نزهة القلوب
| نام کتاب | نزهة القلوب |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | بخش نخست مقاله سوم
نزهه القلوب. فارسی. برگزیده |
| پدیدآورندگان | مستوفی، حمدالله (نويسنده)
دبیر سیاقی، محمد (محقق) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | G 93 /ح9 ن4042 |
| موضوع | ایران - جغرافیا
جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 نثر فارسی - قرن 8ق. کشورهای اسلامی - جغرافیا |
| ناشر | حديث امروز |
| مکان نشر | قزوین - ایران |
| سال نشر | 1381 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10739AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
نزهة القلوب، تأليف حمدالله مستوفى قزوينى است كه علاوه بر اطلاعات دقيق جغرافيايى حاوى نكات تاريخى و دقايق ادبى و ضوابط ديوانى و عوايد مالياتى ايران زمان مؤلف و پيش از آن نيز هست كه توسط انتشارات حديث امروز منتشر شده است.
كتاب كه به سال 740ق تأليف شده، در شمار چند كتاب نادر گرانبهايى است كه به زبان شيرين فارسى تأليف شده و در ميان آن چند كتاب انگشت‌شمار نيز مزيت جامعيت و تفصيل بسط و شرح دارد.
انگيزه تألیف
با توجه به مقدمه حمدالله مستوفى بر نزهۀ القلوب در مورد سبب تألیف و انگيزه مستوفى، چهار دليل عمده را مى‌توان ذكر كرد:
- فقدان كتابى جامع و فراگير در مورد جغرافيا و جهان شناسى، كه مى‌تواند ناشى از سليقه‌هاى مختلف و انگيزه‌هاى متفاوت پديدآورندگان آثار پيش از خود باشد.
- نبود كتابى به زبان فارسى در زمينه جغرافيا و جهان شناسى براى استفاده ايرانيان.
- به طور كلى با توجه به محيط فرهنگى قرون سوم تا هفتم هجرى قمرى، بيشتر نويسندگان كتاب‌هاى خود را به زبان عربى مى‌نگاشتند. اين مسئله ناشى از تاثير قدرت خلافت در بغداد و سلطه زبان و خط عربى در فرهنگ ايرانى بود. اما با فترت دوره مغول اين مسئله كم رنگ‌تر شد.
- جامع نبودن برخى از كتاب‌هاى متقدمين كه لزوم الحاقاتى بر آنها را ايجاب مى‌كرده است.
- عدم دسترسى به برخى از كتاب‌هاى مهم، كه مى‌توانسته ناشى از كمبود نسخه‌هاى كتاب باشد، چرا كه در آن دوره كتاب‌ها به صورت دستى استنساخ مى‌شده و لاجرم كتابى كه مثلا چند قرن قبل نوشته شده، كمتر در دسترس بوده است.
مولف در اين امر حدود بيست و نه كتاب اصلى در تألیف اين اثر مورد استفاده قرار گرفته كه عبارت‌اند از:
1- ارشاد در ذكر قزوين، حافظ خليل قزوينى؛ 2- آثارالباقيه؛ 3- التفهيم؛ ابوريحان بيرونى؛ 4- آثار البلاد اخبار العباد، زكريا قزوينى؛5- اخلاق ناصری، خواجه نصير طوسى؛
ساختار
مولف كتاب را در يك فاتحه (شامل ديباچه و مقدمه) و سه مقاله در يك جلد تنظيم كرده است.
مقاله اول: در ذكر تكوين مواليد ثلاثه معدن و نبات و حيوان؛ مقاله دوم: در ذكر انسان و مقاله سوم: در صفت بلدان و ولايات و بقاع. كتاب حاضر فقط به مقاله سوم اختصاص دارد.
گزارش محتوا
كتاب با يادآورى شروع شده كه به اهميت كتاب و چگونگى جمع‌آورى آن شروع شده، سپس به پيش‌گفتار مى‌پردازد كه حاوى ترجمه مقدمه لسترانج بر چاپ اروپا، شرح زندگانى مؤلف، مقدمه كتاب نزهة القلوب و فهرست كتاب مى‌باشد و در ادامه وارد متن كتاب مى‌شود.
كه از مقاله سوم شروع شده و آن را به چهار بخش تقسيم كرده است:
قسم اول، در ذكر حرمين شريفين و مسجدالاقصى، بيشتر غرض از تألیف اين كتاب شرح احوال ايران است؛ اما چون افضل بقاع جهان و قبله اهل ايمانست از باب تيمن و تبرّك شروع كتاب با اين امور باشد.
قسم دوم، در شرح احوال ايران زمين كه شامل مطلعى در شرح تقسيم و طول و عرض و حدود اقاصى و قبله بلاد ايران زمين است و مقصدى در در ذكر ولايات و بلاد ايران و چگونگى آب و هوا و بنياد عمارات و وصف ساكنان ولايات؛ شامل بيست باب و مخلصى در پنج فصل در ضبط طرق و انهار و عيون و اشجار و جبال.
در پايان دو فهرست مفصل از نام‌هاى كسان و كتاب‌ها و سوره‌ها و فهرست نام‌هاى جاى‌ها ذكر شده است.
منابع
مقدمه و متن كتاب.