آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن

نام	آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن
نام‌های دیگر	ت‍ه‍ران‍ی‌، آق‍اب‍زرگ‌ طه‍ران‍ی‌، آق‍اب‍زرگ‌ آق‍اب‍زرگ‌ الطهرانی منزوی، محمدمحسن بن علی
نام پدر	علی
متولد	1255 هـ.ش یا 1876 م
محل تولد	تهران
رحلت	1348 هـ.ش یا 1389 هـ.ق یا 1970‌م نجف اشرف
اساتید	مولى زين‌العابدين محلّاتى، شيخ محمدرضا قارى، شيخ محمدحسین خراسانى،
برخی آثار	التبيان في تفسير القرآن طبقات أعلام الشیعة زندگینامه و آثار شیخ طوسی الذریعة الی تصانیف الشیعة
کد مؤلف	AUTHORCODE2200AUTHORCODE

محمدمحسن بن‌ علی ‌بن‌ محمدرضا ‌بن‌ ‌محسن ‌بن‌ علی‌اکبر بن باقر منزوی تهرانی معروف به شيخ آقابزرگ تهرانى (۱۲۹۳-۱۳۸۹ق/۱۸۷۶-۱۹۷۰م) فقیه و کتاب‌شناس شیعی امامی که در بين مردم و نیز در مجامع علمى به «آقابزرگ» معروف است. اما لقب خانوادگى‌اش «منزوى» است و اين لقب را در سال 1350ق گرفت. خانواده‌اش در تهران به «محسنى» مشهور است تا نسبت وى را به جدش حاج محسن برساند. خانواده ايشان علم و تجارت را يكجا جمع كرده است.

ولادت

در سال 1293ق مطابق با 1254ش در تهران به دنيا آمد.

تحصيلات

مدرسه نخست او همان خانواده‌اش بود و کتابخانه (يا مكتب‌خانه) محله‌اش. در محله «پامنار» حروف الفبا و قرائت قرآن كريم را آموخت و از قرائت بسيارى از كتب فارسى و ديوان‌هاى اشعار بهره برد و مجموعه‌اى از معارف دينى و ارقام هندى را فراگرفت. در سال 1303ق در سن 10 سالگى پدرش مجلس جشنى با حضور علما برپا كرد كه در آن شيخ آقابزرگ لباس روحانيت پوشيد و از او خواستند به فراگيرى کتاب «جامع المقدمات» بپردازد. او در مدت 12 سال تحصيل مداوم در مدارس علوم دينى و قرآن، دروس ادبيات عرب، خط، قرائت، تجويد، اصول فقه و حساب را نزد صاحب‌نظران اين رشته‌ها تحصيل كرد؛ صاحب‌نظرانی همچون: مولى زين‌العابدين محلاتى، شيخ محمدرضا قارى، شيخ محمدحسين خراسانى، شيخ محمدباقر معزالدوله، ميرزا محمود قمى، ميرزا محمدتقى گرگانى، حاج شيخ على نورى ايلكانى، سيد عبدالكريم لاهيجى، حاج شيخ على نورى و ميرزا ابراهيم زنجانى.

سفرها

سپس به عراق مهاجرت كرد و به كسب علم نزد اساتید آن دیار پرداخت؛ استادانى كه از علمای بزرگ بودند، همچون: سيد محمدكاظم يزدى، شيخ محمدكاظم خراسانى، ميرزا حسين نورى، شيخ محمدطه نجف، سيد مرتضى كشميرى، حاج ميرزا حسين ميرزا خليل، سيد احمد حائرى تهرانى، ميرزا محمدعلى چهاردهى، ميرزا محمدتقى شيرازى و شيخ‌الشريعه اصفهانى.

وی در سال 1313ق/1274ش، با برادرش كربلايى محمدابراهيم، براى زيارت عتبات مقدسه رهسپار عراق شد و در سال 1314ق، به تهران بازگشت. پس از اتمام مرحله «سطح» در تهران در سال 1315 عازم عراق گرديد و در نجف اشرف رحل اقامت افكند. پس از رحلت استادش آخوند خراسانى، به سامرّا هجرت كرد تا در مجلس درس و بحث شيخ محمدتقى شيرازى حضور يابد. ايشان براى تأليف کتاب عظيمش «الذريعة» تا سال 1335ق/1295ش، در همان جا ماند. در اين سال به كاظمين سفر كرد و مدت دو سال را در آنجا سپرى نمود. سپس بار ديگر به سامرّا بازگشت (در سال 1337ق) و تا سال 1354ق در آنجا ماند.

