سیری در تفکر کلامی معاصر: تفاوت میان نسخه‌ها

| پیش از =  

}}

==ساختار==

پیش‌درآمد به توضیح کلیاتی در موردپژوهش می‌پردازد؛ از جمله به تعریف علم کلام، تعیین گستره مباحث آن از نظر نقش شیعه و تشیع در تفکر کلامی معاصر، روش‌ها، مسائل  و مباحث و جریان‌های فکری و تقسیم‌بندی و مشترکات آنها، پرداخته و شخصیت‌های مؤثر در ایجاد جنبش‌های فکری احیاگرایانه را معرفی می‌نماید. همچنین، جریانات عمده سکولاریسم، اصلاح دینی، یا احیاگرایی دسته‌بندی می‌شوند<ref>پیش‌درآمد: ص37- 66</ref>.

فصل سوم به [[محمد رشید رضا]] (1282-1354ق) اختصاص دارد و مراحل حیات علمی، قرائن سلفی‌گری (تجلیل از متفکران و موسسات و عملکرد دینی و علمی وهابیت، دلبستگی به مبانی فکری وهابیت) سیر تاثیرپذیری او از وهابیت آثار آراو اندیشه‌ها (رد احادیث مهدویت، وحی و ماهیت آن، بغض و کینه نسبت به تشیع، تشکیل حکومت اسلامیريال، سوء‌ظن به محتوای نهج‌البلاغه) و ارزیابی منتقدان و موافقان او و جریان‌های فکری آن دوره (روشنفکران سکولار و عقلانیت و اعتزال جدید)، را در بر می‌گیرد<ref>همان: ص199- 213</ref>‏.

وی در صدد بود تا تفکر اسلامی را مانند هر نظام فکری-فلسفی دیگر به‌صورت منسجم و منطقی عرضه کند. سعی فلسفی او تبیین و حل قانع‌کننده تناقض‌ها و دوگانگی‌های ظاهری بین ارزش‌های ابدی و اوضاع‌واحوال متغیر میان وحدت الهی و کثرت در کائنات را شامل می‌شود. ازآنجایی‌که اهل بدعت نسبت به بیشتر مسائل مذهبی مانند عذاب قبر، حساب، پل‌صراط و میزان، تشکیک کرده و ترغیبات و ترهیبات وارد در شریعت را مورد تمسخر و استهزا گرفته‌اند و همه را برخلاف عقل و جزو خرافات می‌شمارند باید برای پاسخ به آنها ثابت کرد که آنچه در شریعت وارد شده همه موافق با عقل و بر اساس مصالح بشری است؛ بنابراین تلاش کرد تا روشن کند که اسلام دین به معنای معمول کلمه نیست؛ بلکه قانون کامل زندگی است که هدف آن نه‌تنها درست‌کرداری فردی بلکه فراهم‌آوردن چارچوبی برای کلیه فعالیت‌های فردی و اجتماعی است. البته در مبارزه و ضدیت با شیعه با تفکر وهابیت مشترک است<ref>همان، ص221- 229</ref>.

2- سید احمد خان (1232-1316ق) (روش فکری و تربیتی، آثار و اندیشه‌ها)؛

جنبش نوگرایی در هند با وی آغاز شد. می‌توان گفت نگرش وی شباهت تام و تمامی به فیلسوفان یا روشنفکران دین‌دار عقل یا روشنفکران قرن هجدهم اروپا داشت که اغلب قائل به وجود خدا با ایمانی تابع عقل و نه وحی و دین بودند. چنان‌که در مواردی افکارش را از عقل‌گرایی افراطی معتزله وام‌گرفته بود و در مواردی نیز با مسیحیان و مبلغان پروتستان پیوندهایی نزدیک داشته است. به همین جهت نقص‌هایی در افکار و عملکرد وی وجود داشت و موارد متعددی میان او و علمای شریعت اختلاف وجود دارد.

عدم تفاوت کیفی بین عقل و وحی، انکار معجزات و توجیه‌های مادی، توجیه مادی فرشته و شیطان، انکار ظهور حضرت مهدی(عج) از جمله نقدهایی است که بر وی وارد دانسته‌اند<ref>همان، ص230- 242</ref>.

او در تمام مراحل زندگی پایبند به اصول اعتقادی و فکری و عملی اسلام بوده است. حتی هنگامی‌که به‌عنوان دانشجوی دکترای به اروپا عزیمت کرد. وی با فرهنگ و ادب اروپا و فلسفه غرب کاملا آشنا بود.  از ادب فارسی و عربی، فرهنگ اسلامی و تا حدودی افکار فلاسفه آن آگاهی داشت، اما در تفسیر، حدیث، فقه و یا غلوم دینی نمی‌شد او را عالم نامید. او خود نیز به این کمبود واقف و معترف بود که در زمینه شرع متخصص نیست و از اینکه بیشتر عمرش را در خواندن فلسفه اروپا گذرانده افسوس می‌خورد. رهایی از فرهنگ غربی و بازگشت به فرهنگ خودی اسلامی در اندیشه آثار و شعر او نمایان بود.

وی معتقد بود که در اسلام حقیقت واحدی وجود دارد که چون از یک دیدگاه به آن نظر شود دستگاه دینی است و چون از دیدگاه دیگری دیده شود، دستگاه حکومت است.

یکی از اقدامات و شئون پیامبر اکرم(ص) تشکیل حکومت است که بر اساس اصول و تعالیم دینی به امور دنیوی و کشورداری می‌پرداخته است.

بعد معنویت‌گرایی و برخورداری از بعد روحی، عرفانی و اشراقی در وجود اقبال موجب شده بود تا به مسائل عبادی و معنوی توجه ویژه‌ای داشته باشد. از طرف دیگر، بعد اجتماعی و کارکردی و عمل‌گرایی او موجب شده است تا با نگاهی اجتماعی به این مسائل بپردازد<ref>همان، ص243- 299</ref> مورد بررسی قرار گرفته است.

بخش سوم: ایران؛ این بخش به بررسی تفکر کلامی معاصر در ایران اختصاص دارد و سه جریان فکری اصلی را پوشش می‌دهد: روشنفکری لیبرال و غرب‌زده، روشنفکران معارض با سنن و عقاید شیعی، و روشنفکری دینی (حوزوی).

==پانویس==