كتاب البيع (للسيد مصطفی الخميني)
كتاب البيع تألیف شهيد سيد مصطفى بن روح الله بن مصطفى بن احمد خمينى رحمةالله‌عليهم (م 1396 ق) میباشد.
| کتاب البیع (للسید مصطفی الخمینی) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خمینی، مصطفی (نويسنده) |
| ناشر | موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينی(س) |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1418 ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
كتاب البيع يكى از آثار ارزشمند باقى مانده از شهيد آیت‌الله سيد مصطفى خمينى است كه از نظر اسلوب و روش طرح و بررسى و نقد آراء فقهاى عظام در نوع خود كم نظير است.
اگر چه اين شهيد بزرگوار تمام قسمت‌هاى المكاسب المحرمة، البيع، الخيارات از مكاسب شيخ اعظم را تدريس نموده و خلاصۀ مباحث را تدوين و تأليف نموده‌اند اما متأسفانه تمام كتاب المكاسب المحرمة و قسمت‌هايى از البيع و خيارات مفقود شده و اين آثار، ناقص و ناتمام در اختيار ما قرار گرفته است.
كتاب البيع شامل مقدمه‌اى در تعريف بيع و دو مقصد در مباحث معاطاة و شروط متعاقدان تا بحث تعاقب ايادى مى‌باشد. دو بحث تصرف در مال كسى كه تصرف در آن جايز است و شرائط عوضين مفقود شده است.
و بحث ولايت فقيه كه در قسمت ولايت حاكم مورد بحث واقع شده است به صورت مستقل چاپ شده است.
اهميت و اعتبار
اكثر حواشى مشهور و ارزشمند بر كتاب مكاسب شيخ اعظمهمچون:
- حواشى سيد محمد كاظم يزدى (م 1337 ق)
- محقق اصفهانى (م 1361 ق)
- ايروانى (م 1354 ق)
- محقق خراسانى صاحب كفايه (م 1329 ق)
- تقريرات درس محقق نائينى (م 1355 ق) بنام‌هاى «منية الطالب» و «المكاسب و البيع»
- شيخ فتاح شهيدى (م 1372 ق) بنام «هداية الطالب»
در اين كتاب مطرح شده و مؤلف با فكرى عميق و دقت نظرى كم نظير و تحقيقاتى شگرف و طرح اشكالات و پاسخ آنان مجموعه‌اى گران‌بها را به يادگار گذاشته‌اند.
از آنجايى كه مؤلف بر خلاف بسيارى از مصنفين بشدت از خروج از دائرۀ بحث خوددارى نموده و در تمام مباحث اصولى، فقهى، تفسيرى و يا فلسفى سعى فراوان در طرح مباحث ضرورى و لازم و حذف زوائد و اضافات داشته و با اين روش به تنقيح و پاك سازى اين مباحث اقدام نموده‌اند، عناوين نام كتاب‌هايشان را نيز «تحريرات» قرار داده‌اند.
در كتاب حاضر بسيارى از نظريات فقهى امام خمينى «قده» در مباحث مربوط به بيع مطرح شده و نگارش آن در زنده نگاهداشتن نظريات ايشان تأثير بسزايى داشته است.
اما آزاد انديشى مؤلف باعث شده كه وى با بررسى دقيق و عالمانه در بعضى از موارد از نظريات پدر بزرگوارشان پيروى نموده و آن را تأييد نموده و گاهى نيز به نقد آن پرداخته و بر خلاف آن نظر را انتخاب نمايند.
در اين كتاب علاوه بر نظريات فقهى مؤلف، مباحث رجالى، مباحث دقيق اصولى زيادى به صورت مختصر مطرح شده كه تفاصيل آنها به كتاب‌هاى اصولى مؤلف همچون «المختصر النافع في علم الأصول» ارجاع داده شده و گاهى نيز مثل مبحث شهرت فتوايى به به نظريات استادش، محقق گرانقدر آقا حسين بروجردى (م 1381 ق) و يا ساير كتب اصولى ارجاع داده شده است.
قلم روان و بيان رسا، همراه با بررسى عميق و دقيق مباحث پيچيده از خصوصيات بارز اين كتاب است و قدرت ابتكار و حيات فكرى مؤلف را بخوبى در اين كتاب مى‌توان مشاهده نمود.
متأسفانه كتاب موجود داراى مقدمه‌اى از ناشرين نبوده و در مقدمه، راجع به زندگى‌نامه، آثار و تأليفات، نسخه‌ها و تاريخ نگارش كتاب مطلبى وجود ندارد. از طرف ديگر از فهارست عامه همچون فهرست اعلام، اماكن، آيات قرآن كريم و غيره نيز اثرى ديده نمى‌شود.
زمان تأليف
از آنجايى كه نسخۀ خطى كتاب المكاسب المحرّمة ايشان مفقود شده است از ابتداى تاريخ شروع كتاب اطلاعى در دست نيست اما با توجه به تاريخ پايان كتاب خيارات كه در سال 1396ق بوده است بنظر مى‌رسد كه اين كتاب احتمالا بين سال‌هاى 1390 تا 1394ق تأليف شده است.
تاريخ چاپ
كتاب موجود در سال 1418ق بوسيلۀ چاپخانۀ مؤسسۀ عروج در قم چاپ شده است.
تحقيق و نشر كتاب بوسيلۀ مؤسسۀ تنظيم و نشر آثار امام خمينى «قده» انجام شده است و به مناسبت بيستمين سالگرد شهادت آیت‌الله سيد مصطفى خمينى «قده» انتشار يافته است.
مطالب
كتاب البيع در دو جلد انتشار يافته است.
جلد اول از مقدمه و دو مقصد تشكيل شده است.
مقدمه، در مورد تعريف بيع است.
مقصد اوّل، در معاطاة است.
مقصد دوم، در شروط متعاقدان مى‌باشد، كه سه شرط:
- بلوغ
- تعيين متعاقدان
- اختيار آنان
مورد بحث قرار گرفته است.
در جلد دوم شرط چهارم مطرح شده است يعنى:
- نافذ بودن نظر بايع و مشترى در عوض و معوض
و مبحث بيع فضولى شامل دوازده امر و 7 مرحله در ضمن آن بيان شده است.
پس از شرط چهارم، بحث تعاقب ايادى به صورت ناقص مطرح شده است.
متأسفانه بحث تصرف در مال كسى كه تصرف در آن جايز است، فروش عبدمسلمان به كافر، نقل مصحف به كافر و در آخر شرائط عوضين (ماليت داشتن، قدرت بر تسليم، علم به ثمن و مثمن) و معاملات زمين‌هاى وقف، ام ولد و رهن مفقود شده و در دسترس نيست.
نظريات جديد
كتاب البيع مجموعه‌اى از ابتكارات و خلاقيت‌ها و نظريات نو و جديد فقيه شهيد آیت‌الله سيد مصطفى خمينى «قده» است كه در اين مختصر به بعضى از آنها اشاره مى‌شود.
- وى بيع را داراى تعريف ندانسته بلكه قائل به اين است كه با آثارش شناخته مى‌شود، بنابراين تعاريف متعارف با عناوين تمليك، مبادله و نظائر آن را صحيح نمى‌داند. (ج 1، ص 9، ج 2، ص 74 و 75).
- در مورد بيع معاطاتى بر خلاف نظر مشهور، اصل در عقود و ايقاعات را به صورت معاطاتى مى‌داند و صحت عقود لفظى را نيازمند دليل مى‌داند زيرا از زمانى كه جوامع انسانى تشكيل شده است مبادلات بصورت پاياپاى بوده است و بعدها پول‌هاى سكه‌اى ايجاد شده است، بنابراين معاملات در اصل به صورت معاطاتى بوده است. (ج 1، ص 15 و 16).
- ايشان به پيروى از امام خمينى اطلاق آيۀ «أحل الله البيع» را بر خلاف نظر مشهور، رد نموده و فقط آيه را در مقام بيان تفاوت بيع ربوى و غير ربوى دانسته‌اند.
حتى با وجود روايت عمر بن يزيد كه امام عليه‌السلام به اين آيه استناد نموده است مى‌نويسد: لأن الاستدلال الأئمة عليهم‌السلام بالكتاب أعم من الصحة. (ج 1، صفحات 40، 41، 44).
- در بحث استناد به حديث سلطنة (الناس مسلطون على أموالهم) بر صحت معاطاة، بر خلاف نظر پدر بزرگوارشان كه استناد به «الناس مسلطون على أموالهم» را باعث تسلط بر قواعد و احكام نمى‌دانند.
ايشان استناد به اين حديث را صحيح مى‌دانند و مى‌نويسند: فالمدار على فهم العرف فيما هو المنافي لعموم السلطنة و نفوذها، فالقاعدة و إن تعرضت للسطنة على الأموال، إلاّ أن الملازمات المنافية لها تدفع بها. (ج 1، صفحات 56 و 57).
- در بحث قواعد فقهى و اصولى، ايشان حكومت قاعدۀ حرج را بر احكام عقلانيه صحيح نمى‌دانند و به كتاب «قاعدتي نفي ضرر و حرج» ارجاع داده است كه اين كتاب مفقود است. (ج 1، ص 23).
- در بحث قيمت جنسى كه تلف شده است قيمت أعلى القيم را تا روز دفع انتخاب نموده و اين گونه استدلال مى‌كنند: ضرورة أن قيمة الشيء ليست من الأوصاف الثابتة لها، بل هي بحسب الأزمنة و الأمكنة مختلفة، فلابدّ من إحدى الموجبات لتعيّنها. (ج 1، ص 247).
ويژگى‌ها
از ويژگى‌هاى مهم، طرح نظريات محشين متعدد و مختلف كتاب المكاسب شيخ اعظم مى‌باشد كه قبلا گذشت.
از طرفى علاوه بر اين حواشى از كتب متعدد ديگرى همچون:
- مقابس الأنوار
- كتاب اجارۀ محقق رشتى
- مجمع الفائدة و البرهان
- السرائر
استفاده شده و نظريات آنان بررسى و نقد شده است.
در ابتداى كتاب نام محشين كتاب المكاسب شيخ اعظم به صورت كنايه و با الفاظى همچون: إن قلت... قلت، توهّم،... مطرح شده است امّا بتدريج نام آنان به صورت واضح در كتاب ذكر شده است.
حتى در ابتداى جلد اول به نظريات پدر بزرگوارشان به صورت كنايه اشاره شده اما بتدريج با عبارت «الوالد المحقق مد ظله العالي» نام ايشان ذكر مى‌شود.
از سيد محمد كاظم يزدى در كتاب تعابير گوناگونى شده كه بعضى از آنان عبارت است از: السيد، الفقيه اليزدي، السيد الفقيه المحشي، السيد المحشي و نظائر آن.
در هر حال طرح نظريات ديگر علما و به خصوص امام خمينى «قده» و نقد و بررسى آنان با تحقيقات عميق و بيان مباحث با قلمى روان و متين مهم‌ترين خصوصيات اين كتاب گرانقدر مى‌باشد.