نخب الذخائر في أحوال الجواهر
نُخَب الذخائر فى احوال الجواهر تألیف محمد بن ابراهيم بن ساعد انصارى (متوفى 749ق) مشهور به ابن‌اكفانى از جمله كتاب‌هايى است كه به مبحث سنگ‌شناسى -خصوصاً سنگ‌هاى قيمتى- اختصاص دارد.
| نخب الذخائر في أحوال الجواهر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کرملی، انستاس ماری (حاشيه نويس) ابن اکفانی، محمد بن ابراهیم (نويسنده) |
| ناشر | المطبعة العصرية |
| مکان نشر | [بی جا] - [بی جا] |
| سال نشر | 1939 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | سنگهای قیمتی - متون قدیمی تا قرن 14 گوهرها - متون قدیمی تا قرن14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | TS 752 /الف2ن3 |
قبل از اين اثر كتاب‌هاى ديگرى به رشته تحرير درآمده است از جمله الجماهر تأليف ابوريحان بيرونى و يا نگاشته يوحنا بن ماسويه كه مؤلف از اين آثار به عنوان منبع و مستند بهره‌مند مى‌شود.
هدف از نگارش اين اثر -چنان كه مؤلف بيان كرده- نگارش اثرى مختصر در مورد شناسايى جواهر و در عين حال مستند به اقوال پيشينيان است. (نخب الذخائر فى احوال الجواهر، ص1).
ساختار
كتاب نخب الذخائر داراى باب و فصول خاص و منطقى‌اى نيست بلكه مؤلف چهارده مبحث را -كه به چهارده سنگ مهم اختصاص دارد- پياپى تحرير مى‌كند و هر مبحث را با قول «القول على» از مبحث ديگر جدا مى‌سازد. ياقوت، بدخش، الماس، درّ و لؤلؤ، زمرد، ذبرجد، فيروزه و يشم از جمله عناوين كتاب هستند.
مؤلف در ابتداى هر مبحث ابتدا سنگ مورد نظر را معرفى مى‌كند و آن را توصيف مى‌نمايد. سپس انواع و اقسام آن را و تفاوت هر قسم را با قسم ديگر بيان مى‌كند.
ذكر خصوصياتى كه در ارزش سنگها تأثيرگذار است، عيب سنگها و معادنى كه سنگ‌هاى قيمتى در آنها يافت مى‌شود از جمله اطلاعات با ارزشى است كه مؤلف در هر مبحث متذكر آن مى‌شود.
بيان خواص طبى سنگها و قيمت‌گذارى سنگها بر اساس ارزش و نوع آنها نيز از جمله مطالب سودمند ديگرى است كه مؤلف به آنها توجه دارد.
گزارش محتوا
ابن اكفانى در نگارش اين اثر -مختصر اما پرفايده- به كلمات بسيارى از جواهرشناسان قبل از خودش استشهاد مى‌كند. كندى (نخب الذخائر، ص24 و 29 و 59 و 60 و 69)، نصر جوهرى (همان، ص29 و 40 و 103)، ابوريحان بيرونى (همان، ص41 و 51 و 59 و 103) ابن زهر (همان، ص11 و 61)، غافقى (همان، ص11 و 61 و 108 و 109)، ابن بيطار (همان، ص15 و 56) از جمله افرادى هستند كه مؤلف به آراء آنان استشهاد مى‌كند.
علاوه بر اين ابن اكفانى اصطلاحاتى در زمينه جواهرشناسى نقل مى‌كند كه در هيچ منبع ديگرى به چشم نمى‌خورد و از كس ديگرى نيز اين مصطلحات نقل نشده است و اين امر نشان‌گر تجربيات و آزمودگى هاى شخصى وى است.
خصوصيت ديگر اين اثر اختصار و ايجاز اين كتاب است به‌گونه‌اى كه اصل اين كتاب از جزوه‌اى مختصر تجاوز نمى‌كند. با اين حال آنچه ابن اكفانى ذكر مى‌كند نكاتى سودمند و كاربردى است.
گذشته از اصطلاحاتى كه در اين كتاب به چشم مى‌خورد نثر مؤلف روان و قابل فهم است.
وضعيت كتاب
كتاب به اهتمام كشيش مسيحى انستاس مارى كرملى و بر اساس نسخه خطى تصحيح و تحقيق شده است و در سال 1939 توسط موسسه انتشاراتى المصريه در 192 منتشر شده است.
محقق اين كتاب علاوه بر تصحيح متن، حواشى بسيار مفصل و در عين حال سودمندى نيز بر اين كتاب نگاشته است. در اين حواشى به مطالب مرتبط با متن كه دانستن آنها در زمينه سنگ‌شناسى سودمند است، اشاره شده است.
علاوه براين، چهار مقاله در آخر كتاب به عنوان ملحق به آن افزوده شده است.
در ملحق اول كه مستدرك متن است به سنگ‌هايى اشاره شده كه در عين اهميت آنها، مؤلف چيزى درباره آنها نگفته است.
ملحق دوم به مبحث سنگ‌هاى ارزشمند و تاريخ نگارش‌ها در اين موضوع اختصاص دارد. در اين مقاله به زندگى و آثار مؤلف كتاب و همچنين شيوه تصحيح و تحقيق كتاب نخب الذخائر نيز پرداخته مى‌شود.
در ملحق سوم حواشى استاد روكس زائر عزيزى (استاد زبان عربى مدرسه كاتوليك عمان) ارائه شده است. اين حواشى بيشتر به مباحث لغوى اختصاص دارد.
ملحق چهارم مقاله‌اى از استاد روكس زائد عزيزى است كه در اين مقاله مبحث جواهر در اسلام مطرح شده است.
تدوين و تنظيم فهرست موضوعات، فهرست اماكن، رودخانه‌ها و درياها، فهرست اسماء كتاب‌ها، فهرست اسامى حيوانات، فهرست اسامى نباتات، فهرست امراض و بيمارى‌هايى كه با سنگها مى‌توان آنها را مداوا نمود از ديگر كارهايى است كه محقق اين اثر انجام داده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب