فقیهی رشتی، عبدالحسین
| نام | |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | آیت‌الله شعبان گیلانی دیوشَلی رشتی نجفی |
| متولد | 1321ق برابر با 1281ش |
| محل تولد | نجف اشرف |
| رحلت | 27 آبان سال 1368ش برابر با ۱۴۱۰ق |
| اساتید | شیخ محمدحسین اصفهانی |
| برخی آثار | حاشیه بر کفایة الاصول |
| کد مؤلف | AUTHORCODED01AUTHORCODE |
عبدالحسین فقیهی رشتی (1281 – 1368ش)، فقیه، اصولی، ادیب، از شاگردان شیخ محمدحسین اصفهانی، سید ابوالحسن اصفهانی، علامه محمدجواد بلاغی و از خواص اصحاب و محرم اسرار آیت‌الله بروجردی
مرتضى مدرس گیلانى برادر ایشان است.
ولادت
عبدالحسین فقیهی رشتی در دوم شعبان1321ق برابر با 1281ش در بیت فضیلت و مرجعیت، در نجف اشرف دیده به جهان گشود. اما پدر و نیاکان او لنگرودی بودند، پدرش آیت‌الله شعبان گیلانی دیوشَلی رشتی نجفی، یکی از بزرگان عصر و مراجع تقلید وقت بود. جد بزرگوارش آیت‌الله عبدالوهاب دیوشلی، اهل خراسان بود که به گیلان مهاجرت کرده و در این دیار ساکن شده بود.
تحصیلات
تحصیلات ابتدایی و فراگیری قرآن را در شهر نجف پشت سر نهاد و دروس مقدماتی و سطوح عالی حوزه را نزد استادان برجسته آن حوزه به اتمام رسانید. البته طی این مراحل توأم بود با تربیت دینی و اخلاقی و تهذیب نفس؛ آن بزرگوار برای نیل به کمالات علمی و معنوی، از دروس استادان بزرگی چون حضرات آیات: شیخ محمدحسین اصفهانی، معروف به «کمپانی» (متوفی 1360 ق)، سید ابوالحسن اصفهانی (متوفی 1365 ق)، شیخ محمدعلی ایروانی، آیت‌الله شیخ محمدعلی جمالی خراسانی، مؤلف تقریرات الأصول و پدر بزرگوارش بهره‌ها گرفت و نیز تفسیر را از علامه محمدجواد بلاغی (م 1352 ق) و اخلاق و عرفان را از شیخ مرتضی طالقانی آموخت و از استادان مذکور، اجازات اجتهاد دریافت داشت.
ایشان علاوه بر تحصیل و فراگیری علم و معرفت، به دلیل داشتن حافظه قوی، استعداد سرشار و بیانی رسا و شیرین توانست سطوح مختلف را تدریس و در حوزه‌های علمیه نجف و قم شاگردان برجسته فراوانی را تربیت کند که هر کدام، از مشعلداران هدایت جامعه گردیدند؛ به ویژه او تسلط عجیبی به اصول فقه و کتاب کفایه داشت.
شاگردان ایرانی در نجف
- عالم ربانی، سید عبدالکریم کشمیری؛ وی علاوه بر کفایه، اسفار را نیز در نزد او آموخت.
- محقق نامور، حاج سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی؛
- حاج سید حسین طباطبایی بحرالعلوم؛
- شهید محراب، حاج میرزا محمدعلی قاضی طباطبایی؛
- شیخ ابوالقاسم حجتی رشتی؛
- شیخ مهدی مهدوی لاهیجانی؛
- شیخ محمد سعیدی لاهیجانی؛
- شیخ محمدصادق تهرانی قمی؛
- میرزا محمدعلی ادیب تهرانی.
شاگردان گیلانی
- شیخ محمدصادق احسان‌بخش، نماینده امام و رهبری در گیلان و امام جمعه رشت
- علیرضا ممجد لنگرودی (درس کفایه و خارج)؛
- حاج سیدعلی حسینی نجفی اشکوری؛
- حاج شیخ محمد واصف(لاهیجانی)*
هجرت به قم
آیت‌الله فقیهی رشتی برای زیارت امام رضا علیه‌السلام و نیز دیدن اقوام و صله ارحام به ایران مهاجرت نمود و بعد از چند ماه توقف در شمال (لنگرود) برای عزیمت به نجف اشرف، به سال 1351ق. وارد حوزه علمیه قم شد. وی در این سفر، وقتی تلاش و جدیت طلاب این حوزه تازه تأسیس را مشاهده کرد، از مهاجرت به نجف منصرف و همان جا ماندگار شد و به سبب توانایی علمی خویش، تدریس سطوح مختلف را شروع کرد.
