انسان از آغاز تا انجام
انسان از آغاز تا انجام، ترجمه سه رساله عربی «الإنسان قبل الدنيا»، «الإنسان في الدنيا» و «الإنسان بعد الدنيا» اثر علامه سید محمدحسین طباطبایی است. این اثر با ترجمه فارسی و تعلیقات صادق لاریجانی به کوشش سید هادی خسروشاهی منتشر شده است.
| انسان از آغاز تا انجام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طباطبایی، محمدحسین (نويسنده)
خسروشاهی، هادی (به کوشش) لاریجانی، صادق (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | الانسان |
| ناشر | بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم) |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1388ش, |
| شابک | 978-964-548-973-9 |
| موضوع | انسان (اسلام)
معاد اسلام - مجموعه‌ها زندگي پس از مرگ |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 222 /ط2 الف8041 1388 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
متن عربی این سه رساله در مجموعه دیگری در ضمن هفت رساله تحت عنوان «الرسائل التوحيدية» به چاپ رسیده است[۱]. قبل از این که متن عربى این سه رساله به چاپ برسد، یک بار بخش قابل توجهى از رساله «الإنسان بعد الدنيا» به اسم «حیات پس از مرگ» با ترجمه آقایان صادق آملی لاریجانى و سید مهدی نبوى در جلد اول یادنامه استاد شهید مطهرى و همچنین در مجموعه رسائل علامه طباطبائى با عنوان «معاد، زندگى پس از مرگ» منتشر شده است[۲].
سبک مرحوم علامه در این رسائل، سبک خاصی است. بنای اصلی هر سه رساله بر اختصار و ایجاز تام است؛ لذا گاه دیده می‌شود که تقریب بسیاری از مطالب و نحوه استفاده‌های قرآنی به‌عهده خواننده گذاشته می‌شود. این سبک به‌وضوح دقت و صبر بیشتری را میطلبد و نمی‌توان آن را با بسیاری کتاب‌های دیگر در این زمینه قیاس کرد. مترجم گرچه به قصور خود در کار ترجمه مذعن است، ولکن انصاف باید داد که دشواری این ترجمه نه به این جهت راجع است، که عمدتاً ناشی از سبک خاص مصنف آن است. حق آن است که در بعضی موارد ایجاز به‌حدی است که باید آن را مخل دانست. مترجم که در حد بضاعت خود به جستجو از فهم مطالب کتاب و تحلیل مضامین آن برآمده بود، اگر می‌خواست آنچه را که دخیل در فهم عبارات کتاب می‌داند به متن بیفزاید، متن حاضر از صورت ترجمه خارج می‌شد و استناد آن به مصنف کتاب دشوار؛ لذا مترجم تصمیم بر آن گرفت که در حد وسع توضیحاتی را به‌صورت تعلیقه به متن بیفزاید، تا شاید بعضی را ممدی باشد و در بعضی موارد هم که انتقاداتی به ذهن قاصر وی رسیده بود، در تعلیقات متذکر شد[۳]. نویسنده خود نیز به بنای بر اختصار و ایجاز اشاره کرده است: «باید دانست ابحاثی که در معاد مطرح می‌شود دامنه‌ای بس وسیع دارد که تدبر در آیات قرآنیه و بیانات وارده در مبدأ و معاد این نکته را روشن می‌سازد، ولکن ترجیح اختصار مانع آن بود که بیشتر از آنچه در فصول سابقه انجام گرفته، در اطراف مطالب غوری نماییم. علاوه آنکه بسط بیشتر کلام در نزد جویندگان میسر و میسور نیست، ولذاست که در این سنخ مطالب، اشارات بر عبارات غالب است و ازهمین‌روی هم، روش این رساله را از دیگر رسائل متقدمه متمایز ساختیم[۴].
در مورد روایات، به صرف آوردن ترجمه بسنده شده و متن اصلی روایات همه به تعلیقات محول شده است. در مورد آیات کار برعکس شده، آیات در متن و ترجمه در پاورقی قرار داده شده است. ترجمه آیات عمدتاً برگرفته از ترجمه مرحوم الهی قمشه‌ای است، مگر در چند مورد که به‌تناسب متن در آن تغییری صورت گرفته است[۵].
یکی از مشکلات متن عربی کتاب، عدم ذکر مراجع روایات و نشانی آیات است. برای کتابی که مشحون از آیات و روایات مختلفه است، این جهت فی‌الواقع نوعی نقص است. مترجم بعد از اتمام ترجمه به فکر جبران این نقیصه برآمد. در مورد آیات، با وجود معجمهای قرآن مختلف این مشکل مرتفع بود، اما یافتن مراجع روایات، با توجه به کثرتشان، وقت و صبر بیشتری طلب می‌کرد. سبک مرحوم علامه در ذکر روایات این است که فقط به ذکر نام کتابی که روایت مورد نظر از آن اخذ شده، بسنده می‌کنند؛ مثلاً «و في تفسير القمي و في العلل... و هكذا»[۶].
از اشکالات دیگر متن عربی کتاب، فقدان عناوین مناسب است. به‌جز چند سرفصل کلی، تقریباً هیچ عنوان دیگری در متن کتاب مذکور نبود. درحالی‌که مطالب مورد بحث نسبتاً متعدد و نکات پراکنده در آن بسیار به چشم می‌خورد؛ لذا مترجم به‌تناسب، عناوینی را برای متن برگزیده است، تا هم یکدستی ممل کتاب برطرف شود و هم مطالب آن سریعتر قابل دستیابی باشد[۷].
مترجم همچنین در رابطه با اشکالات ترجمه بخشی از رساله سوم و اصلاح آن می‌نویسد: «ترجمه نیمی از رساله سوم (هفت فصل اول) چندین سال قبل، توسط این‌جانب صورت گرفته بود که در یادنامه شهید مرتضی مطهری با عنوان «حیات پس از مرگ» به چاپ رسید. دو فصل دیگر آن (فصل 8 و 9) نیز توسط فاضل بزرگوار حجت‌الاسلام آقای سید مهدی نبوی به انجام رسیده بود. ترجمه این‌جانب به‌خاطر تعجیلی که از ناحیه دست‌اندرکاران یادنامه اعمال می‌شد، تا حدی نامطلوب بود؛ به‌ویژه آنکه اغلاط بسیار در چاپ آن راه یافته و در چند مورد هم ترجمه ناقص یا نادرست بود. در این چاپ، ترجمه مذکور کلاً بازبینی شد و اصلاحات فراوانی از حیث عبارات در آن صورت گرفت و نواقص آن در حد مقدور برطرف شد[۸].
فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده است. مترجم، آدرس و معانی آیات و روایات و توضیحات بسیار اندکی را در پاورقی‌های کتاب ذکر کرده و 254 توضیح و تعلیقه و همچنین نمایه الفاظ را در انتهای کتاب ارائه نموده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- سید علوی، سید ابراهیم، «نگاهی به مجموعه رسائل استاد علامه طباطبائی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، آینه پژوهش، مهر و آبان 1376، شماره 46، صفحه 18 تا 22.
- فسایی، محسن، «مجموعه آثار علامه طباطبائی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، آینه پژوهش، خرداد - شهریور 1371، شماره 13 و 14، صفحه 94 تا 101.