شرح الأصول و الجمل في مهمات العلم و العمل (شرح الإشارات و التنبيهات لإبن سينا)
| شرح الأصول و الجمل في مهمات العلم و العمل (شرح الإشارات و التنبيهات لإبن سينا) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن کمونه، سعد بن منصور (شارح)
ابن سینا، حسین بن عبدالله (نویسنده) مسعودی بخاری، محمد بن مسعود (محقق) عابدی شاهرودی، علی (محقق) ملکي، محمد (مصحح) نوري صفت، مرضيه (مصحح) |
| ناشر | دفتر نشر ميراث مکتوب |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1399ش. |
| چاپ | يکم |
| شابک | 978-600-203-225-6 |
| موضوع | ابن سينا، حسين بن عبد الله، 370 - 428ق. الاشارات و التنبيهات - نقد و تفسير
فلسفه اسلامي - متون قديمي تا قرن 14 منطق - متون قديمي تا قرن 14 کلام - متون قديمي تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | 4ش2الف / 415 BBR |
شرح الأصول و الجمل في مهمات العلم و العمل (شرح الإشارات و التنبيهات لإبن سينا) تألیف ابن کمونه عزالدوله سعد بن منصور بغدادی با تعلیقات: شرف‌الدین محمد بن مسعود بن محمد المسعودی، علی عابدی شاهرودی؛ شرح‌های بسیاری بر «الاشارات» نوشته شده است؛ از میان آنها شرح عزالدوله سعد بن منصور مشهور به «ابن کمونه» یکی از مهم‌ترین موارد است. اهمیت این شرح از آنجاست که در طبقه‌بندی فلاسفه، این کمونه جزء فیلسوفانی که به مکتب اشراق تمایل دارند، به شمار آمده است. همین مشرب و نگاه او به فلسفه، در شرح وی نیز تأثیر گذاشته و ویژگی خاصی به این شرح بخشیده است.
گزارش کتاب
ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا معروف به «شیخ‌الرئیس، حجة الحق، شرف الملک» از فیلسوفان و طبیبان بزرگ جهان اسلام آثار گوناگونی در زمینه‌های مختلف ریاضی، منطقی، علمی، فلسفی و طب دارد. از میان آثار وی در فلسفه می‌توان به: کتاب الشفاء، المبدأ والمعاد، کتاب النجاة و الاشارات والتنبیهات و.... اشاره کرد. یکی از مهم‌ترین آثار وی، همین کتاب «الاشارات» است که در سه بخش منطق، طبیعیات و فلسفه به طرح مطالب می‌پردازد. این کتاب افزون بر مباحث فلسفی، دارای مباحث عرفانی نیز هست که در نمط‌های پایانی بخش فلسفه، یعنی نمط‌های هشتم، نهم و دهم مطرح شده است که در آن بیانات پرمغز و عرشی شیخ‌الرئیس در اینگونه مباحث آمده و گویی سفره‌ای با آن گستره و پربار برای صاحبان ذوق و فهم پهن کرده است. در سراسر این اثر شریف، اصول و امهاتی بیان شده که با تدبر در آن می‌توان فروع بسیاری را استخراج کرد.
«الاشارات والتنبیهات» یکی از مهم‌ترین تصنیفات ابن سینا و در واقع یکی از عالی‌ترین متون فلسفی در فلسفۀ مشاء و فلسفۀ عرفانی است. این اثر در سه بخش «منطق، طبیعیات و الهیات» تصنیف شده و بنا بر قول مشهور، آخرین اثر فلسفی ابن سیناست. این کتاب منشور فکری و فلسفی ابن سیناست و عظمت و جایگاه و تأثیرگذاری این اثر بر هیچ پژوهشگر فلسفه و به‌ویژه فلسفۀ مشاء پوشیده نیست و استخوان‌بندی حوزه‌های فلسفی دنیای اسلام را در این نحلۀ فلسفی، همین اثر شکل داده است. ویژگی قلم ابن سینا در این کتاب، این اثر را نیازمند شرح و تفصیل کرده و از سوی دیگر فشردگی مطالب نیز این نیاز را صدچندان کرده است. خود ابن سینا در آغاز بخش طبیعیات و نیز در پایان نمط دهم بر تعمد خود در دشوارنوشتن این کتاب تصریح کرده و تیزهوشی و اهلیت را از جمله شرایط فهم کتاب برشمرده است.
