أصول الفقه المسمی بالفصول في الأصول

أصول الفقه المسمی بالفصول في الأصول
پدیدآوران	نشیمی، عجیل جاسم(محقق) جصاص، احمد بن علی (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	المسمى بالفصول في الأصول الفصول في الأصول
ناشر	دولة الکويت. وزارة الأوقاف و الشؤون الاسلامية
مکان نشر	کويت
سال نشر	1414-1405ق. = 1994-1985م.
چاپ	جلد اول تا سوم چاپ اول جلد چهارم چاپ دوم
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏6ف6ج / 169 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

أصول الفقه المسمی بالفصول في الأصول، اثر احمد بن علی رازی جصاص (متوفی 370ق)، کتابی است اصولی که با تحقیق عجیل جاسم نشمی، به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب با مقدمه مفصلی از محقق آغاز گردیده و مطالب در صدوپنج باب، در چهار جلد، تنظیم شده است.

مصادر و منابعی که جصاص در نگارش اثر خویش، از آن بهره برده را می‌توان در سه بخش زیر، تقسیم‌بندی نمود:

1. اساتید و شیوخ خویش: جصاص سفرهای فراوانی به شهرهای مختلف بلاد اسلامی، از جمله اهواز، نیشابور، ری و بغداد داشته و شاید بتوان منبع اصلی نگارش کتاب او را مطالبی دانست که از شیوخ و اساتید خویش، دریافته است؛ از اصولیین اصول، از فقها فقه و از محدثین احادیث کتاب را اخذ کرده است؛ به‌عنوان مثال، از کرخی، مطالب مربوط به فقه و اصول، از عبدالباقی بن قانع، طبرانی، دعلج، ابوالعباس اصم، حاکم نیشابوری و... حدیث و از ابوسهل زجاجی، ابوعلی فارسی و محمد غلام ثعلب، لغت را گردآورده و در کتاب خویش، از آنها بهره برده است.
2. کتب و آثار خویش: جصاص در بسیاری از موارد، از سایر کتب و تألیفات خود به‌عنوان منبع استفاده کرده است.
3. کتب اصولی و سایر تألیفات: مؤلف در مواردی نیز از کتب اصولی و سایر تألیفات موجود در عصر خویش استفاده کرده است که از جمله آنها، می‌توان به نوشته‌های حسن شیبانی در «الجامع الكبير»، عبدالباقی بن قانع در «الطبقات»، محمد بن شجاع ثلجی و ابوعبید در «غريب الحديث» اشاره نمود.

گزارش محتوا

در مقدمه، ابتدا شرح حال مفصلی از نویسنده ارائه گردیده و اطلاعات مفیدی پیرامون نام، کنیه، لقب، ولادت، صفات، سفرها، جایگاه علمی و آثار وی در اختیار خواننده قرار گرفته و در پایان، به منابع کتاب و نسخ خطی موجود از آن، اشاره شده است.

کتاب حاضر، اثری است که به گفته مؤلف آن، به‌عنوان راه استنباط معانی قرآن و استخراج دلایل آن مورد نیاز است. جصاص در کتاب «أحكام القرآن» به‌مناسبت، به طرح مباحث اصولی پرداخته و تفصیل آن را به اثر حاضر، ارجاع داده است.

در واقع اثر حاضر، آخرین کتابی است که وی قبل از «أحكام القرآن» نوشته و حتی می‌توان هر دو کتاب را یک کتاب به حساب آورد؛ زیرا جصاص این کتاب را مقدمه «أحكام القرآن» دانسته است.

به‌منظور آشنایی با محتوای کتاب، به‌صورت خلاصه، به موضوعات مطرح‌شده در هر جلد، اشاره می‌شود:

جلد اول، که باب اول تا بیست‌ویکم را در خود جای داده است، به مبحث الفاظ اختصاص یافته و در آن به مباحثی همچون: عموم و خصوص، مجمل و مبین، معنی حروف عطف، حقیقت و مجاز و محکم و متشابه پرداخته شده است.

باب بیست‌ودوم تا چهل‌ودوم در جلد دوم، جای گرفته است. این ابواب دربردارنده ادامه مبحث الفاظ با موضوعاتی همچون: صفت بیان، وجوه بیان، آنچه به بیان نیاز دارد و آنچه نیاز ندارد، آنچه بیان با آن واقع می‌شود، تأخیر بیان، مجملی که راهی به استعمال حکم آن جز با بیان نیست و مبحث اوامر، با موضوعاتی نظیر ماهیت امر، دلالت امر بر وجوب یا ندب، فور و تراخی در امر، مره و تکرار در امر و ناسخ و منسوخ می‌باشد.

جلد سوم، دربردارنده باب چهل‌وسه تا هفتادونهم بوده و مباحثی نظیر: حجیت خبر واحد و اجماع را در خود جای داده و باب هشتاد تا صدوپنج در جلد چهارم آمده است. از جمله مباحث مهم این جلد، عبارتند از: حجیت قیاس، اجتهاد و استحسان.

در پایان باید خاطرنشان کرد که این کتاب را می‌توان نخستین اثر کامل و منسجم در اصول فقه حنفی شمرد که به دست ما رسیده است. تمامی فقیهان حنفی در دوره‌های بعد بر آن تکیه کرده‌اند.

وضعیت کتاب

این کتاب به کوشش عجیل جاسم نمشی در ۴ مجلد در بیروت به طبع رسیده است.

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد و فهارس فنی کتاب، شامل فهرست‌های: آیات، احادیث نبوی(ص)، آثار، اعلام، شهرها و مکان‌ها، ادیان و فرق، امم و قبایل، اشعار، کتب، استدراکات، جدول خطا و صواب و منابع و مراجع مورد استفاده محقق، در انتهای جلد چهارم آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. تولایی، علی، برگرفته از سایت «مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، آخرین به‌روز رسانی: پنج‌شنبه 2 آبان 1398، دریافت: یک‌شنبه 29 فروردین 1400

وابسته‌ها

القواعد الأصولية و الفقهية علی مذهب الإمامية

القواعد العامة في الفقه المقارن (قواعد الضرر و الحرج و النیه نموذجا)

القواعد الفقهية (بجنوردی)

القواعد الفقهية (فاضل لنكرانی)

القواعد الفقهية (لنکرانی)

القواعد الفقهية (مكارم شيرازي)

القواعد الفقهية في كتاب تفصيل الشريعة

القواعد: مائة قاعدة فقهية معني و مدركا و موردا

المعجم التطبيقي للقواعد الأصولية في فقه الإمامية

موسوعة تطبيقات القواعد الفقهية