و خود او نیز با آن که فضلای بی‌شماری از محضرش استاده می‌‌کردند، از درس آیت‌الله حائری یزدی بهره می‌‌برد. استادان بزرگی همانند حضرات آیات: حجت، خوانساری و صدر با توجه به شناخت قبلی که از وی داشتند، وجودش را مغتنم دانسته و برای ساماندهی حوزه از او بهره‌مند می‌‌شدند.
مشاور عالی آیت‌الله بروجردی
آیت‌الله فقیهی رشتی با فقیه ژرف‌اندیش، آیت‌الله بروجردی سابقه آشنایی و رفاقت داشت و به خوبی واقف بود که وجود معظم‌له می‌‌تواند توان علمی فراوانی به حوزه قم ببخشد. بدین جهت، پس از ورود آن آیت حق به قم، ایشان نیز مانند بسیاری از بزرگان - همانند امام راحل - برای تجلیل از مقام علمی زعیم عالی قدر حوزه آیت‌الله بروجردی، در درس وی حضور می‌‌یافت.
آن بزرگوار هم به ایشان علاقه ویژه‌ای داشت و ایشان را به عنوان یکی از مشاوران و نزدیکان در امر ساماندهی حوزه و سایر امور دینی برگزید، که نمونه‌هایی از مسئولیت‌های او را در ذیل می‌‌آوریم:
نماینده آیت‌الله بروجردی در حج
آیت‌الله فقیهی از بدو ورود آیت‌الله بروجردی تا آخر عمر آن بزرگوار - و بعد از ایشان از طرف سایر مراجع - به عنوان نماینده ایشان برای رسیدگی به امور حجاج در موسم حج، خدمات فراوانی را انجام داد.
شیعیان عربستان همواره در طول تاریخ، مظلومیت مضاعفی داشته‌اند؛ خصوصاً اِعمال مقررات دشوار از سوی دولت سعودی و علمای وهابی، مشکلات طاقت‌فرسایی برای آنان در پی داشته است. مرحوم فقیهی، از سوی آیت‌الله بروجردی موظف به رسیدگی به امور سادات و شیعیان آنجا بود. او در امور مادی و معنوی سادات «نُخاوله» سعی بلیغی مبذول می‌‌داشت و برای رفع مشکلات آنان، بارها با دولت سعودی به گفتگو و مذاکره پرداخت و از این راه توانست از فشار دولت سعودی بر آنان بکاهد.
عضو «هیئت حاکمه» حوزه علمیه قم
آیت‌الله بروجردی به حفظ کیان حوزه علمیه قم علاقه زیادی داشتند و مکرر می‌‌فرمود: «حوزه قم همانند شهری است که دروازه ندارد؛ حوزه بر روی اشخاص مختلف باز است. افراد صالح و ناصالح از هم ممتاز نمی‌‌شوند. ای کاش نظمی‌‌بود و برنامه‌ای!».
او برای تحقق این آرزو، هیئتی مرکب از چند نفر از آیات حوزه را مأمور کرد تا دیدگاه‌های اصلاحی خود را بعد از مشورت ارائه دهند. این هیئت که اصطلاحاً «هیئت حاکمه» نامیده می‌‌شد. این هیئت اختیار داشت که مصالح حوزه را بسنجید و بر این اساس عمل کنند. آیت‌الله فقیهی رشتی یکی از اعضای این هیئت بود. اعضای دیگر آن عبارت بودند از: مرحوم امام خمینی، حاج شیخ مرتضی حائری، حاج سید احمد زنجانی، حاج سید ابوطالب مدرسی، مرحوم فاضل لنکرانی، حاج سید زین‌العابدین کاشانی، محقق داماد، شیخ ابوالقاسم اصفهانی، سید مرتضی مبرقعی، حاج مصطفی صادقی، قاضی تبریزی، میرزا محمود روحانی، حاج ریحان‌الله گلپایگانی و سلطانی طباطبایی و...
