تفسیر بصائر یمینی

تفسیر بصائر یمینی تألیف قاضی معین‌الدین محمد بن محمود نیشابوری مرو رودی (متوفای 599ق)، این کتاب ترجمه تفسیری کامل از قرآن، همراه با قصه‌های قرآنی که در سده ششم هجری نوشته شده است.

تفسير بصائر يميني
پدیدآوران	ن‍ي‍ش‍اب‍وري‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍ود (نویسنده) رواقی، علی (مصحح)
ناشر	بنياد فرهنگ ايران
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1359ش.
چاپ	چاپ يکم
شابک	‎978-600-247-253-3
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	ت7 / 94/38 BP

در میان نگارشهای تفسیری، «بصائر» از خوش تعبیرترین تفاسیر موجز قرن ششم هجری است که با نثری روان و گویا با اندکی شرح کلمات، ذکر قصص و یادآوری برخی احتمالات تفسیری به نگارش درآمده است، پیش از آن تفسیرهای دیگری بر همین سبک موجز مانند تفسیر سورآبادی (متوفای حدود 526ق)، تفسیر «تاج‌ التراجم» (متوفای حدود 460ق) و «نسفی» (متوفای 538) و تفسیر «کمبریج» (نسخه محفوظ در دانشگاه کمبریج) به تصحیح جلال متین، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1349، از مؤلفی ناشناخته به نگارش درآمده است، البته تفسیرهای مفصل‌تر فارسی مانند: ترجمه منسوب به تفسیر طبری (460ق)، کشف‌الاسرار میبدی(متوفای 530) و روض‌ الجنان ابوالفتوح رازی (متوفای حدود 536) نیز پیش از آن تألیف یافته است.

روش تنظیم مطالب بصائر آن است که در آغاز سوره و آیه چنانپه روایتی در باب فضل سوره و آیه یا قرائت آن باشد ذکر کند و این یادکرد معمولا همراه با استدلال و توضیح است و گاه برای دفع شبهه نکاتی را بیان می‌کند و پاسخ آن را می‌دهد، چنانچه در فضل آیت‌الکرسی از پیامبر حدیثی را نقل می‌کند که در سوره‌ی بقره آیه‌ای هست که از همه آیه‌ها باید باشد، سپس خود پاسخ می‌دهد.

از طرف دیگر، افراط در ذکر فضیلت قرائت سوره ندارد، به گونه‌ای که در برخی از تفاسیر معمول است که ثوابهای بیشمار از طریق راویان معلوم‌الحال نقل می‌گردد. نیشابوری، معمولا به ذکر اسباب نزول اهتمام دارد و هر جا که آیتی با ذکر سبب نزول مقرون باشد، از نقل آن دریغ نمی‌ورزد و رابطه پنهان یک آیه و مطالب پوشیده را با توضیح سبب نزول روشن می‌سازد و گاه چند نقل قول در باب شأن نزول را بیان داشته و یکی را ترجیح می‌دهد.

شیوه نیشابوری آن است که از قصص به نحو وافر استفاده کند و هر کجا مناسبتی یافت آن داستانها را به دراز آهنگی بیان کند و در یادکرد آن‌ها این روش را برگزیده که پیش از تفسیر آیه برای آماده کردن ذهنها و ایجاد جاذبه در شناخت آِیه، قصه را نقل کند.

کتاب تفسیر بصائر یمینی چنانکه از نامش هم پیداست برای یمین‌الدوله بهرام شاه (ممدوح سنایی و کسی که کلیله و دمنه برای او ترجمه شده است) نوشته شده و چون پایان سلطنت بهرام شاه 547ق بوده پس باید این کتاب هم قبل از این تاریخ نوشته شده باشد.

البته در این چاپ تنها بخشی از کتاب تفسیر بصائر از سوره فاتحه تا آیه 158 سوره آل عمران و با تصحیح علی رواقی از سوی انتشارات بنیاد فرهنگ ایران در سال 1359ش به منتشر گردیده است.

منابع مقاله

1. ایازی، سید محمد علی، تفسیر بصائر یمینی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله بینات (موسسه معارف اسلامی امام رضا علیه السلام) تابستان 1374 - شماره 6 (‎4 صفحه - از 188 تا 191).
2. پور جوادی، امیر حسین ، رساله موسیقی محمد بن محمود بن محمد نیشابوری، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله معارف، فروردين - آبان 1374 - شماره 34 و 35 (‎39 صفحه - از 32 تا 70 ).