است، ولی در واقع چنین نیست. بیشتر این ثلاثیات را مسعدة بن صدقه از امام صادق(ع) روایت کرده است و البته علما در رابطه با مذهب و وثاقت او و نیز یکی بودن او با مسعدة بن زیاد و مسعدة بن یسع اختلاف نظر دارند؛ لذا نویسنده به‌تفصیل این موضوع را مورد بررسی قرار داده است[۸].
برخی ملاحظات نویسنده در نگارش کتاب:
- احادیث در اقسام سه‌گانه کتاب مطابق با کافی مطبوع مرتب شده است؛ لذا اولین حدیث از این کتاب، اولین ثلاثیات در کافی است.
- منابع قدیمی احادیث استخراج شده - خواه مسند باشد یا نه - و غالباً به مهم‌ترین اختلافات در سند و متن بین آنها و کافی اشاره شده است. اما در رابطه با مصادر جدید به نام آنهایی اشاره شده که مسند بوده یا حاوی فایده‌ای بوده که در دیگر مصادر نبوده است. اما مصادر اهل سنت تنها به مشهور و آنهایی که غالباً نزد آنها معتمد و رایج است اعتماد شده و به جوامع حدیثی متأخر ایشان مانند كنز العمال تکیه نشده است.
- به بعضی نسخ خطی کتبی که جدیداً چاپ شده نیز مانند: مرآة العقول و شرح مازندرانی ارجاع شده است. البته تنها در صورتی که بین این نسخ اختلاف بوده باشد.
- ازآنجاکه به ابواب «نوادر» در کافی و سایر کتب حدیثی توجه خاصی می‌شود و بعضی روایات ثلاثیه در آن ابواب وارد شده است، بنابراین نویسنده در جای خود متذکر این روایات شده است[۹].
وضعیت کتاب
فهارس پایان کتاب عبارتند از فهارس: آیات، احادیث قدسی، احادیث معصومین، اعلام و روات، اماکن و بقاع، اشعار، حیوانات، اطعمه و اشربه، مصادر و موضوعات.
احادیث این کتاب با شش نسخه خطی کتاب کافی مقابله شده است[۱۰].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- حائری جم، صادق، تازه‌های نشر معرفی و نقد، پایگاه مجلات تخصصی نور، علوم حدیث، زمستان 1376، شماره 66، ص300 تا 305.