الذخائر و التحف: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'رده:آپلود بهمن(98)' به '') |
جز (جایگزینی متن - '==وابسته‌ها== ' به '==وابسته‌ها== {{وابسته‌ها}} ') |
||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
نسخهٔ ۹ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۲:۱۲
| الذخائر و التحف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن زبير، احمد بن رشيد (نویسنده)
حمیدالله، محمد (محقق) منجد، صلاح‌الدین (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب الذخائر و التحف |
| ناشر | مطبعة حکومة الکويت |
| مکان نشر | کويت - کويت |
| سال نشر | 1984م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | تمدن اسلامي
کشورهاي اسلامي - تاريخ کشورهاي اسلامي - روابط خارجي - اروپا کشورهاي اسلامي - روابط خارجي - هند |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2ذ3 39 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الذخائر و التحف، تألیف قاضی رشیدالدین بن زبیر (متوفی 3/562ق)، حاوی مجموعه حکایت‌ها و نقل‌قول‌هایی از منابع مختلف در رابطه با هدایا و گنجینه‌های حکام و سلاطین است. محمد حمیدالله تحقیق کتاب را به انجام رسانیده و صلاح‌الدین المنجد نیز به عربی بر آن مقدمه نوشته است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه محمد حمیدالله و صلاح‌الدین المنجد و سپس متن اثر است که در ضمن ابواب متعدد و 415 شماره ارائه شده است.
گزارش محتوا
از این کتاب تنها یک نسخه خطی به‌دست آمده است که در کتابخانه استان افیون قره‌حصار ترکیه قرار دارد[۱]. کتاب اصلی نوشته قاضی رشید بن زبیر است، اما نسخه خطی، گزینش‌هایی از کتاب اصلی توسط «شهاب‌الدین احمد عبدالله بن حسن اوحدی» است که از رجال قرن نهم و مشهور به ادب و تاریخ است[۲].
این کتاب درباره برخی مسائل اقتصادی، به‌ویژه ذخایر خزانه‌های قصرهای فاطمیان و حاوی اطلاعات سودمندی است. قاضی رشید به‌ویژه دربارە خزاین قصر المستنصر بالله در ایام فتنه، سال‌های ٤٦٠ و ٤٦١ق، مطالب جالب‌توجهی، بیان می‌کند[۳].
قاضی رشید در این کتاب حکایاتی را با موضوع هدایای ملوک و امرای بزرگ، ولیمه‌های مشهور، روزهای گردهمایی و اجتماعات مردم، شگفتی‌های موجود و ذخائر محفوظ، ارثیه‌های به‌جامانده، غنیمت‌های جنگی و نفقه‌ها در کتابش آورده است. سپس اوحدی مطالبی را به کتاب افزوده است. محقق اثر معتقد است «بیشتر این اضافات خرافات ایرانی است». او اگرچه منبع این مطالب را کتابی گمنام می‌داند اما تصریح می‌کند که بیشتر آنها را می‌توان در مروج الذهب مسعودی و الجماهر بیرونی یافت. سپس به کتاب‌هایی مشابهی چو «التحف و الهدایا» اشاره می‌کند که توسط ابوعثمان سعید خالدی (متوفی350ق) و ابوبکر بن هاشم خالدی (متوفی 380ق) که از نزدیکان سیف‌الدوله بوده‌اند نوشته شده است؛ اما کتاب حاضر از دو جهت بر این آثار برتری داشته است: اول اینکه کتب پیشینیان (مانند مسعودی) به‌جز اندکی از آنها به‌دست ما نرسیده است. دوم اینکه در این کتاب حکایات پراکنده در دیگر آثار گردآوری شده است. نویسنده از مصادر متعددی نقل کرده که روزگار آنها را از بین برده است؛ مانند کتاب «سيرة المكتفی بالله» نوشته عبیدالله بن احمد بن ابی‌طاهر طیفور و کتب علائی و ابو محمد فرغانی و ابن جدار مصری[۴].
محقق اثر شیوه تحقیقی خود را این‌گونه توضیح می‌دهد: نصوص ذکر شده در این کتاب با آنچه در کتب دیگر وجود دارد مقابله شده است. الفاظ شرح شده و تعلیقات اندکی ذکر شده است. در پاورقی به نسخه اصل با حرف «ص» اشاره شده است. از ذکر خطاهای روشن ناسخ چشم‌پوشی کرده‌ایم؛ همچنان‌که بسیاری از خطاهای نحوی را اصلاح کرده‌ایم و گاه به آنها اشاره نکرده‌ایم تا پاورقی‌ها با خطاهایی که ارتباطی به نویسنده ندارد سنگین نشود. خطاهای روشن یا موارد دشوار را نیز با کلمه «کذا» در متن یا پاورقی پیاپی آورده‌ایم[۵].
کتاب با اشاره به هدایای پادشاه چین برای کسری انوشیروان آغاز شده است. پس‌ازآن هدایای پادشاه هند ذکر شده که از جمله هدایایش هزار رطل عود هندی که در آتش همانند شمع آب می‌شده است. جام یاقوت قرمز که باز شده آن، یک وجب در یک وجب پر از درّ بوده است. هدایای پادشاه تبت و هدایای نوروزی بازرگانان عراق نیز در ادامه آمده است[۶]. هدایای نبی مکرم اسلام(ص) به پیش و پس از اسلام نیز پس‌ازآن آمده است[۷].
در رابطه با ذخائر فهرست‌های جالبی در کتاب ذکر شده است؛ مثلاً فضل بن ربیع چنین گفته است: «چون محمد امین پس از هارون‌الرشید به خلافت رسید امر کرد که من خزانه را آمارگیری کنم. کاتبان و خزانه‌دارها را فراخواندم و چهار ماه همه‌چیز را احصاء کردیم». لیست همه‌چیز به تعداد و مقدار در کتاب ذکر شده است[۸].
در آخرین شماره از مطالب کتاب چنین می‌خوانیم: در برخی تعالیق اسامة بن منقذ فصل عجیبی آمده که در اینجا می‌آورم و صدق و کذب آن بر عهده گوینده است. او می‌گوید: کسری انوشیروان مملکتی داشت که احدی از کسراها و پادشاهان نداشتند. در این مملکت 950 فیل وجود داشت که از آن جمله فیل سفید بود که ارتفاعش 12 ذراع بود و... [۹].
وضعیت کتاب
مستند مطالب و اختلاف نسخ در پاورقی‌های کتاب و فهارس اسامی و اعلام، کتب و تصاویر در انتهای آن ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق و متن کتاب.
- ذیلابی، نگار، «بررسی منابع تاریخ تشکیلات اداری و مالی در دولت فاطمیان»، پایگاه مجلات تخصصی نور، تاریخ و تمدن اسلامی، بهار و تابستان 1385، شماره 3، ص 87 تا 104.
- عبدالغنی حسن، محمد، «نقد الکتب: کتاب الذخائر و التحف للقاضی الرشید بن الزبیر»، پایگاه مجلات تخصصی نور، معهد المخطوطات العربیة، شعبان 1386، العدد 26، ص 133 تا 142.