مجموعة الأسئلة و الأجوبة
| مجموعة الأسئلة و الأجوبة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نصر، حسین (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | أسئلة البيروني و أجوبة إبن سينا و ردود البيروني عليه |
| ناشر | دار بيبليون |
| مکان نشر | فرانسه - پاريس |
| سال نشر | مجلد1: 2010م, |
| زبان | عربي انگلیسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مجموعة الأسئلة و الأجوبة، تألیف سید حسین نصر، مشتمل بر بررسی افکار و دیدگاه‌های ابن سینا و در ادامه طرح مجموعه سؤالات فلسفی از سوی ابوریحان بیرونی به‍‌همراه پاسخ ابن سینا به آنها و ردود بیرونی بر پاسخ ابن سیناست.
ساختار
در ابتدای کتاب، شرح حال، سیره، آثار و دیدگاه‌های فلسفی ابن سینا به‌عنوان مباحث مقدماتی مطرح شده است. سپس سؤال و جواب‌های بین ابوریحان و ابن سینا ذکر گردیده است.
گزارش محتوا
کتاب با ذکر پیشینه تفکرات ابن سینا آغاز شده است؛ اولین فیلسوف جهان اسلام شخصی با نام ایرانشهری بوده است که البته از این شخص جز نام او باقی نمانده است؛ همچنان‌که از او نوشته‌های کافی هم باقی نمانده که بتوان او را مؤسس فلسفه اسلامی نامید. فلسفه مشاء نیز که یکی از مکاتب برخاسته در عالم اسلام است، به دست ابویعقوب کندی معروف به فیسلوف عرب بروز یافت. ذکر شرح حال کندی و تأثیر او در فلسفه و نیز فارابی و آثارش از مباحث دیگر مطلع کتاب است. نویسنده همچنین محمد زکریای رازی را نیز از جمله اسلاف تفکرات ابن سینا دانسته است؛ اگرچه متأخرین بیشتر او را طبیب می‌دانند تا فیلسوف و از آثار فلسفی او هم جز اندکی باقی نمانده؛ برخلاف طب که «الحاوي» از اوست. ابوالحسن عامری (متوفی 381ق) نیز از جمله فلاسفه مهم بین فارابی و ابن سیناست که بین دین و فلسفه ارتباط برقرار نمود. ظاهراً ملاصدرا عقیده‌اش در اتحاد عقل و عاقل و معقول را از او اقتباس کرده است. عقیده‌ای که سبب شد ابن سینا آشکارا عامری را رد کند. برخی منابع مانند عيون الأخبار ابن ابی‌اصیبعه سلسله نامه‌هایی که بین عامری و ابن سینا مکاتبه شده را ذکر کرده‌اند. از دیدگاه نویسنده این موضوع بعید است؛ چراکه ابن سینا به هنگام وفات عامری تنها یازده سالش بوده است[۱].
در ادامه مباحث، به زندگانی ابن سینا و تألیفات وی به‌اختصار اشاره شده است. در موضوع فلسفه، «شفاء» مفصلترین موسوعه علمی شمرده می‌شود که یک انسان به‌تنهایی نوشته است. «نجات» خلاصه شفاء و رساله‌های بسیاری در موضوع منطق، علم نفس و... از آثار اوست[۲].
نصر پس از مباحث مقدماتی ابتدای کتاب، مباحث اصلی را با توضیح فلسفه وجود آغاز کرده است. اساس الهیات ابن سینا بر مبنای فلسفه وجود بنا شده است. حقیقت شیء متوقف بر وجود است و شناخت شیء در نهایت بر شناخت مرتبه او در سلسله وجود کلی مبتنی است که همه ویژگیها و صفات او را مشخص می‌کند[۳]. ماهیت در ذهن، مستقل از وجود است، اما در عالم خارج ماهیت شیء و وجودش عین شیء هستند و هرکدام حقیقت خارجی مستقلی ندارند که از اجتماع آن دو، شیء ایجاد شود[۴]. جوهر به سه قسم عقل، نفس و جسم تقسیم می‌شود که مراتب مختلف وجود را تشکیل می‌دهند[۵].