در اين سال عازم نجف اشرف گرديد و در سال 1360 به ايران بازگشت. در سال 1365ق، به زيارت قبر امام هشتم حضرت على بن موسى الرضا(ع) نائل آمد. در سال 1364ق (1323ش) عازم بيت الله الحرام شد و بار ديگر در سال 1377ق خانه خدا را زيارت كرد.

وی در سرتاسر جهان اسلام، از بيش از شصت کتابخانه بازديد كرد و بسيارى از فهرست‌هاى ديگر کتابخانه‌ها را نيز خواند.

مشايخ وى در اجازه روايت

اساتید وی در عراق که قبلا از آنها یاد شد؛
محمدعلى ازهری مکی مالكى (رئيس مدرّسان در مسجدالحرام)؛
عبدالوهاب بن عبدالله شافعى (امام جماعت مسجدالحرام)؛
ابراهيم بن احمد حمدى (از علماء مدينه منوره)؛
عبدالقادر خطيب طرابلسى (مدرس در حرم شريف)؛
عبدالرحمن عليش حنفى (مدرس دانشگاه الازهر).

کسانی که از وی اجازه روایت دریافت کردند

سيد آقا حسين بروجردى؛
سيد عبدالحسين شرف‌الدين؛
سيد عبدالهادى شيرازى؛
سيد محمدرضا آل ياسين؛
شيخ محمدحسن مظفّر؛
سيد هبة الدين شهرستانى؛
سيد شهاب‌ الدين مَرعَشى؛
سيد محمدصادق بحرالعلوم؛
شيخ ميرزا محمدعلى اردوبادى؛
دكتر حسينعلى محفوظ.

آثار

چاپ‌شده

الذريعة إلی تصانيف الشيعة؛
طبقات أعلام الشيعة؛
هدية الرازى إلى المجدد الشيرازى (زندگي‌نامه ميرزاى شيرازى)؛
حياة الشيخ الطوسى (زندگي‌نامه شيخ طوسى)؛
مصفّى المقال في مصنفي علم الرجال (مصنفان علم رجال)؛
توضيح الرشاد في تاريخ حصر الاجتهاد؛
المشيخة أو الإسناد المصفّى إلى آل بيت المصطفى؛
ذيل المشيخة؛
ذيل كشف الظنون.

آثار خطى

حياة ثقةالإسلام الكلينى و شأن الكافى (زندگي‌نامه شيخ كلينى و موقعيت کتاب كافى)؛
تفنيد قول العوام بقدم الكلام؛
النقد اللطيف في نفى التحريف من القرآن الشريف (نفى هرگونه تحريف در قرآن)؛
ضياء المفازات في طرق مشايخ الإجازات؛
إجازات الرواية و الوراثة في القرون الأخيرة الثلاثة (اجازه‌هاى نقل روايت و وراثت در سه قرن اخير)؛
البدور الباهرة؛
وقعة الطف الخالدة (واقعه جاودان طف)؛
المجموعة الرجالية و التاريخية (مجموعه رجالى و تاريخى)؛
منظومة في العقائد (منظومه‌اى در اعتقادات)؛
تقرير محاضرات الشيخ الآخوند الخراسانى؛
تقرير محاضرات الأستاذ شيخ‌الشريعة الإصفهانى؛
تلخيص زاد المساكين؛
ترجمة «العقيدة الإسلامية»؛
تعريف الأنام بحقيقة المدنية و الإسلام؛
شجرة السبطين؛
الظليلة في أنساب بعض البيوتات الجليلة؛
نزهة البصر في فهرست نسمة السحر؛
الياقوت المزدهر في تلخيص «رياض الفكر»؛
محصول مطلع البدور؛
الدر النفيس في تلخيص رجال التأسيس؛
حاشية على أمل الآمِل.