حجاب؛ مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی

حجاب؛ مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی
پدیدآوران	شفیعی سروستانی، ابراهیم
ناشر	پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلام
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1378ش
چاپ	1
زبان	فارسی

برای دیگر کاربردها، حجاب (ابهام زدایی) را ببینید.

حجاب؛ مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی اثر ابراهیم شفیعی سروستانی، مجموعه ای است از مقالات درباره پوشش بانوان.

گسترش پدیده بدحجابی در جامعه ما به ویژه در دو دهه گذشته، سازمان‌ها، نهادها و مراکز فرهنگی، اجتماعی، قضایی، انتظامی و... را به چاره‌اندیشی برای مهار این ناهنجاری اجتماعی و مقابله با رشد و گسترش آن واداشته است. در این میان، هر دستگاه و سازمانی با نگاه خاص خود، به این موضوع پرداخته و به جنبه‌ای از جنبه‌های آن توجه کرده است.

با این حال، ‌به نظر می‌رسد در این سال‌ها به جنبه فقهی ـ حقوقی این موضوع، به ویژه در حوزه حدود اختیارات و مسئولیت دولت اسلامی در زمینه پوشش بانوان، کمتر پرداخت شده است، در حالی که این بحث، مبنایی و بنیادی است و می‌تواند دیگر مباحث را تحت‌الشعاع خود قرار دهد.

برای گسترش فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه و پاسخ‌‌گویی به پرسش‌های گوناگونی که در اذهان جوانان و نوجوانان ما در مورد حجاب مطرح است، باید کارهای مختلفی صورت گیرد؛ هم در زمینه تبیین حدود شرعی حجاب و هم در زمینه فلسفه آن. بی‌تردید، ما نیازمند تبیین مسائلی همچون حدود و فلسفه حجاب، با بهره‌گیری از همه توان‌مندی‌های علمی، هنری و رسانه‌ای خود و استفاده از قالب‌های جذاب نوشتاری، دیداری و شنیداری هستیم. با این وصف،‌باید توجه داشت تا زمانی که مبانی فقهی ـ حقوقی مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی در زمینه گسترش فرهنگ حجاب و عفاف و مقابله با بدحجابی تبیین نشود و نظام اسلامی با برنامه‌ای جامع به این موضوع نپردازد، دیگر اقدامات، آثار چندان گسترده و دیرپایی نخواهد داشت.

با توجه به موضوع یاد شده، در سال 1384، انجام پژوهشی در زمینه حدود مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی در موضوع پوشش بانوان در دستور کار گروه پژوهشی موضوع‌ها و مسائل فقهی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قرار گرفت. پس از مدتی بحث و گفت‌وگو این نتیجه به دست آمد که انجام پژوهشی به سبک و سیاق دیگر پژوهش‌های فقهی ـ حقوقی، در این موضوع کفایت نمی‌کند؛ زیرا این موضوع، لایه‌ها و جنبه‌های گوناگونی دارد که شاید یک پژوهشگر به تنهایی از عهده تبیین و توضیح آنها برنیاید. ازاین‌رو، برای رسیدن به نتایج مطلوب‌تر و بهره‌گیری از اندیشه‌های بسیاری، هم‌اندیشی «حجاب؛ مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی» برگزار کردند که ثمره آن، انتشار سه مجلد کتاب از مقاله‌های آن است.

کتاب حاضر، نخستین جلد از آثار هم‌اندیشی «حجاب؛ مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی» است که دربردارنده تعدادی از مقاله‌های ارائه شده در این هم‌اندیشی است. در این جلد بیست مقاله از مقاله‌های برگزیده این هم‌اندیشی که با گرایش فقهی ـ حقوقی نگاشته شده‌اند، در چهار بخش به شرح زیر ارائه شده است: 1. بررسی فقهی گسترش حجاب در دولت اسلامی؛ 2. بررسی فقهی جلوگیری از بدحجابی در دولت اسلامی؛ 3. بررسی حقوقی حجاب در دولت اسلامی؛ 4. حجاب اتباع بیگانه در دولت اسلامی.

مهم‌ترین ویژگی‌ مقاله‌های ارائه شده در این مجموعه این است که در آنها، برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مبانی فقهی ـ حقوقی مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی در زمینه جلوگیری از بدحجابی و گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، به تفصیل بررسی شده و دیدگاه‌های موجود در این زمینه ارزیابی علمی گردیده است. افزون بر مباحث نظری و بررسی مبانی فقهی و حقوقی، بن مباحث اجرایی و عملی نیز توجه و قوانین و مقررات و رویه‌های قضایی موجود، بررسی و آسیب‌شناسی شده است. همچنین، در بیشتر مقاله‌های این مجموعه، مسئولیت و اختیار دولت اسلامی در موضوع عفاف و حجاب، با بهره‌گیری از ادله امر به معروف و نهی از منکر، امور حسبه و تعزیرات و نیز براساس مبانی اهداف و وظایف کلی حکومت اسلامی به اثبات رسیده است. ضمن آنکه اصل دخالت دولت در این موضوع، نه تنها جایز، بلکه لازم معرفی شده است و بر ضرورت دخالت دولت برای جلوگیری از بدحجابی و گسترش فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه با استفاده از راهکارهای فرهنگی و آموزشی و فراهم آوردن زمینه‌های لازم تأکید گردیده است و بهره‌گیری از قوانین و مقررات کیفری را در موارد خاص و به‌عنوان آخرین چاره، جایز شمرده‌اند.

عنوان‌ها و موضوع‌های بخش‌های چهارگانه کتاب عبارتند از: مبانی مسئولیت حکومت اسلامی در ترویج حجاب، حسن‌علی علی‌اکبریان، درآمدی بر مبانی کلی فقهی حجاب و مسئولیت دولت اسلامی، سید ضیاء مرتضوی؛ مبانی مسئولیت دولت اسلامی در زمینه حجاب بانوان، سید جواد ورعی؛ مبانی مسئولیت دولت در ایجاد شرایط مطلوب حجاب و عفاف در جامعه، سید حسین همایون مصباح؛ رابطه حجاب با حکومت و مصلحت نظام، الهه هادیان رسنانی؛ مبانی و راهکارهای قرآن برای گسترش عفاف و حجاب، سیدجعفر حق‌شناس؛ مبانی اختیارات نظام اسلامی در زمینه جلوگیری از بدحجابی، سعید ضیایی‌فر؛ مبانی اختیارات نظام اسلامی برای جلوگیری از بدحجابی در جامعه، رمضان‌علی رفیعی؛ وظیفه حکومت اسلامی در زمینه پوشش بانوان، محمدهادی مفتح؛ نقد و بررسی ادله فقهی الزام حکومتی حجاب، سید محمدعلی ایازی؛ اخلاقی یا حقوق بودن پوشش اسلامی زنان، سیدحمید مشکات؛ حجاب؛ حوزه خصوص و مصلحت عمومی، مصطفی میراحمدی‌زاده؛ مقایسه رویکرد قرآن کریم و سیاست جمهوری اسلامی در طرح موضوع حجاب، مریم حاج‌عبدالباقی؛ نقد سیاست جنایی جمهوری اسلامی ایران در برخورد با بدحجابی، سیدحسین هاشمی؛ نگاهی به جایگاه بزه «رعایت نکردن حجاب شرعی» در نظام حقوقی ایران، محمدهادی ذاکر حسین؛ نگرش جرم‌شناسی به پدیده بدحجابی، قدرت الله خسروشاهی؛ بررسی مفاد فقهی و حقوقی جرم بی‌حجابی، فائزه عظیم‌زاده اردبیلی؛ بررسی موردی عملکرد نهادهای حکومتی در جلوگیری از بدحجابی، محمدابراهیم شمس ناتری؛ محدوده حجاب جهان‌گردان و اتباع بیگانه در کشورهای اسلامی، محمد روشن؛ نگاهی دوباره به پوشش زنان جهان‌گرد، سهیلا صلاحی اصفهانی و اعظم فراست.

دومین جلد از مجموعه آثار هم‌اندیشی «حجاب؛ مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی» است که دربردارنده تعدادی از مقاله‌های ارائه شده در این هم‌اندیشی است.

در این جلد بیست و دو مقاله از مقاله‌های برگزیده این هم‌اندیشی که با گرایش فرهنگی ـ اجتماعی نگاشته شده‌اند. در چهاربخش به شرح زیر ارائه شده است: 1. «بررسی تاریخی ـ اجتماعی حجاب در ایران»؛ 2. «زمینه‌ها و عوامل گسترش بدحجابی در ایران»؛ 3. «حجاب و کارکردهای دولت اسلامی»؛ 4. «راهکارها و بایسته‌های گسترش حجاب». عنوان‌ها و موضوع‌های بخش‌های چهارگانه کتاب عبارتند از: «زمینه‌ها و عوامل فرهنگی، سیاسی و تاریخی گسترش بدحجابی در تاریخ معاصر ایران، مرادعلی توانا؛ بررسی وضعیت حجاب در ایران از سال‌های آخر حکومت پهلوی دوم تا پایان جنگ تحمیلی، رضا رمضان نرگسی؛ جامعه‌شناسی حجاب (بررسی تحلیلی وضعیت حجاب در ایران)، مهدی مالعیر؛ تحلیل جامعه شناختی از جایگاه پوشش زنان ایران در دوره جمهوری اسلامی، رضا عیسی‌نیا؛ نقش حجاب در شکل‌گیری هویت ملی و دگرگونی‌های سیاسی در ایران، سعید زاهد؛ بررسی نگرش دانشجویان دختر به حجاب، امیر رستگار خالد؛ آسیب‌شناسی تربیتی مسئله حجاب در دانشگاه، فرشته ندری ابیانه؛ ریشه‌یابی جامعه‌شناختی بی‌حجابی، سید حسین شرف‌الدین؛ تحلیل برخی زمینه‌ها و عوامل فرهنگی و اجتماعی گسترش بدحجابی، سعید معیدفر و مرضیه دهقانی؛ هست‌ها و بایدهای فرهنگ حجاب و عفاف، سید حسین اسحاقی؛ بررسی و تحلیل علل فردی، خانوادگی و اجتماعی گسترش بدحجابی، اعظم‌السادات سیدی‌تبار؛ آسیب‌شناسی نهادهای فرهنگی در زمینه فرهنگ حجاب، مسعود پورفرد؛ آسیب‌شناسی نظام اجرایی کشور در ترویج حجاب، سیمین دخت بهزادپور؛ رسانه ملی و بایسته‌های ترویج حجاب و عفاف، فریبا پیشوایی...؛ طرح‌های ساماندهی حجاب و عفاف در ایران، بیتا ضیایی؛ نظام اسلامی و مسئله پوشش زنان، محمدرضا زیبایی‌نژاد، راه‌کارهای نهادینه‌سازی، گسترش و پاسداری فرهنگ عفاف و حجاب، ناهید طیبی؛ به رسمیت شناخت هویت فردی و حقوق انسانی زن، راه‌کار گسترش حجاب، فریبا ابتهاج...؛ بررسی اجمالی رابطه حجاب با تکامل اجتماعی، شیده صادقی؛ بایسته‌های فرهنگی و اجتماعی گسترش فرهنگ حجاب و عفاف،‌ کبری مجیدی بیدگلی؛ نقش حاکمیت اسلامی در تربیت دینی حوزه حجاب، مهدیه‌السادات مستقیمی؛ نقد و بررسی الگوهای حجاب اسلامی در سه دهه اخیر، فروغ نیلچی‌زاده.