جلسات، هر شب در مدرسه حاج ملا صادق برگزار می‌‌شد. یکی از برنامه‌های آنان، امتحانات در حوزه بود؛ مسائلی مانند این که درس‌هایی امتحان گرفته شود؛ چگونه تعیین رتبه گردد و... از آن هیئت تعدادی برای گرفتن امتحان انتخاب شدند که عبارت بودند از حضرات آیات: فقیهی رشتی، فاضل، حائری، قاضی، ابوالقاسم نحوی، صاحب الداری، سلطانی طباطبایی، مبرقعی و ابوالقاسم اصفهانی.
نوآوری درحوزه
آیت‌الله فقیهی به خوبی می‌‌دانست که راه و رمز پیشرفت و ترویج اسلام ارتباط با همگان است؛ خصوصاً با مسلمانان و غیرمسلمانان خارج از کشور است، از این رو بود که او آموزش زبان انگلیسی رای طلاب ضروری می‌‌دانست و معتقد بود که با هر قوم و ملتی باید با زبان خود آنان سخن گفت. او به آن دسته از طلاب فاضل، همانند مرحوم محقق لاهیجی، که به زبان بیگانگان مسلط بودند و به راحتی تکلم می‌‌کردند، ارزش فوق‌العاده‌ای قائل می‌‌شد.
با چنین نگرشی بود که به عنوان مشاوری امین، اهمیت و ضرورت این موضوع را به آیت‌الله بروجردی یادآور شد که البته با موافقت معظم‌له مواجه شد. معظم‌له ایشان و دو نفر دیگر از آقایان را تعیین کردند تا با مقررات و شرایطی، زمینه این کار را فراهم سازند. طرح و برنامه کار با جدیت تمام آماده شد و حتی استادان زبان انگلیسی را معین کردند، اما متأسفانه این طرح، با مخالفت اطرافیان آیت‌الله بروجردی به اجرا درنیامد.
گویا فردی به آقا گفته بود: «اگر مردم بفهمند که با پول آنان زبان خارجی تدریس می‌‌شود، عقیده‌شان به اسلام و شما سست می‌‌شود»؛ از این رو، زعیم عالی قدر آیت‌الله بروجردی به رغم میلی باطنی، مانع از اجرای برنامه شدند. آیت‌الله فقیهی از این که برخی افراد متحجر و مقدس مآب دیدگاه‌های غلط خود را به آقا القا می‌‌نمودند، به شدت اظهار ناراحتی می‌‌کرد.
آیت‌الله فقیهی رشتی، اهل محاسبه و مراقبه بود و همواره اذکاری را بر لب داشت. او مرتب دوستان خود را به اقامه نماز اول وقت توصیه می‌‌فرمود و خود، به نماز اول وقت اهمیت فوق‌العاده‌ای می‌‌داد.
ضمناً ایشان در هنر خوش‌نویسی هم دستی داشت. او تمام اوراق و تقریرات و مکاتبات خود را با خط نستعلیق بسیار زیبا می‌‌نگاشته که مایه اعجاب است. از اوراق به جای مانده برمی‌‌آید که در آن جمع «هیئت حاکمه»، مطالب را وی تقریر می‌‌کرده و پس از امضای اعضا به رؤیت آیت‌الله بروجردی می‌‌رسیده است.
وی از مقام افتا دوری می‌‌جست و به هیچ عنوان راضی نمی‌‌شد که ارادتمندانش او را در میان جامعه مطرح سازند.
مجالست باامام خمینی
آیت‌الله فقیهی رشتی در جلسات درس آیت‌الله حائری یزدی با حضرت امام راحل آشنا شد و بعدها این آشنایی تبدیل به ارتباط عمیق دوستانه گردید. این علاقه زایدالوصف دوسویه که تا آخر عمر شریف آن دو ادامه داشت، به گونه‌ای بود که حضرت امام در قم به منزل آیت‌الله فقیهی می‌‌رفت و از نزدیک به تفقد می‌‌پرداخت. در اوراقی که از مرحوم آیت‌الله فقیهی باقی مانده، عکس‌ها و نامه‌هایی با دستخط آن دو بزرگوار به مناسبت‌های مختلف و نیز کتب اهدایی از طرف حضرت امام به ایشان دیده می‌‌شود که حضرت امام در صفحات اول کتاب مطالبی را به یادگار نوشته است.
