معجم القواعد العربية في النحو و التصريف
| معجم القواعد العربیة في النحو و التصریف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دقر، عبدالغنی (نويسنده) |
| ناشر | الحميد |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1410 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | زبان عربی - املا زبان عربی - صرف و نحو |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PJ 6141 /د7م6 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
معجم القواعد العربية فى النحو و الصرف اثر عبدالغنى الدقر، كتابى است در موضوع قواعد ادبيات عرب كه در سال 1404ق و به زبان عربى، نوشته شده است.
اندك بودن كتاب‌هايى كه در زمينه قواعد عربى نوشته شده و كمى بازدهى و سود آن‌ها از ديد نويسنده، انگيزه تألیف كتاب بوده است.
ساختار
كتاب با مقدمه نويسنده در اشاره به انگيزه تألیف آغاز و مطالب، دربردارنده قواعد نحو، صرف، حروف و كلمات عربى بوده كه به ترتيب حروف الفبايى تنظيم شده است.
مؤلف در پايان كتاب، ملحقه‌اى را آورده است كه در آن املاء صحيح كلمات و قواعد آن را بيان نموده است.
براى پيدا كردن قواعد، كلمات و اصطلاحات، بايد دو حرف اول آن را انتخاب نمود. مثلاًبراى پيدا نمودن «مبتدا» بايد در ميم و باء جستجو نمود يا «خبر» را بايد در خاء و باء پيدا كرد.
مؤلف، براى روشن شدن مطالب، از شاهد مثال‌هايى از قرآن و اشعار عرب، كمك گرفته است.
گزارش محتوا
كتاب را مى‌توان در حقيقت دايرةالمعارفى از قواعد علوم عربى دانست كه به صورت بسيار منظم و دقيق و با ترتيب حروف الفبا، تنظيم شده است.
مطالب كتاب، بسيار مفيد و سودمند بوده و باعث تسهيل كار طالبان علم مى‌شود.
كتاب، به تعداد حروف الفباى عربى، داراى بيست و هشت باب است كه با «باب الهمزه» شروع و به «باب الياء» ختم مى‌گردد.
به عنوان نمونه، به تعدادى از اين قواعد، اصطلاحات و كلمات، اشاره مى‌شود:
«آ: از حروف ندا است براى منادا قرار دادن بعيد، احكام ندا بر آن جارى مى‌شود و اين مطلب مسموع است ولى سيبويه آن را ذكر ننموده است».
«ابد: زمان مطلق، قولى ضعيفى گفته است زمان طولانى كه براى آن حد و مرزى نيست، جمع آن، آباد و ابود است و...
ابد الآبدين: كه مفرد به جمع اضافه شده، براى تاكيد دوام امر است. كلمه ابد هميشه منصوب است و با نفى و اثبات استعمال مى‌گردد.
نفى مانند: «انا لن ندخلها ابدا ما داموا فيها». و اثبات مانند: «فان له نار جهنم خالدين فيها ابدا».
باب دوم، «باب الباء» مى‌باشد. مؤلف، اين باب را نيز با توضيحاتى در مورد حرف باء شروع كرده است.
برخى از توضيحات مؤلف پيرامون حرف باء بدين شرح است:
«باء: از حروف جاره است، اسم ظاهر و ضمير را جر مى‌دهد مانند آمنوا باللهِ و آمنا بهِ.
براى باء چهارده معنا ذكر شده است از جمله: استعانت، تعديه، تعويض، مقابله، الصاق و...».
مؤلف، هر كدام از اين معناى را تعريف نموده و براى آن‌ها مثال زده است.
از جمله مواردى كه در باب الباء پيرامون آن توضيح داده مى‌شود «البناء» است. بناء عبارت است از لازم بودن اينكه آخر كلمه داراى حالت واحدى باشد و تغيرى نكند. مبنيات عبارتند از: كليه حروف؛ همه افعال به غير از برخى افعال مضارع؛ ضماير؛ اسماء اشاره و...
انواع بنا عبارتند از:
- سكون و آن اصل است به دليل اينكه حركت ندارد؛
- فتح كه اقرب حركات به سكون است؛
- كسر، كه داخل در اسم مبنى و حرف است؛
- ضم، داخل در اسم و حرف است».
«باب الياء» آخرين باب كتاب مى‌باشد. مؤلف در مورد ياء مى‌نويسد: «ياء ام و اساس حروف ندا بوده و از همين‌جا است كه ابوحيان مى‌گويد: به‌درستى كه ياء اعمّ حروف است، ياء به كار برده مى‌شود براى دور و نزديك مطلقا، و...»
آخرين كلمه اين باب يوم است كه مؤلف آن را ظرف مبهم تعريف مى‌كند.
پس از پايان اين بخش، ذيلى آورده شده است پيرامون املاء كلمات عربى و قواعدى كه در نوشتن كلمات جارى مى‌گردد.
مؤلف، در ابتدا بيان مى‌كند كه در زبان عربى نمى‌توان حرفى را پيدا نمود كه خوانده نشود مگر دو يا سه مورد كه آن هم علت خاصى دارد. مانند حرف واو در كلمه «عمرو» و علت آن اين است كه بين اين كلمه و كلمه «عُمر» فرق باشد. يا زيادى حرف الف بعد از واو جمع مانند آمنوا.
مؤلف سپس شيوه كتابت اسماء حروف را بيان كرده و شرح مى‌دهد كه اسماء حروف، با حرف اولشان نوشته مى‌شود مثلاً«ق» صحيح است نه قاف.
از جمله مواردى كه مؤلف در اين قسمت، توضيحاتى پيرامون آن‌ها داده است، عبارتند از:
كلماتى با «ة و هاء» متصله نوشته مى‌شود؛
كلماتى كه با الف نوشته مى‌شوند؛
نوشتن كلمه «اِذن»؛
صور مختلف همزه؛
جدا نوشتن يا اتصال كلمات؛
حروف زيادة؛
احكام حذف در نوشتن.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، آيات، اشعار و ابيات مذكور در متن، در انتهاى كتاب آمده است. در پاورقى‌ها، علاوه بر شماره آيات مذكور در متن، توضيحاتى پيرامون برخى كلمات و عبارات، آورده شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
وابسته‌ها
البهجة المرضية علی ألفية ابن مالك
تحفة الأديب في نحاة مغني اللبيب
النحو الوافي مع ربطه بالأساليب الرفيعة و الحياة اللغوية المتجددة
مبادئ العربية في الصرف و النحو
النحو المستطاب: سؤال و جواب و إعراب
أصول النحو عند السيوطي بين النظرية و التطبيق
الإنصاف في مسائل الخلاف بين النحو البصريين و الكوفيين
همع الهوامع شرح جمع الجوامع في النحو