سومین جلد از مجموعه آثار هم‌اندیشی «حجاب؛ مسئولیت‌ها و اختیارات دولت اسلامی» است که به دیدارها، سخنرانی‌ها و گفت‌وگوها اختصاص دارد و در سه بخش سامان یافته است. عنوان‌ها و موضوع‌های آن عبارتند از:

بخش اول: «دیدارها»

اهداف استعمار در مبارزه با حجاب، دیدار با آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی؛ حساسی حجاب در دنیای امروز، دیدار با آیت‌الله العظمی موسوی اردبیلی؛ فرهنگ‌سازی برای گسترش حجاب، دیدار با آیت‌الله العظمی نوری همدانی؛ حجاب سمبل اسلام، دیدار با آیت‌الله‌ العظمی مکارم شیرازی.

بخش دوم: «سخنرانی‌ها»

پوشش بانوان از منظر فقهی و سیاسی، سخنرانی حضرت‌‌ آیت‌الله جعفر سبحانی؛ چرا حجاب در جامعه اسلامی ایران مورد سؤال واقع شد؟، سخنرانی دکتر زهره طبیب زاده...؛ حجاب و عفاف از منظر امنیت اجتماعی، سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی پورمحمدی.

بخش سوم: «گفت‌وگوها»

مجلس شورای اسلامی و طرح ساماندهی مد و لباس، گفت‌وگو با فاطمه آلیا...، دولت اصلاحات و مسئله حجاب، گفت‌وگو با دکتر معصومه ابتکار...؛ نگرش جامعه‌شناختی به پدیده بدحجابی، گفت‌وگو با دکتر عماد افروغ...؛ سیاست‌های کلان فرهنگی و مسئله حجاب، گفت‌وگو با مهندس حسن بنیانیان...؛ حجاب و مسئولیت‌های رسانه ملی، گفت‌وگو با علی‌رضا پویا...؛ نیروی انتظامی و مقابله با پدیده بدحجابی، گفت‌وگو با امجد زین‌الدین...؛ ضرورت بسیج همگانی برای اصلاح وضع موجود حجاب، گفت‌وگو با فرشته ساسانی...؛ آسیب‌ها و موانع گسترش فرهنگ عفاف و حجاب، گفت‌وگو با دکتر زهره طبیب‌زاده...؛ حجاب در دانشگاه‌ها، گفت‌وگو با نیره قوی...؛ طرح‌های ساماندهی حجاب و عفاف، گفت‌وگو با بتول محتشمی...؛ ضرورت نگاه علمی به موضوع حجاب، گفت‌وگو با دکتر شکوه نوابی‌نژاد...، حجاب و مصوبه‌های اجرا نشده، گفت‌وگو با منیره نوبخت...؛ شورای فرهنگ عمومی و عزم ملی برای مهار بدحجابی، گفت‌وگو با منصور واعظ...؛ نگاه فرهنگی به موضوع حجاب، گفت‌وگو با حسین هراتی.

یادآور می‌شود، در پایان کتاب نمایه‌های آیات، اصطلاحات، اعلام، کتاب‌ها و نشریات، مکان‌ها، نهادها، ‌سازمان‌ها و مراکز فراهم آمده است.

منابع مقاله

حبیبی، سلمان، کتاب‌شناسی توصیفی زن و خانواده، قم، انتشارات دفتر عقل، چاپ یکم، 1387ش.

وابسته‌ها

عفاف و حجاب در سبک زندگی ایرانی - اسلامی

جایگاه و مسائل زنان در فرهنگ اسلام و تجدد

نظام حقوق زن در اسلام

مسئله حجاب

عفت و پاکدامنی در اسلام