الجمان في تشبيهات القرآن
الجمان في تشبيهات القرآن تألیف عبدالله بن محمد ابن ناقیا
| الجمان في تشبیهات القرآن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | میر لوحی، علی (مترجم و محقق)
حدیثی، خدیجه (مصحح) ابن ناقیا، عبدالله بن محمد (نويسنده) مطلوب، احمد (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | الجمان فی تشبیهات القرآن. فارسی |
| ناشر | آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامى |
| مکان نشر | مشهد مقدس - ایران |
| سال نشر | 1374 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - مسایل لغوی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 83/2 /الف2ت4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این کتاب نخستين كتابى است كه تشبيهات قرآن كريم را مورد بررسى قرار مى‌دهد.در اين كتاب تشبيهات آمده در 36 سوره قرآن كريم از جمله نحل، كهف، انبياء، حج، نور، صافات، حشر، مرسلات و فيل استقصا شده است.روش و اسلوب مؤلف در بيان تشبيه آيه چنين است كه نخست آيه‌اى را مطرح مى‌كند و برحسب مورد به شرح و توضيح برخى كلمات و لغات آن از نظر معنى و اعراب و احيانا اشتقاق و قرائت مى‌پردازد و سپس اشاره‌اى اجمالى به معناى آن مى‌كند.آنگاه تشبيهات شاعران نامى و مشهور عرب را در موضوع تشبيه آن آيه نقل مى‌كند و بدون اينكه غالبا خود در اين باب نظرى اظهار دارد، خواننده را به قضاوت مى‌طلبد.در ميان شاعران قديم و محدّث و مولّد، وى بيش از همه از ذو الرّمة، أعشى، امرؤا القيس، ابن المعتزّ و نابغۀ ذبيانى در موضوع تشبيه آيات قرآنى سخن به ميان آورده و شعر ايشان را به عنوان بهترين شاهد آن تشبيهات نقل كرده و شأن تشبيه آيات قرآن را از مقايسه با آنها منزّه و مبرّا دانسته است.
اشعارى كه ابن ناقيا در موضوعات مختلف مختلف تشبيه آورده بالغ بر هزار و صد بيت از شاعران مختلف است كه مصححان محترم «الجمان» وجوه اختلاف آنها را در ذيل از منابع مختلف نقل كرده‌اند.
معرفى مؤلف
ابوالقاسم عبداللّه (/عبدالباقى) بن محمد بغدادى (410-485 ق) شاعر، اديب، لغوى و قرآن‌پژوه و شاگرد ابواسحاق شيرازى است.او شاعرى ظرافت‌پيشه و صاحب طبعى روان و اهل طنز و فكاهه بود و آثار منظوم و منثور طنزآميز و نيز اثرى به نام مقامات از او باقى مانده است.مقام دانش وى از آثارش، مانند كتاب مقامات او، و كتاب الجمان و تشبيهات القرآن آشكار مى‌شود.از روايت‌هايى كه در كتاب الجمان بيان داشته روشن مى‌شود كه وى نخست نزد پدرش كه راوى شعر و ناقل اخبار بوده به تحصيل پرداخته است.او علم و ادب را از كسانى چون تنوخى، ابن نقور، العشارى، ابن مقتدر و مخرّمى شنيد و كسانى چون عبدالوهاب اغاطى، محمد بن ناصر،ذهلى و غيره از او روايت كرده‌اند.
برخى آثار او عبارتند از:كتاب ملح الممالحة، شرح كتاب الفصيح ثعلب، مختصر الاغانى، ديوان رسائل، اغانى المحدثين، الجمان في تشبيهات القرآن، مقامات أدبيه و...
انگيزه تأليف
هدف و انگيزه اصلى ابن ناقيا از تأليف «الجمان» اثبات تفوق و علوّ كلام الهى تا سرحد اعجاز به‌گونه‌ايست كه هيچ مخلوقى نتواند با آن برابرى كند و هنگامى كه آدمى در مقام مقايسه كلام حق و كلام خلق برآيد به اين نتيجه برسد كه راهى به مقايسه بين آن دو كلام نيست و بى‌اختيار به عجز خود از آوردن مثل كلام خدا در قرآن كريم اعتراف كند.
ويژگى
اين كتاب مرجع مهمى در بررسى تفسير قرآن و بلاغت عربى و ادب بلندپايه مى‌باشد و منبع جالبى است كه آدمى با خواندن آن جوّى معنوى را احساس مى‌كند كه آيات كتاب حكيم آن را منعكس مى‌نمايد و درمى‌يابد كه در آستانه ادبى جاويد قرار گرفته كه با تمام سربلندى و عزت در طول تاريخ مبارز مى‌طلبد.و شايد اين كتاب نقطه عطف تازه‌اى براى بررسیهاى
قرآنى جديد و بحثهاى بلاغى بديع باشد.
ساختار
سخن مترجم، مقدمه مصححان دربارۀ معناى تشبيه و اهميت بررسى آن، معناى لغوى تشبيه و معناى اصطلاحى آن، كتابهاى تأليف شده در موضوع تشبيه، شرح‌حال«ابن ناقيا»، تأليفات ابن ناقيا و...در آغاز اين اثر آمده است.سپس مقدمه‌اى كوتاه از مؤلف آن يعنى ابن ناقيا آمده و پس از آن تشبيهات موجود در برخى سوره‌هاى قرآنى مورد بررسى قرار گرفته است.
در پايان در بخش ملحقات ترجمه آياتى از قرآن كريم كه در متن «الجمان» نقل شده، ترجمه احاديث، روايات، امثال و عبارتهاى منقول در مقدمه مصححان و متن «الجمان» ترجمۀ اشعار عربى مقدمه مصححان، ترجمه اشعار متن، ترجمۀ اشعار و عبارتهاى عربى در پاورقى‌ها، منابع و مآخذ تصحيح «الجمان»، منابع و مآخذ ترجمه «الجمان»، فهرست قافيه‌هاى اشعار، نامهاى اشخاص و فرقه‌ها و قبيله‌ها، مكانها و بناهاى تاريخى و فهرست نامهاى ستارگان و اصطلاحات نجومى آمده است.
نسخه‌شناسى
اين كتاب با تصحيح دكتر احمد مطلوب و خانم دكتر خديجه حديثى به زبان عربى از سوى وزارة الثقافة و الارشاد در سال 1968م در 448 صفحه منتشر شده است.نسخه موجود در برنامه ترجمۀ تحقيق‌شدۀ اين اثر است كه توسط دكتر سيد على مير لوحى و با همكارى بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى در قطع وزيرى با جلد شوميز در 581 صفحه براى اولين‌بار
در سال 1374 شمسى به چاپ رسيده است.
منابع مقاله
- بهاء‌الدين خرمشاهى، دانشنامه قرآن، ج اول، ص848
- مقدمه مترجم و مصححان كتاب