مسعودی بخاری، محمد بن مسعود
شرف‌الدین محمد بن مسعود مسعودی بخاری (زنده در 582ق)، ریاضی‌دان، منجم، فیلسوف و متکلم قرن ششم است که به خاطر جدش به زکی غزنوی معروف است، او در علم هیئت و نجوم مهارت داشت، با امام رازی مناظرات علمی داشته است. «الكفاية في علم الهيئة» و ترجمه آن از آثار اوست.
| مسعودی بخاری، محمد بن مسعود | |
|---|---|
 | |
محمدتقی دانش‌پژوه در دیباچه «دو رساله درباره آثار علوی» می‌نویسد: «... شرف‌الدین محمد بن مسعود مسعودی مروزی بخاری حنفی، زنده در 528ق، در بخارا و استاد شیخ رضی‌الدین نیشابوری و سازنده «الكفاية في علم الهيئة» به عربی و ترجمه آن به نام «جهان دانش» بوده است[۱].
مسعودی در این اثر به شرح و تفسیر دو باب از کتاب التفهیم ابوریحان بیرونی پرداخته و بارها از بیرونی با لقب "استاد" یاد کرده است. او با استدلالهای مختلف ثابت کرده زمین کروی است.
"مثلا دلیل آن است که اوقات برآمدن و غروب کردن کواکب در شهرها مختلف است و یا اگر ما در کنار ساحل دریا به ایستیم و دریا را نگاه کنیم وقتی کشتی به ساحل نزدیک می‌شود اول بالای کشتی را می‌بینیم و سپس باقیمانده کشتی دیده می‌شود، اگر زمین گرد نبود، بایست نخست کشتی را کوچک می‌دیدیم و هرچه به ما نزدیکتر می‌شد، بزرگتر می‌نمود.
گفتگوی مسعودی با امام رازی
امام رازی در مناظرات از او به نام «شیخ امام شرف‌الدین محمد بن مسعود مسعودی» و «شرف مسعودی» و «شیخ مسعودی» یاد نموده و گفته که من در سال 528ق، در بخارا نزد او رفتم و از احکام نجوم خرده گرفتم و او از این سخنانم برآشفت و من برای او دلیل آوردم که این علمی درست نیست. باز می‌گوید که شیخ رضی نیشابوری شاگرد مسعودی بوده است و این مسعودی به کتاب ملل و نحل شهرستانی و کتاب‌های غزالی مانند رد باطنیان و شفاء العليل و مستصفی می‌گراییده است. از سخنان رازی برمی‌آید که مسعودی با احکام نجوم و کلام و اصول و فقه آشنا بوده است[۲].
آثار
- رساله «آثار علوی» به فارسی که برای یکی از بزرگان نوشته و از او نام نمی‌برد؛
- چلبی در كشف الظنون می‌نویسد «الهادي في الفروع لشرف‌الدين المسعودي الحنفي» و منظورش باید همین دانشمند بوده باشد؛ چه، او در بخارا می‌زیسته و باید حنفی هم باشد؛
- رساله «مختلطات»؛
- «المباحث و الشكوك»[۳].
پانویس
منابع مقاله
دانش‌پژوه، محمدتقی، «دو رساله درباره آثار علوی»، تهران، انتشارات فرهنگ ایران‌زمین، تابستان 1337ش.