حلیة الفقهاء

حلية الفقهاء، تألیف احمد بن فارس بن زکریا رازی (متوفی 395ق/1005م)، شاعر و ادیب قرن چهارم، کتابی است در شرح الفاظ محمد بن ادریس شافعی که اسماعیل بن یحیی مزنی، مشهورترین شاگرد شافعی در کتابش آورده است. کتاب با مقدمه و تحقیق عبدالله بن عبدالمحسن ترکی منتشر شده است.

حلیة الفقهاء
پدیدآوران	ابن فارس، احمد بن فارس (نويسنده) ترکی، عبدالله بن عبدالمحسن (محقق)
ناشر	نشر نیکا
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1403ق - 1983م
چاپ	1
موضوع	قرن‌ ۴ق‌ فقه‌ شا‌فعی‌
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP ۱۷۵/۴/الف۲۷ح۸
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

کتب تراجم برای ابن فارس چهار کتاب در فقه ذکر کرده‌اند: «أصول الفقه»، «مقدمة الفرائض»، «فتيا فقيه العرب» و «حلية الفقهاء». دو کتاب اول به دست ما نرسیده است و یاقوت در فهرست تألیفات ابن فارس از آنها نام برده است. از کتاب «فتيا فقيه العرب» نیز ابن انباری، ابن خلکان، قفطی، یافعی و سیوطی یاد کرده‌اند و مشتمل بر یک‌صد مسئله فقهی است، اما از «حلية الفقهاء» که مورد بحث است، ابن خلکان، یاقوت، یافعی، ابن عماد حنبلی، سیوطی و حاجی خلیفه یاد کرده‌اند. از این کتاب تنها یک نسخه خطی در دانشگاه انقره با تاریخ 589ق، به دست ما رسیده است‏. در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی نیز پس از معرفی «حلية الفقهاء» به‌عنوان شرحی بر مختصر مزنی به نسخه‌ای از آن در مكتبة الصائب آنکارا اشاره شده است‏.

ابن فارس شیوه نیکویی در شرح برگزیده است؛ چراکه با استفاده از معنای لغوی، مراد شافعی را توضیح داده است و به آن احتجاج کرده و جایگاهش را در زبان عربی تبیین کرده است. اگرچه ابومنصور زهری (متوفی 370ق) کتابش «الزاهر» را در شرح الفاظ غریب شافعی، که مزنی در کتاب مختصرش آورده، نوشته است، اما در «حلية الفقهاء» مطلبی که دلالت بر آن کند که ابن فارس کتاب ابومنصور زهری را دیده، نوشته نشده است. ابن فارس معتقد است که لغت ابزاری لازم برای فقیه است؛ لذا عبارات شافعی را که مزنی در مختصرش آورده شرح و توضیح داده است. ابن فارس کتابش را با مقدمه‌ای آغاز کرده که در آن برخی تعریفات و مباحث اصول فقه را مطرح کرده است. سپس به شرح الفاظ مختصر مزنی پرداخته است‏.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق.
2. سیدی، محمد، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1370.