سید قطب

سید‌ ‎قطب ابراهیم حسین شاذلى (1324-1386ق)، نویسنده، نظریه پرداز، ادیب، شاعر، از اندیشوران و دعوتگران و مدافعان بزرگ عرصۀ حرکت اسلامى معاصر، مؤلف کتاب في ظلال القرآن

قطب، سید

نام	قطب، سید
نام‎های دیگر
نام پدر	حاج ابراهیم
متولد	1906م
محل تولد	روستای موشه از توابع اسیوط مصر
رحلت	1345ش یا 1386ق یا 1966م
اساتید	عباس محمود عقاد ابوالاعلی‌ مودودی
برخی آثار	التصویر الفنی فی القرآن في ظلال القرآن
کد مؤلف	AUTHORCODE01232AUTHORCODE

ولادت

سید قطب در سال 1906میلادى در روستاى «موشه» از توابع استان اسیوط مصر که به روستاى عبدالفتاح نیز معروف است، دیده به جهان گشود.

پدرش حاج ابراهیم از معتمدین منطقه و روستا بود که از نظر سیاسى عضو حزب‌اللواى مصر و منزلش مرکز امور سیاسى روستا بود. در جریان انقلاب 1919 میلادى در مصر، اجتماعات علنى و سرى تشکیل داد و راه انقلاب را به مردم مى‌‏‌آموخت.

حاجى قطب ابراهیم دوبار ازدواج کرد که حاصل ازدواج اول یک دختر و حاصل ازدواج دوم سه دختر و دو پسر بود که همگى به نوعی با دولت وقت درگیر شدند و همه آن‏ها طعم تلخ زندان را چشیدند. هنگامى که سید قطب به جرم اسلام‏‌خواهى، به زندان افتاد، خواهرش نفیسه و خواهرزاده‏‌هایش رفعت و عزمى نیز دستگیر و روانه زندان شده، مورد اذیت و آزار قرار گرفتند. پس از مدتى نفیسه آزاد شد؛ ولى فرزندان نفیسه یعنى رفعت و عزمى در زندان ماندند. دولت از رفعت خواست ضد دایی‌اش سید قطب شهادت بدهد تا آزاد شود؛ ولى او نپذیرفت و زیر شکنجه‌‏هاى شدید مأموران زندان شهید شد؛ ولى‏ عزمى پس از مدتى رهایى یافت.

تحصیلات

پس از گذراندن دوران کودکى، سید در سال 1912 میلادى به مدرسه رفت. سید در سال دوم ابتدایى مشغول تحصیل بود که تصمیم گرفت هم درس بخواند و هم قرآن حفظ کند و در نتیجه، در سال دوم ابتدایى حفظ قرآن را آغاز کرد و در سال چهارم ابتدایى یعنى در ده سالگى حافظ کل قرآن کریم شد. وى به کتاب و کتابخوانى بسیار علاقه داشت؛ به طورى که بین مردم روستا به این صفت معروف شده بود.

سید قطب به مدت دو سال به سبب اوضاع آشفته داخلى نتوانست تحصیلات خود را ادامه دهد؛ اما در سال 1920میلادى براى ادامه تحصیل به قاهره سفر کرد و در منزل دایى‌‏اش، احمد حسین عثمان سکونت گزید. حدود 16سالگى وارد دانش‏سراى عبدالعزیز قاهره شد. او بعد از اتمام دوره دانش‏سرا به استخدام وزارت تعلیم و تربیت درآمد و بعد آن دوران دانشجویی را تجربه کرد. او زمانى دانشجوى دانشگاه دارالعلوم بود که ریاست دانشگاه را دکتر طه حسین به عهده داشت. در سال سوم دوره دانشجویى، کنفرانسى به وسیله ریاست دانشگاه ترتیب داده شد تا سید در آن سخنرانى کند. او با مقاله‌‏اى تحت عنوان «مهمه الشاعر فى الحیاه، شعر الجیل الحاضر» همگان را به شگفتى واداشت.

