مفید، محمد بن محمد
محمَّد بن محمَّد بن نعمان بن عبدالسَّلام حارثی مذحجی عکبری (336-413ق)، معروف به شيخ مفيد و ابن المعلّم، فقیه و متکلم، از علمای برجسته شیعه قرن ۴ هجری قمری. از معروف‌ترین آثار وی، المُقنَعَة در علم فقه، اوائل المقالات در دانش کلام و الاِرشاد در شرح حال امامان شیعه است.
| نام | مفید، محمد بن محمد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابن المعلم
شیخ مفید مفید، ابوعبدالله محمد مفید، محمد بن نعمان عکبری بغدادی، محمد بن محمد |
| نام پدر | محمد |
| متولد | 327 ش یا 947 م |
| محل تولد | بغداد |
| رحلت | 401 ش یا 413 ق یا 1022 م |
| اساتید | ابن قولويه قمى |
| برخی آثار | أحکام النساء |
| کد مؤلف | AUTHORCODE01728AUTHORCODE |
ولادت
او به سال 336 یا 338 هجری در قریه «سویقه ابن بصری» از توابع روستای عکبرا در ده فرسخی بغداد زاده شد.
شخصيت علمى
شيخ مفيد از چهره‌هاى بسيار درخشان شيعه در جهان اسلام می‌باشد.
او هم متكلم است و هم فقيه. ابن نديم در فن دوم از مقالۀ پنجم «الفهرست» كه در بارۀ متكلمان شيعه بحث مى‌كند، از او به عنوان «ابن المعلم» ياد كرده و او را ستايش مى‌نمايد. كتاب معروف او در فقه نيز «المقنعة» است.
ابويعلى جعفرى كه داماد مفيد بوده است، مى‌گويد:
«مفيد شبها مختصرى مى‌خوابيد و بقيه شب را به نماز يا مطالعه يا تدريس يا تلاوت قرآن مجيد مى‌گذرانيد.»
آغاز تحصيلات
شيخ مفيد از شاگردان ابن ابى عقيل است. وى در حومۀ بغداد ديده به جهان گشود و دانش‌هاى ابتدايى را در خانواده و زادگاه خويش به پايان برد.
او در يك خانوادۀ پرسابقه و اصيل در تشيع و از سلالۀ نيكان و پاکان به دنيا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از عشق به اهل‌بيت رسالت عليهم‌السلام بود. پدرش معلم بود. پس از چندی او به همراه پدرش راهى بغداد گرديد و در آنجا از محضر اساتيد و دانشمندان كسب علم و دانش نمود تا در علم كلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گرديد.
شيخ مفيد و بزرگان
شيخ مفيد از ديدگاه دانشمندان شيعه و سنى داراى جايگاهى رفيع است كه به كلماتى از بزرگان اشاره مى‌كنيم:
نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شيخ مفيد در بارۀ او می‌گوید: «محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام بن جابر بن نعمان بن سعيد بن جبير، شيخ و استاد ما است - كه رضوان خدا بر او باد - فضل او در فقه و حديث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است كه توصيف شود. او تأليفات متعددى دارد.»
شيخ طوسى، شاگرد ارزندۀ مكتب او، در بارۀ استاد در «فهرست» مى‌نويسد: «محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متكلمان اماميه است. در عصر خويش رياست و مرجعيت شيعه به او منتهى گرديد. در فقه و كلام بر هر كس ديگر مقدم بود. حافظۀ خوب و ذهنى دقيق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بيش از 200 جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد.»
ابن حجر عسقلانى نيز دربارۀ او مى‌گويد: «او بسيار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت بسيارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شیعیان حق دارد. پدرش در «واسط» زندگى میكرد و به آموزگارى مى‌پرداخت و در «عكبرى» كشته شد. گفته مى‌شود كه عضد‌الدوله به ملاقات او مى‌شتافت و هنگام مريضى به عيادت او مى‌رفت.
عماد حنبلى، يكى ديگر از دانشمندان اهل سنت دربارۀ او مى‌گويد: «او بزرگى از بزرگان اماميه و رئيس بخش فقه و كلام و مباحثه مى‌باشد. او با پيروان هر عقيده به مباحثه و مناظره مى‌پرداخت. موقعيت شايان توجهى در تشكيلات دولت آل بويه داشت. او صدقۀ فراوان مى‌داد. بسيار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوش‌لباس بود.
او مورد زيارت و ملاقات عضد‌الدوله قرار مى‌گرفت. نزديك 76 سال عمر كرد و بيش از 200 جلد تألیف دارد. تشييع جنازۀ او شهرت دارد. در تشييع او بيش از 80 هزار نفر از شیعیان شركت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا بر او باد...».
اساتيد
علماى شيعه
- ابن قولويه قمى، متوفاى 368؛
- شيخ صدوق، متوفاى 381؛
- ابن وليد قمى، متوفاى 368؛
- ابوغالب زرارى، متوفاى 368؛
- ابن جنيد اسكافى، متوفاى 381؛
- ابوعلى صولى بصرى، زنده در سال 352؛
- ابوعبدالله صفوانى، زنده در سال 346.
علماى سنى
- شيخ على بن عيسى رمانى، متوفاى 384؛
- محمد بن عمران مرزبانى، متوفاى 384؛
- ابوبكر محمد بن سالم، معروف به حافظ جعابى، متوفاى 355.
شاگردان
- سيد مرتضى علمالهدى، متوفاى 436؛
- سيد رضى، متوفاى 406؛
- شيخ طوسى، متوفاى 460؛
- نجاشى، متوفاى 450؛
- ابوالفتح كراجكى، متوفاى 449؛
- ابويعلى حمزة بن عبدالعزیز سلار، متوفاى 463.
وفات
شيخ مفيد در سال 413 هجرى، در بغداد و پس از 75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تجليل فراوان مردم و قدردانى علما و فضلا قرار گرفت.
شيخ طوسى، كه خود در تشييع جنازۀ او حضور داشته است، مى‌گويد:
روز وفات او از كثرت دوست و دشمن براى اداى نماز و گريستن بر او، همانند و نظير نداشته است. هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشييع كردند و سيد مرتضى علم الهدى بر او نماز گزارد و در حرم مطهر امام جواد عليه‌السلام، پايين پاى آن حضرت، نزديك قبر استادش ابن قولويه، مدفون گرديد
آثار
بنا بر نقل شيخ طوسى، شاگرد برجستۀ شيخ مفيد، وى بالغ بر 200 عنوان كتاب تأليف نموده است، از جمله:
- المقنعة؛
- الإرشاد؛
- أحكام النساء؛
- الأمالي؛
- المسح على الرجلين؛
- الجمل؛
- أوائل المقالات؛
- المسائل الصاغانية؛
- الإفصاح؛
- الاختصاص؛
- إيمان أبىطالب؛
- تصحيح اعتقادات الإمامية؛
- رسالة حول حديث نحن معاشر الأنبياء لا نورث؛
- الكافئة في إبطال توبة الخاطئة؛
- أربع رسالات في الغيبة؛
- تحريم ذبائح أهل الكتاب؛
- تفضيل أميرالمؤمنين(ع)؛
- رسالة حول خبر مارية؛
- شرح المنام؛
- عدم سهو النبي(ص)؛
- الفصول العشرة في الغيبة؛
- الفصول المختارة؛
- مسار الشيعة في مختصر تواريخ الشريعة؛
- المزار[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: رسولی محلاتی، سید هاشم، صفحه سیزده-سی ونه
منابع مقاله
ر.ک: رسولی محلاتی، سید هاشم(مترجم)، الارشاد (ترجمه) تألیف شیخ مفید، انتشارات علمیه اسلامیه، دوم، تهران.
وابسته‌ها
الإرشاد في معرفة حجج الله علی العباد
رسالة تفضيل أميرالمؤمنین عليه‌السلام در اثبات برتری حضرت امیرمؤمنان علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام
دفاع از تشیع (ترجمه الفصول المختاره)
ده انتقاد و پاسخ پیرامون غیبت امام مهدی(عج)
الحکايات في مخالفات المعتزلة من العدلية و الفرق بینهم و بین الشیعة الإمامیة
الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد
الإعلام بما اتفقت علیه الإمامیة من الأحکام
تفضیل أمیرالمؤمنین علیه‌السلام
الجمل و النصرة لسيد العترة في حرب البصرة
جوابات أهل الموصل في العدد و الرؤیة
رسالة حول حدیث نحن معاشر الأنبیاء لا نورث
عدم سهو النبي صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم
الفصول المختارة من العیون و المحاسن
مسار الشيعة في مختصر تواريخ الشريعة
مسالة في النص علی علي علیه‌السلام
مسألة اخری في النص علی علي علیه‌السلام
النكت في مقدمات الأصول في علم الكلام
تفسير القرآن المجید المستخرج من تراث الشيخ المفيد رحمه‌الله
الإرشاد في معرفة حجج الله علی العباد
ترجمه ارشاد شیخ مفید، سیره ائمه اطهار علیهم‌السلام (موسوی مجاب)
تزويج علي عليه‌السلام بنته من عمر
ترجمه فارسی همراه با متن عربی امالی شیخ مفید(ره)
الجوامع الفقهية مع کتاب المقنعة (مرعشي)
الفصول المختارة من العيون و المحاسن
أوائل المقالات في المذاهب و المختارات