معجم مصطلحات الحديث النبوي
معجم مصطلحات الحديث النبوي، اثر رشید عبدالرحمن العبیدی، شرح و توضیح مصطلحات حدیث نبوی از دیدگاه اهل سنت است. این کتاب در یک جلد به زبان عربی منتشر شده است.
| معجم مصطلحات الحديث النبوي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عبیدی، رشید عبدالرحمن (نویسنده) |
| ناشر | الجمهورية العراقية، ديوان الوقف السني. مرکز البحوث و الدراسات الإسلامية |
| مکان نشر | عراق - بغداد |
| سال نشر | 1426ق. = 2005م. |
| چاپ | چاپ يکم |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب، مشتمل بر چهار مبحث مقدماتی و مصطلحات به‌ترتیب حروف الفباست.
گزارش محتوا
هنگامی‌که «معجم مصطلحات العروض والقوافي» را تألیف کردم، شیوه‌ای که در آنجا پیروی کردم این بود که ریشه ماده لغوی را پایه قرار داده و تمام مفردات آن ریشه را، که اصطلاح عروض و قافیه، بشمار می‌آمد، در ذیل آن ذکر نمایم؛ مثلا اصطلاحات «وافر»، «متوافر»، «موفور» و... را در ذیل ماده «وفر» یاد نمودم. لکن در این معجم بهتر دیدم که خود مصطلح را بدون رجوع به ریشه آن، ذکر کنم؛ به‌عنوان مثال «العزيز» را در حرف عین و «الغريب» را در حرف غین قرار داده‌ام و اگر مصطلح، بیش از یک مفرد باشد، اول مصطلح را پایه برای ترتیب الفبایی در نظر گرفته‌ام؛ مثلاً در «رواية الأكابر عن الأصاغر»، خواننده، مصطلح را در حرف راء (رواية) می‌یابد[۱].
نویسنده در این معجم علاوه بر کتب متقدمین در علم حدیث مانند: «علوم الحديث» حاکم نیشابوری (متوفی 405ق)، «الخلاصة في أصول الحديث» طیبی (متوفی 743ق)، «اختصار علوم الحديث» ابن کثیر (متوفی 774ق) و «تدريب الراوي» سیوطی (متوفی 911ق)، از کتب معاصرین مانند: «علوم الحديث و مصطلحه» صبحی صالح، «دراسة في مصطلح الحديث» ابراهیم نعمه و «تيسير مصطلح الحديث» محمود طحان و بسیاری منابع دیگر نیز استفاده کرده است[۲]. وی همچنین در مقدمه، تعدادی از مهم‌ترین کتب مصطلح حدیث را نام برده و در انتها برای مطالعه بیشتر به مقدمه شیخ صبحی سامرایی در کتاب «الخلاصة في أصول الحديث» طیبی ارجاع داده است[۳].
مصطلحات کتاب با حرف همزه و «آداب الشيخ» آغاز شده است. نویسنده ابتدا معنای لغوی ادب را ذکر کرده و سپس شیخ را عالم محدثی دانسته که طلاب علم در مجلس او شرکت می‌کنند تا برای ایشان حدیث روایت کند. مجالس محدثین آدابی و قواعدی دارد که استاد و شاگرد باید به آن ملتزم باشند. نویسنده، معتقد است که چون پیامبر(ص) در سن چهل سالگی به نبوت رسید، محدثین نیز باید در چهل سالگی نشر و نقل حدیث کنند؛ البته اگر استاد کاملی بود و مردم به او نیازمند بودند پیش از این سن نیز می‌تواند نشر حدیث کند؛ آن‌گونه که مالک بن انس در سن 29 سالگی و به قولی 17 سالگی نشر حدیث نمود و شافعی درحالی‌که در اوایل جوانی بود از او علم آموخت[۴].
آداب طالب حدیث عبارت است از:
- طلب حدیث را از کودکی آغاز کند؛
- در تحصیل حدیث تلاش کند؛
- ابتدا از علمای شهر خود که از لحاظ اسناد و علم و دین مشهورترند استفاده کند، سپس در طلب حدیث سفر کند؛
- به احادیثی که می‌شنود، از عبادات و آداب، تا حد امکان عمل کند؛
- استادش را تکریم کند و رضایتش را جلب نماید؛
- تا حد امکان از استادش استفاده کند و کبر سن سبب نشود که او از استادی که سنش کمتر است، استفاده نکند؛
- به استخراج و تصنیف حدیث مشغول شود[۵].
«اثر» از جمله مصطلحات حدیثی است. در لغت، باقی‌مانده هر چیزی را اثر آن گویند. نقل حدیث و روایت آن را هم اثر گویند و راوی حدیث را آثاری گویند؛ زیرا به روایت اثر که همان حدیث است اهتمام دارد. اثر مروی، مترادف خبر و سنت و حدیث است. برخی محققین بین اثر و خبر تفاوت قائلند؛ اهل خراسان و فقهای آن، حدیث موقوف را اثر و حدیث مرفوع را خبر می‌نامند[۶]. لکن مشهور آن است که اثر چیزی است که به نبی(ص) و صحابه و تابعین یا به غیر نبی(ص) از تابعین نسبت داده شود[۷].
«معاجم» کتبی هستند که احادیث به‌ترتیب اسامی شیوخ مصنف در آنها ذکر شده است؛ مانند معجم شیوخ بغوی و معجم شیوخ سمعانی[۸].
توضیح برخی مصطلحات بسیار مختصر بوده و برخی چند صفحه از کتاب را پوشش داده است؛ «وجاده» که راه هشتم از طرق تحمل حدیث شریف نبوی است، از آن جمله است[۹].
وضعیت کتاب
مستند مطالب و ارجاعات مفیدی در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.
فهرست منابع و مطالب در انتهای کتاب ارائه شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.