وى در زمان دانشجویى بسیار با نشاط و آگاه بود و با شجاعت از اوضاع علمى و فرهنگى دانشگاه انتقاد مى‌‏کرد. سید در 1932 میلادى با مدرک لیسانس در رشته ادبیات عرب، از دانشکده دارالعلوم فارغ التحصیل شد و همان سال در تشکیل جماعتى به نام جماعت دارالعلوم مشارکت کرد. هدف این جمعیت که از بین فارغ‌التحصیلان دارالعلوم انتخاب مى‌‏شدند، دفاع از ادب و لغت عربى بود که به همین مناسبت مجله‏اى به نام «دارالعلوم» منتشر مى‌‏کرد. سید علاوه بر امر تدریس در مدارس مختلف مصر، به ترتیب در بخشهاى روابط عمومى، آمار، بازرس مدارس ابتدایى وزارت تعلیم و تربیت مشغول فعالیت بود.^[۱]

استادان و افراد تأثیرگذار بر سید قطب

ابوالاعلی‌ مودودی (۱۹۷۹میلادی): مودودی، یکی از متفکران بزرگ پاکستانی معتقد به ضرورت تشکیل جامعه اسلامی و مبارزه با استعمار بود.
وی در سال ۱۹۴۱ میلادی در هندوستان، حزب «جماعت اسلامی» را تأسیس کرد که شباهت بسیاری به تشکیلات اخوان‌المسلمین مصر داشت.

وی نویسنده کتاب‌های الاسلام الیوم، منهاج الانقلاب‌الاسلامي، الحکومة الاسلاميه، الاسلام و المدینه، تدوین الدستور الاسلامي و المصطلحات الاربعة فی القرآن است و سید قطب در زندان با افکار و آثار او آشنا شد.

از نظر ابوالاعلی مودودی، اسلام دین کاملی است و اگر کسی به بخشی از اسلام عمل کند و بخش دیگری را رها سازد، مرتکب ارتداد جزئی می‌شود.

آثار ابوالاعلی تأثیر شگرفی بر فکر و ذهن سید قطب داشته است تا جایی‌که آن هنگام که سید دستگیر شد، در پاسخ این پرسش که آیا افکارت را از مودودی گرفته‌ای، پاسخ داد: فکر و نظر من همان اندیشه‌های ابوالاعلی مودودی است.
عباس محمود عقاد: سید قطب پس از ورود به قاهره به واسطه دایی‌اش، احمد حسین عثمان با او آشنا شد و به دلیل مشترکاتی که سید با او داشت، تحت تأثیر افکار او قرار گرفت.
سید مدتی در مدرسه عقادیه که زیر نظر عقاد اداره می‌شد، درس خواند و در این مدت با افکار و عقاید او آشنا شد؛ اما پس از مدتی آثار ادبی او را نقد کرد.

زمانی‌که سید در سال ۱۹۵۱ میلادی به طور رسمی به اخوان المسلمین پیوست، عقاد که با اخوان المسلمین به شدت مخالف بود، از سید قطب انتقاد کرد و تحت مقاله‌ای با عنوان «ارادة الغفلة» به سید بی‌حرمتی کرد.

فعالیت‌های مطبوعاتی سید قطب

سید قطب از سنین نوجوانی در مطبوعات مصر مقاله می‌نوشت و به روزنامه‌نگاری علاقه بسیاری داشت.

اولین مقاله وی در سن شانزده سالگی در مجله”صحیفه بلاغ” به چاپ رسید و ایشان هم‌چنین با نشریات معروفی چون البلاغ الاسبوعی، الجهاد، الاهرام و… همکاری می‌کرد.

او در مجله “اللواء الجدید” که توسط شاخه جوان حزب وطنی مصر چاپ می‌شد مقاله می‌نوشت؛ اما حتی پس از تعطیلی این مجله دست از مبارزه نکشید و به عنوان سردبیر و نویسنده مجله “الدعوه” کار خود را ادامه داد.

در سال ۱۹۴۸میلادی با همکاری جمعیت اخوان المسلمین مجله “الفکر الجدید” را تأسیس کرد؛ راه و روش مجله الفکر الجدید که مجله‌ای انقلابی بود، طرفداری از اصلاحات و تغییر روش‌های حاکم بود.

