نحو القلوب الكبير
نحو القلوب الكبير؛ محاولةٌ ممتعةٌ للانطلاق بالنحو العربي إلی أشواق الحبّ الإلهي و مذاقاته، نوشته نویسنده، شاعر و صوفی نامور قرن پنجم هجرى، عبدالکریم قشیری نیشابوری (حدود ۳۷۶-۴۶۵ق)، می‌کوشد از نحو زبان عربی، پلی به‌سوی عرفان بسازد و با آن، خوانندگان را به لذتی عرفانی برساند و اشتیاق به عشق الهی را در آنان شعله‌ور سازد. نویسنده در این اثر، عرفان اسلامی را با بهره‌گیری از زبان و ادبیات و در قالب آموزش دانش نحو، تعلیم می‌دهد. قشیری از علم نحو، معنای اعمّ را اراده کرده و به همین جهت، از مباحث علم صرف (مانند «اسم منسوب») نیز سخن گفته است[۱].
| نحو القلوب الكبير | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قشیری، عبدالکریم بن هوازن (نويسنده)
بسیونی، ابراهیم (مصحح) جندی، احمد علم الدین ( مصحح) |
| ناشر | عالم الفکر |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1414ق - 1994م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 977-254-030-4 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ق۵ن۳ 6151 PJ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هزارمین یادواره
محققان و شارحان کتاب، ابراهیم بسیونى و احمد علم‌الدین جندی، اثر حاضر را برای جشن گرامیداشت قشیری و گذشت بیش از 10 قرن از ولادت او، منتشر کرده‌اند تا به تعبیر شوق‌انگیز خودشان، «مردم از چشمه زلال سخنان او سیراب شوند»[۲].
متن و شرح
- متن اصلی مطالب عبدالکریم قشیری نیشابوری، مختصر (کمتر از 70 صفحه) است و نویسنده خودش بر این نکته در پایان کتاب اذعان کرده است: «فهذه فصولٌ في نحو القلوب أنشأناها علی نحو الإيجاز»[۳].
- ابراهیم بسیونى و احمد علم‌الدین جندی، مباحث نویسنده را شرح کرده و به مستندسازی آن پرداخته‌اند. این شرح به شکل گسسته (غیر مزجی) است و شارحان، بعد از آوردن متن هر فصل، به توضیح و تبیین آن اهتمام ورزیده‌اند؛ به‌عنوان نمونه آنان با ستایش ابونصر، عبدالله بن على سراج طوسى (متوفای 378ق)، به‌خاطر پیگیری جدی غلط‌های گروه‌های صوفی، افزوده‌اند: این کوشش، باعث جداسازی پاکان از ناپاکان می‌شود. سپس شارحان، 3 مورد از پندارهای ناروای صوفیان را نقل کرده‌اند[۴].
ساختار و محتوا
اثر حاضر، 60 فصل دارد و به‌ترتیب مسائل دانش نحو، تنظیم شده است. اولین فصل، «تعریف نحو» است[۵] و آخرین، «انواع جمع»[۶].
تفنّن ادبی
عبدالحسین زرین‌کوب، روش خاصّ نویسنده را در این اثر، چنین معرفی کرده است: امام قشیرى در تصوف گذشته از مجالس وعظ به تألیف کتب پرداخت. از آن جمله بود لطائف الإشارات که تفسیر قرآن است بر مذاق صوفیه... کتابى هم دارد به نام «نحو القلوب» که در آن قواعد نحو را با بیانى ابتکارى و عارفانه بر احوال قلوب منطبق مى‌کند و بیشتر جنبه تفنن ادبى دارد[۷].
ارزش کتاب
هرچند شاید دیدگاه عبدالحسین زرین‌کوب و بازی زبانی شمردن کتاب حاضر، صحیح باشد و نتوان نوآوری محتوایی (از نظر عرفان نظری یا عملی) در آن یافت، ولی این نکته هرگز از ارزش عرفانی آن نمی‌کاهد و نوآوری روشی در آن به‌روشنی دیدنی است و شوق خودشناسی عارفانه و خودسازی عاشقانه را در خوانندگان و علاقه‌مندان زنده می‌سازد و ای‌بسا باعث بازنگری در کارنامه زندگی و حرکت به‌سوی رشد معنوی شود.
نمونه مباحث
- «نحو قلب»، سخن پسندیده را با دل و جان خواستن است و سخن پسندیده، مخاطب قرار دادن حق با زبان دل است و آن، تقسیم می‌شود به:
- مُنادات (از دور «خدایا!» کردن)، که ویژگی عابدانی است که «بر در خانه هستند».
- مُناجات (از نزدیک، غم دل با دوست گفتن و نجوا کردن)، که خصوصیت یابندگانی است که «سر سفره، نزدیک صاحب‌خانه هستند»[۸].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- زرین‌کوب، عبدالحسین، جستجو در تصوف ایران، پایگاه کتابخانه دیجیتال نور: [۱].