فرزندان
آیت‌الله فقیهی رشتی دارای سه فرزند (یک پسر و دو دختر) بود. تنها پسرش دکتر احمد فقیهی، متخصص قلب از آلمان بود که متأسفانه در عنفوان جوانی تصادف کرد و با نماز حضرت آیت‌الله بروجردی، در یکی از حجره‌های صحن بزرگ دفن شد.
وفات
آیت‌الله حاج شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی بعد از عمری تلاش و خدمت، سرانجام در 91 سالگی، 27 آبان سال 1368ش برابر با ۱۸ ربیع‌الثانی سال ۱۴۱۰ق دار فانی را وداع گفت و در جوار رحمت ایزدی آرامش یافت. پیکر پاک این عالم ربانی با شرکت مراجع، بزرگان، شخصیت‌های کشوری و اصناف مختلف با عظمت و شکوه خاصی تشییع و با نماز آیت‌الله حاج سید محمد وحیدی در یکی از حجره‌های صحن بزرگ به خاک سپرده شد. پس از رحلت او، مجالس بزرگداشت فراوانی در قم و گیلان منعقد گردید.
آثار
- حاشیه بر کفایةالاصول
- کتاب الحج، اثری استدلالی به زبان عربی که در ۲۲ رجب ۱۳۸۰ق در قم آن را تمام کرده است.
- کتاب الصوم، اثری استدلالی به عربی که در روز آخر ربیع الاول سال ۱۳۷۹ق در قم تمام کرده است.
- کتاب فی الطهارة، در ۶ رجب سال ۱۳۷۳ق تمام شده است.
- کتاب فی الاغسال، در ۲۱ جمادی‌الثانی سال ۱۳۷۴ق در قم تمام شده است.
- کتاب فی الغنیمه
- کتاب فی الاجارة در ۹ شعبان ۱۳۷۷ق تمام شده است.
- کتاب فی المکاسب المحرمه در اول ربیع الثانی سال ۱۳۸۱ق تمام شده است.
- کتاب فی نیابة الحج، در ۲۲ رجب سال ۱۳۸۶ق تمام شده است.
- کتاب فی تروک احرام الحج، عربی و استدلالی، در ۱۱ رجب ۱۳۸۸ق تمام شده است.
- کتاب کشکول، در سه جلد در مباحث متفرقه.
- کتاب البیع از مکاسب شیخ مرتضی انصاری در ۲۹ رجب سال ۱۳۸۱ق تمام شده است.
- کتاب فی اللغات العربیة
- کتاب الحواشی علی شرح السیوطی (نحو عربی)
- کتاب التقریرات (درس‌های اساتید مختلف)
- کتاب فی مناسک الحج، به زبن فارسی و برای مردم نوشته شده است.
- کتاب مسائل الصلاة، مفصل و فارسی.
- رسالة فی منجزات المریض
- مقالة فی صلاة الجمعة، به زبان عربی و احتمالا تقریرات درس آیت‌الله بروجردی است.
- مقالة فی الوصیة، عربی و استدلالی.
- مقالة فی الارث، عربی و استدلالی.
- مقالة فی احکام الصلاة المسافر، عربی و استدلالی.
- رسالة فی النجاسات، عربی و استدلالی.
- کتاب فی حکم ولایة الفقیه، فارسی استدلالی که آن را به درخواست برخی از بزرگان نوشته است.
- کتاب فی تقریرات متفرقة از مشایخ خود از جمله شیخ محمدحسین اصفهانی و شیخ عبدالکریم حائری و سید حسین بروجردی.
- کتاب فی اسرار العطاس من فن الشیمی که در این رشته تخصص داشت.
- رسالة فی الوصیة، عربی و استدلالی (بنگرید شماره ۲۰).
- مقاله فارسی در مسأله فدک.
- رساله فی منجزات المریض، استدلالی عربی.
- رسالة عربیة فی الطهارة در موضوع گوشت پخته