سید قطب در طول حیات ۲۵ ساله مطبوعاتی خود ۴۵۵ مقاله و قصیده در مجلات و روزنامه‌های مختلف مصر به چاپ رساند.^[۲]

شهادت

سرانجام پس از چهار ماه به دستور جمال عبدالناصر سید قطب و چند نفر از رهبران اخوان‌المسلمین به اعدام محکوم شدند. هنگامی که رأی دادگاه خوانده شد سید گفت: «من پیش از این هم می‌دانستم طبقه حاکم نمی‌خواهد من زنده بمانم. بار دیگر اعلام می‌کنم که نه پشیمان هستم و نه اظهار ندامت می‌کنم و نه از این رأی اندوهناکم؛ بلکه خوشحال و مسرورم که در راه هدف مقدس و ایده‌آلم کشته شده‌ام. البته تاریخ آینده درباره ما و حکومت داوری خواهد کرد که کدام یک از ما صادق و برحقیم».

سرانجام روز اعدام فرا رسید. 29/8/1966م. مطابق با 7/3/1345ش. هنگام طلوع خورشید سید قطب و دوستانش به سوی جوخه اعدام هدایت شدند. سید سربلند و با روی گشاده و خندان جمله‌ای به سربازان گفت که ترجمه‌اش شعر اقبال لاهوری است: نشان مرد مؤمن با تو می‌گویم / که چون مرگش رسد خندان بمیرد.

سپس تفنگها به سوی وی نشانه گرفته شد و او با آوای صفیر گلوله‌ها پرواز کرد و در سن 60 سالگی به شهادت رسید.

آثار

سید قطب آثار ارزنده ای به جهان اسلام عرضه کرد و بسیاری از تألیفات او به زبان فارسی ترجمه شده است. آثاری که از او تاکنون به زبان فارسی ترجمه شده، چنین است:

آفرینش هنری در قرآن، ترجمه محمدمهدی فولادوند.
آینده در قلمرو اسلام، ترجمه آیت‌الله علی خامنه‌ای.
اسلام و صلح جهانی، ترجمه و توضیح هادی خسروشاهی و زین العابدین قربانی.
ترجمه تفسیر فی ظلال القرآن، آیت‌الله علی خامنه‌ای و تصحیح حسن نیری.
ترجمه فارسی فی ظلال القرآن، ترجمه مصطفی خرم دل.
چرا اعدامم کردند؟ ترجمه مصطفی اربابی.
دور نمای رستاخیز در ادیان پیشین و قرآن، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، مقدمه از جلال‌الدین مجتبوی.
عدالت اجتماعی در اسلام: مباحثی در زمینه‌های جامعه، اقتصاد، سیاست و حکومت، ترجمه و توضیحات سید هادی خسروشاهی و محمدعلی گرامی.
فاجعه تمدن و رسالت اسلام، ترجمه علی حجتی کرمانی.
فی ظلال القرآن، ترجمه محمدعلی عابدی.
ما چه می گوییم، ترجمه و تفصیل از هادی خسروشاهی.
نامه سید قطب به خواهرش آمنه، ترجمه جلال معروفیان.
نشانه‌های راه، ترجمه محمود محمودی.
ویژگی‌های ایدئولوژی اسلامی، ترجمه محمد خامنه‌ای.

سید قطب افزون بر این آثار، کتاب‌های دیگری نیز نوشته که در زمان زندگی او چاپ شده‌اند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

الاسلام و مشکلات الحضاره، سید قطب.
التصویر الفنی فی القرآن، سید قطب.
هذاالدین، سید قطب.
خصائص التصور الاسلامي و مقوماته، سید قطب.
مهمة الشاعر فی الحیاه و شعر الجیل الحاضر، سید قطب.
الشاطئ المجهول، سید قطب.
نقد کتاب مستقبل الثقافة فی مصر، سید قطب.
الأطیاف الاربعه، سید قطب.
طفل من القریه، سید قطب.
المدینة المسحوره، سید قطب.
العدالة الاجتماعیة فی الاسلام، سید قطب..
معرکة الاسلام و الرأسمالیه، سید قطب، بیروت، (این کتاب توسط آیت‌الله سید محمد شیرازی به زبان فارسی ترجمه شده و به نام «اسلام و سرمایه‌داری» در تهران به چاپ رسیده است.)
السلام العالمی و الاسلام، سید قطب.
تفسیر فی ظلال القرآن، سید قطب.^[۳]