فوائد الطفية
| نام کتاب | فوائد الطفیة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | لطیف قزوینی (نويسنده)
انوشیروانی، مجید (محقق) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | R 135 /ل6ف9 |
| موضوع | پزشکی - متون قدیمی تا قرن 14
پزشکی اسلامی پزشکی سنتی گیاهان دارویی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | المعی |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1388 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE15842AUTOMATIONCODE |
فوايد الطفيه، به زبان فارسى، توسط حكيم لطيف قزوينى نگاشته شده است. وى كتاب خويش را براى جويندگانى نوشته كه بدون مراجعه به طبيب بخواهند از احوال بدن خود يا به عبارتى علم طب اطلاع حاصل كنند و صحت خود را برقرار نمايند؛ چنان‌كه خود مى‌نويسد: «بر دانشمندان اين علم لازم است كه به قدر ادراك، شرحى درين باب نويسند كه به معاونت برهان و قياس كفايت كافه ناس نمايد؛ بنا بر آن، حقير بى‌بضاعت و فقير بى‌استطاعت، لطيف قزوينى، مختصرى مسمى بر فوايد الطفيه به رشته تحرير برآورده تا ناظران را از نظر بدان، بدون مراجعه به طبيب اطلاعى از احوال ابدان حاصل آيد» (فوايد الطفيه، ص 2 و 3).
البته در ايران نوشتن چنين كتاب‌هايى سابقه داشته و بهترين نمونه‌هاى آن توسط محمد بن زكرياى رازى (متوفى 313ق) تأليف شده است. وى كتاب كم‌حجم و پرمحتواى «من لا يحضره الطبيب» را نگاشت.
ساختار
كتاب، به‌طور كلى مشتمل بر 2 فايده است: يكى، در قواعد كلى علم طب و ديگرى، در لطايفى چند.
لطيف قزوينى در اين كتاب بارها از پزشكان بزرگ ياد كرده و نظريات آنان را ذكر نموده است؛ استادانى همچون بقراط، جالینوس، ابن سرابيون، ابن ماسويه، محمد بن زكرياى رازى، ابن سينا، سيد اسماعيل جرجانى و...
گزارش محتوا
فايده اول، در لطف قواعد كليه علم طب كه به حسب قواعد علميه تمام مى‌گردد و منفعت چند از آن حاصل مى‌شود.
فايده ثانيه، ملطف و موظف است بر لطائف چند كه لطيف‌طبيعتان و ظريف‌فطرتان را هريك از ملاحظه آن لطفى در طبيعت از خلقت خلاق ودود، نظر به علامت امراض و خاصيت اشياء حاصل مى‌گردد تا معلوم شود كه قادر بى‌چون چگونه اين چهار عنصر مخالف آميخته از امتزاج با هم.
مؤلف، در اين كتاب، در عين حال كه به گفته‌هاى پزشكان پيشين تكيه دارد، به شيوه‌ها و درمان‌هاى طبيبان هم‌عصر خويش نيز توجه كرده و بر قياس و منطق خويش تكيه دارد؛ چنان‌كه مى‌نويسد: «و ببايد دانست كه حفظ صحت به مثل است و ازاله مرض از طريق علاج به ضد و اقسام معالجه را نيز طرق بسيار است كه آن بسته به ادراك اقوال اطباى سلف و افعال اطباى عصر و قياسات صايب معالج است» (همان، ص 8).
لطيف قزوينى، طبيبى محقق بود و در كتاب خويش بارها از تجربياتى كه انجام داده و شيوه‌ها و داروهايى كه از آن نتيجه گرفته، ياد كرده است. وى گرچه پيرو طب كهن بوده است، ولى از طب اروپايى نيز غافل نمانده است؛ براى مثال در درمان سكته نظر خود را در مورد كاربرد جوهر انتيمون ذكر كرده است: «و جوهر انتيمون - كه مستعمل اهالى فرنگستان است - حقير در اين مقام، به قدر يك نخود نافع مى‌دانم، زيرا كه اگر قوت در طبيعت باقى باشد حكم اين جوهر در طبيعت آن است كه مؤثر شود و تغير دهد حالت مسكوت را به اعتبار قوت خود» (همان، ص 30).
مؤلف، به شيوه‌هاى كاربردى داروهاى مورد مصرف در بيمارستان نيز توجه داشته؛ چنان‌كه گويد: «ليك چون بنا بر ضابطه، استادان، ادويه و ضمادات معمول بيمارستان را بيان فرموده‌اند، حقير نيز چندان كه لازمه اين مختصر است عرض مى‌نمايد» (همان، ص 128).
وضعيت كتاب
اين اثر به تصحيح، پژوهش و ويرايش دكتر مجيد انوشيروانى، بر اساس نسخه‌اى خطى، موجود در كتابخانه مرحوم آيت‌الله مرعشى نجفى و با مقدمه دكتر حسن تاج‌بخش، توسط انتشارات المعى (تهران)، در سال 1388ش، در 162 صفحه چاپ و منتشر شده است.
نگارش مقدمه‌اى در باره زندگى مؤلف و كتاب او، تدوين فهرست آيات، روايات، اشعار، مثل‌ها و عبارات عربى و نمايه بيمارى‌ها و اشخاص، همچنين نگارش پاورقى‌هايى توضيحى، كارهايى است كه مصحح در فرآيند تصحيح و تحقيق كتاب انجام داده است.