شرح‌های بسیاری بر «الاشارات» نوشته شده است؛ از میان آنها شرح عزالدوله سعد بن منصور مشهور به «ابن کمونه» یکی از مهم‌ترین موارد است. اهمیت این شرح از آنجاست که در طبقه‌بندی فلاسفه، ابن کمونه جزء فیلسوفانی که به مکتب اشراق تمایل دارند، به شمار آمده است. همین مشرب و نگاه او به فلسفه، در شرح وی نیز تأثیر گذاشته و ویژگی خاصی به این شرح بخشیده است. از این‌رو یکی از ویژگی‌های این شرح که ضرورت احیای آن را ایجاب می‌کند، آن است که گویی ابن کمونه «الاشارات» را با نگاه اشراقی شرح نموده و در واقع با احیای این اثر، تا حدودی که مربوط به این اثر می‌شود، تطبیق دو اندیشۀ فلسفی، یعنی «مشاء و اشراق» نیز نموده می‌شود.
ابن کمونه پزشک و فیلسوف مشایی ـ اشراقی، یهودی الاصل سدۀ هفتم هجری، فرزند آن روزگار غریب است. اگرچه شبهاتی که ابن کمونه فراروی اندیشۀ کلامی و منطقی روزگار خود قرار داد، سبب شد تا مخالفینی بیابد و از طریق رد و نقض‌هایی که بر شبهات او وارد آمد، نام او در تاریخ فلسفه پایدار بماند؛ اما توجه نگاه‌ها به او به همین حد محدود می‌ماند و اگر از دو اشارۀ ابن فوطی از معاصرین او بگذریم، هیچ شرحی از زندگی و احوال او در کتاب‌های تاریخ و رجال روزگار او نیامده است. با توجه به دلایل، تولد او از دهۀ پنجاه سدۀ هفتم قمری بیشتر نبوده و عمرش از چهل سال و اندی تجاوز نکرده است و حضور پسرش در خدمت دولت در زمان مرگش، منافاتی با این امر ندارد. با این محاسبه تولد او را می‌توان بین سال‌های 640 تا 645 قمری دانست. زمان فوت او نیز در واپسین سال‌های سدۀ هفتم، یعنی 683 قمری بسته شده است.
بررسی آثار و تألیفات بزرگ و کوچک ابن کمونه نشان می‌دهد وی در درجۀ نخست فیلسوف بوده و از بین نحله‌های فلسفی موجود، اگر وی فیلسوف اشراقی به شمار نیاید؛ ولی به شهادت آثار او می‌توان گفت تمایل زیادی به فلسفۀ اشراق داشته است. از سوی دیگر باید وی را با توجه به کتاب «تنقیح الابحاث» از جملۀ متکلمان دانست.
از جمله کتاب‌های مهم ابن کمونه، همین کتاب «شرح الاصول والجمل من مهمات العلم والعمل» است. این شرح را می‌توان از دو زاویه بررسی نمود: یکی ساختار و دیگری محتوا که در مجموع این شرح را شکل می‌دهند. دربارۀ ساختار آن می‌توان گفت این نوشتار که به «شرح الاشارات والتنبیهات» نیز معروف است، شرحی است به زبان عربی بر «الاشارات» ابن سینا که شرف‌الدین هارون، یکی از فرزندان شمس‌الدین جوینی صاحب دیوان تقدیم شده است. چنان‌که خود نویسنده می‌گوید این شرح را کمتر از دو ماه نوشته و به سال 671 قمری از نگارش آن فراغت پیدا کرده است.
شرح ابن کمونه شامل هر سه بخش «الاشارات» یعنی منطق، طبیعیات والهیات است؛ گویی با توجه به شرح خواجه نصیرالدین طوسی و اندکی به شرح فخر رازی، «حکمة الاشراق» سهروردی و برخی از آثار خود مؤلف مثل «الجدید فی الحکمة» تألیف شده است؛ ولی در نوع خود یک شرح مستقل و با ساختاری غیر از آن دو شرح است. ساختار اصلی این شرح در قالب «شرح مزجی» تدوین شده و این روش در شرح متون، دشواری خاص خود را دارد و نمایانگر تسلط شارح بر متن است.
در این تصحیح افزون بر رفع نواقص این شرح و ویرایش دقیق متن و شرح، دو حاشیۀ ارزشمند در پانوشت‌های این شرح آورده شده است. یکی از این حواشی در سدۀ ششم به نگارش درآمده و نخستین تعلیقه بر کتاب «الاشارات» و متعلق به شرف‌الدین مسعودی از حکمای مشائی همان سده است. حاشیۀ دیگر متعلق به استاد عابدی شاهرودی می‌باشد که در این تصحیح آورده شده است.
این تصحیح بر اساس نسخه‌ای باارزش که اعتبار خاص خود را دارد و کاتب این نسخه را از روی نسخه‌ای از روی دستخط مؤلف استنساخ کرده، و دو نسخۀ دیگر تصحیح شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات