المختصرات
كتاب المختصرات همچنانكه از نامش پيداست مجموعه‌اى از رسائل كوتاه، مختصر و مفيد از مرحوم
مير داماد دانشمند بزرگ اسلامى در قرن يازدهم كه در موضوعات گوناگونى به زبان عربى و فارسى
نوشته شده‌اند
ساختار و گزارش محتوا
اين رساله‌ها كه تعدادشان بيست و هفت رساله مى‌باشد عبارتند از:
1)قوس النهار:در اين رساله كه با مقدمه‌اى مفاجاتى آغاز مى‌گردد به تفاوت قوس النهار مشهور
با قوس النهار حقيقى پرداخت گرديده و چند شبهه در اين زمينه حل گرديده است.
2) مفهوم الوجود و الماهيه:در اين رساله ميرداماد عقيدۀ مشهور خود را در مورد اصالت ماهيت
ابراز نموده و قول به اصالت وجود و انتزاعى بودن ماهيت را احتمال باطلى شمرده است.
3)حقيقت قدرت:در رسالۀ مذكور به قدرت و اراده و نسبت بين آندو پرداخت شده است.
4) ع لم الواجب:در اين رساله علم به دو معنى مصدرى اضافى كه در فارسى دانستن به آن اطلاق
مى‌گردد و علم بمعنى مبداء انكشاف كه صفت و ملكه مى‌باشد گرفته شده است و علم خداوند را به معنى
دوم آن دانسته‌اند.
5) برهان اخص و امتن لتوحيد البارى تعالى:در اينجا با نقل كلامى از شيخ الرئيس در مورد واجب
الوجود و اينكه واجب الوجود بحث بنفس ذاته است نه وجوب ثابت بر آن و زائد بر ذاتش
به تشخص واجب الوجود كه عين ذاتش مى‌باشد پرداخت گرديده است.
6)حدوث العالم او الجمع بين الرأيين للحكيمين كه اين رساله نيز جمع بين دو نظريۀ افلاطون‌و ارسطاطاليس در حدوث عالم است كه در ضمن نامه‌اى خطاب به سيد منصور
گيلانى نوشته است.
7) تعليقة على الجمع بين الرأيين للفارابى:حدوث عالم بصورت دفعى از بارى تعالى سرزده و يا بصورت
دهرى از مسائلى است كه از فارابى نقل شده است كه ميرداماد در اينجا به توجيه آندو پرداخته است.
8) تعليقة على أنموذج العلوم للدوانى:دوانى در كتاب انموذج خود ايرادى به كلام شيخ الرئيس
كرده است كه گفته تصور افاده تصديق نمى‌كند.ميرداماد در اين رساله در سدد پاسخ دادن به ايراد
دوانى برآمده است.
9) تعليقة على حكمة الاشراق:اين رساله نامه‌اى است به زبان فارسى خطاب به ابوالحسن فراهانى
كه توضيحى است از مطلبى راجع به حكمت اشراق.
10) تعليقة على الشرح العضدى لمختصر اصول الحاجبى فى الدلالات:اين رساله نيز نامه است از ميرداماد
خطاب به تاج الدّين حسين طوسى.
11) تعليقة فى ان الحمل دليل الوجود الذهنى:بحثى است از وجود ذهنى و اينكه وجود ذهنى غير از حمل
بعضى از اشياء بر بعضى ديگر است.
12) دفع شبهه الاستلزام المنقولة عن ابن كمونه:بحثى است در رابطه با حوادث يوميّه و اينكه اگر موجود
بشوند وجودشان دائمى خواهد بود.
13)حمل مغالطة ابن كمونه:مغالطۀ مشهوره ابن كمونه را در استلزام حوادث براى رفع امر واقعى را حل كرده است.
15 و 14)فحص تحقيقى فى حل مغالطة الاستلزام و جواب المغالطة المشهورة لابن كمونة ايندو نيز مانند
دو رسالۀ قبلى در حل شبهۀ ابن كمونه در استلزام حوادث براى رفع امر واقعى مى‌باشند.
16)سدرة المنتهى:بحثى است راجع به نزول قرآن و مراتب آن و چگونگى قرار گرفتن آن در اختيار پيامبر(ص)
17) تفسير آيۀ امانت الهى:اين رساله را به زبان فارسى در تفسير آيۀ شريفه:انا عرضنا الامانة على السماوات
و الارض فأبين ان يحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان انه كان ظلوما جهولا.طبق بيان خود مير داماد
در اردوى شاه عباس در همدان در سال 1039 هجرى قمرى به درخواست عده‌اى از ملازمان
پادشاه نوشته است.
18) ترجمۀ قوس النهار:كه در واقع ترجمۀ فارسى همان رسالۀ قوس النهار است كه اولين رساله از
كتاب مختصرات بود كه گذشت.
19) تعليقة على الجمع بين الرأيين للفارابى كه در واقع تكرار همان رسالۀ هفتم كتاب است كه على
الظاهر اشتباها دوباره آمده است.
20) تعريف ابن قتيبة مؤلف الامامة و السياسة:در اينجا به معرفى عبداللّه بن مسلم بن قتيبۀ مروزى
پرداخته است.
21) تعليقة فى اثبات الواجب تعالى شأنه:در اينجا طى دو مقدمّه بطور خيلى مختصر در سدد اثبات
واجب الوجود برآمده است.
22) تعليقات على حاشية شرح تجريد الاعتقاد للخفرى:اين كلام خفرى كه مى‌گويد اذا تحقق‌ايجاد ما يتوقف ايضا على تحقق موجود ما لأنّ الشىء ما لم يوجد لم يوجد.را مورد بررسى قرار داده است.
23)شرح حديث تمثيل الامام على بسورة التوحيد:اين رساله را در شأن اميرالمؤمنين نوشته است.
24) رسالۀ مكانا عليا:تفسير آيۀ«و اذكر فى الكتاب ادريس انه كان صدّيقا نبيا و رفعناه
مكانا عليا»مى‌باشد.كه به زبان فارسى نوشته است.
25)جنت و مكان روح:اين رساله را نيز به زبان فارسى نوشته به مخلوق بودن بهشت و مكان
روح حيوانى، روح نفسانى و روح طبيعى پرداخته است.
26) تعبير جزء لا يتجزى:اين رساله از رساله فارسى ميرداماد است كه در توضيح شعر:
| «اگر كند متكلم نظر به قدر عدوت | قياس جوهر فرد ار چه خصم اوست عديم |
|---|---|
|
مكر بديهۀ عقل از عمل شود معزول!!وگرنه بايدش از جنس قابل تقسيم» |
نوشته است.
27)آخرين رساله كتاب كه آنهم فارسى است مقدمۀ شارع النجات است كه داراى سه اصل است:
اصل اول، اصول دين و اصل دوم فروع دين، اجتهاد و تقليد و اصل سوم در نماز است.
معرفى نسخه
اين كتاب در ضمن جلد اول مصنفات ميرداماد كه توسط آقاى مهدى محقق مقدمه بر آن نوشته
شده است و به اهتمام آقاى عبدالله نورانى جمع‌آورى گرديده و در قطع وزيرى به وسيله انتشارات
انجمن آثار مفاخر فرهنگى در تهران و در سال 1381 به چاپ رسيده است شمارۀ شابك كتاب
3-07-7874-964 مى‌باشد.