بررسی افکار و آثار ابن سینا در علوم طبیعی، ریاضی و طب از دیگر مباحث کتاب است؛ به‌عنوان نمونه کتاب شفاء حکایت از همه‌جانبه بودن ابن سینا دارد؛ نه اینکه تنها فیلسوف باشد، بلکه مانند محققی در زمینه علوم طبیعی، فیزیکی و ریاضی است. او در ریاضیات و موسیقی نیز سهم بزرگی دارد[۶].
نویسنده، ابن سینا را عالم باتقوایی می‌داند که رنگ دینی نه‌تنها در تفاسیر قرآن او، بلکه در آثار فلسفی‌اش نیز جلوه دارد و تعالیم اسلامی و روح دینی در بسیاری از گفته‌های او الهام شده است. او نسبت به اتهام کفر که از جانب اهل ظاهر مانند متکلمین و فقهای افراطی به او نسبت داده می‌شد، بسیار حساس بود و در یک رباعی این انتساب را به‌شدت نفی کرده است[۷].
در بخش اصلی مباحث کتاب، هشت مسئله در موضوع طبیعیات از سوی بیرونی مطرح و از سوی ابن سینا پاسخ داده شده است.
در آثار فلسفی، بحث از هریک از ادراکات جزئی، فصل خاصی را در مباحث علم النفس به خود اختصاص داده، اما بحث اِبصار مورد توجه بیشتری قرار گرفته؛ چنان‌که در تبیین چگونگی دیدن (کیفیّت ابصار) کتاب‌های مستقلّی نگاشته شده است. آنگونه که از سخنان متفکّران یونان و روم برمیآید، درباره چگونگی دیدن آرای گوناگونی وجود داشته است. فارابی در کتاب «الجمع بين رأيي الحكيمين»، در گزارش اختلاف آرا در این مسئله، می‌گوید: چگونگی ابصار از دیرزمان در یونان، بین افلاطونیان و ارسطوئیان مورد اختلاف بوده است: گفته‌اند: افلاطون دیدن را خروج شعاع از چشم و برخورد آن با شیء مرئی دانسته، اما ارسطو دیدن را انفعال چشم، یعنی انطباع صورت شیء مرئی در چشم، بشمار آورده است و ازآنپس، نزاع علمی میان آن دو گروه بالا گرفته است. بدین‌سان، آنچه از آرای گوناگون در میان فیلسوفان مسلمان شهرت یافته، دو دیدگاه است با نامهای «خروج شعاع» و «انطباع».
قائلان به خروج شعاع، باآنکه با یکدیگر اختلافاتی نیز داشتند، در این امر همداستان بودند که وقتی به اشیاء می‌نگریم، از چشم، پرتوهایی خارج می‌شوند و با اشیای دیدنی برخورد می‌کنند و در نتیجه رؤیت انجام می‌گیرد. در مقابل، اصحاب انطباع بر این باور بودند که چشم در دیدن، همانند آینه عمل می‌کند؛ یعنی هرگاه شیئی رنگین و روشن در مقابل چشم قرار گیرد و میان این دو، جسمی شفّاف (هوا یا آب) واسطه باشد، صورتی (شبحی) از آن شیء در عدسی چشم (جلیدیّه) انطباع مییابد؛ به‌گونه‌ای که اگر آینه نیز دارای قوّه باصره می‌بود، صورتی را که در آن انطباع مییافت، درک می‌کرد[۸]؛ لذا در کتاب حاضر با توجه به دو دیدگاه مشهور، سؤال درباره ادراک اشیائی که زیر آب قرار دارند - که در مسئله سوم از «ثمان مسائل أخر في الطبيعيات و أجوبتها» - پاسخ داده شده است[۹].
در ادامه مباحث، پاسخهای ابن سینا از سوی بیرونی مورد نقد قرار گرفته است. سپس شاگرد ابن سینا ابوسعید احمد بن علی در مقام پاسخ برآمده و کلام بیرونی را نقد کرده است[۱۰].
وضعیت کتاب
تعلیقات و حواشی مباحث مقدماتی کتاب در انتهای آن ذکر شده است. اکثر پاورقیهای متن اثر به اختلاف نسخ اختصاص یافته است. فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- توکلی، محمدهادی؛ شیدانشید، حسینعلی، «دفاع حکیم سبزواری از سهروردی در کیفیت ابصار»، پایگاه مجلات تخصصی نور، جاویدانخرد، پاییز و زمستان 1395، شماره 30، صفحه 61 تا 82.