رسائل فارسی أدهم خلخالی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    جز (جایگزینی متن - '.↵↵رده:کتاب‌شناسی' به '. ==وابسته‌ها== {{وابسته‌ها}} رده:کتاب‌شناسی')
     
    (۴۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR12954J1.jpg|بندانگشتی|رسائل فارسی أدهم خلخالی]]
    | تصویر =NUR12954J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =رسائل فارسی أدهم خلخالی
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =مشتمل بر چهارده رساله در عقائد و اخلاق و عرفان
    |-
    | پدیدآوران =
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|رسائل فارسی أدهم خلخالی
    [[عزلتی خلخالی، ادهم]] (نویسنده)
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|مشتمل بر چهارده رساله در عقائد و اخلاق و عرفان
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[عزلتی خلخالی، ادهم]] (نويسنده)


    [[محقق، مهدی]] (اشراف)
    [[محقق، مهدی]] (اشراف)


    [[نورانی، عبدالله]] (اهتمام)
    [[نورانی، عبدالله]] (اهتمام)
    |-
    | زبان =فارسی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏274‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏4‎‏ر‎‏5
    |data-type='language'|فارسی
    | موضوع =
    |-
    اخلاق اسلامی
    |کد کنگره  
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏BP‎‏ ‎‏274‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏4‎‏ر‎‏5
    |-
    |موضوع  
    |data-type='subject'|اخلاق اسلامی


    اسلام - مسایل متفرقه
    اسلام - مسایل متفرقه


    عرفان - مجموعه‏ها - متون قدیمی تا قرن 14
    عرفان - مجموعه‌‏ها - متون قدیمی تا قرن 14


    نثر فارسی - قرن 11ق.
    نثر فارسی - قرن 11ق.
    |-
    | ناشر =
    |ناشر  
    انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
    |data-type='publisher'|انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
    | مکان نشر =تهران - ایران
    |-
    | سال نشر = 1381 ش  
    |مکان نشر  
    |data-type='publishPlace'|تهران - ایران
    |-
    |سال نشر  
    |data-type='publishYear'| 1381 هـ.ش  
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE12954AUTOMATIONCODE
    |}
    </div>


    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE12954AUTOMATIONCODE
    | چاپ =1
    | شابک =964-7874-08-1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =12954
    | کتابخوان همراه نور =12954
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پیش از =
    }}


    == معرفى اجمالى ==
    '''رسائل فارسى ادهم خلخالى مشتمل بر چهارده رساله در عقايد و اخلاق و عرفان'''، مجموعه مقالاتى از [[عزلتی خلخالی، ادهم|ادهم خلخالى]] مى‌باشد كه به اهتمام [[نورانی، عبدالله|عبدالله نورانى]]، گردآورى و تنظيم شده است.
     
     
    «رسائل فارسى ادهم خلخالى مشتمل بر چهارده رساله در عقايد و اخلاق و عرفان»، مجموعه مقالاتى از ادهم خلخالى مى‌باشد كه به اهتمام عبد الله نورانى، گردآورى و تنظيم شده است.


    كتاب، به زبان فارسى قديم (پهلوى) و در قرن يازدهم هجرى نوشته شده است.
    كتاب، به زبان فارسى قديم (پهلوى) و در قرن يازدهم هجرى نوشته شده است.


    == ساختار ==
    == ساختار ==
     
    كتاب با دو مقدمه از [[محقق، مهدی|دكتر مهدى محقق]]، آغاز و مطالب، دربردارنده چهارده مقاله در موضوع اخلاق، عرفان و عقايد مى‌باشد.
     
    كتاب با دو مقدمه از دكتر مهدى محقق و مصحح، آغاز و مطالب، دربردارنده چهارده مقاله در موضوع اخلاق، عرفان و عقايد مى‌باشد.


    در چينش مقالات، ترتيب خاصى صورت نگرفته است.
    در چينش مقالات، ترتيب خاصى صورت نگرفته است.


    == گزارش محتوا ==
    == گزارش محتوا ==
    در مقدمه دكتر محقق، فلسفه در جهان اسلام بررسى گرديده است. به اعتقاد وى، مردم ايران‌زمين از ديرزمان به مباحث فلسفى و عقلى توجّه داشته و به عقل و خرد ارج مى‌نهاده‌اند. وى معتقد است كتاب‌هايى كه به زبان فارسى ميانه؛ يعنى زبان پهلوى يا پهلوانى براى ما باقى مانده و در آن‌ها مسائل و مباحث انسان‌شناسى، خداشناسى و جهان‌شناسى مطرح گشته، نمونه‌اى از سنّت به‌كاربردن عقل و سود جستن از خرد است.
    در مقدمه دكتر محقق، فلسفه در جهان اسلام بررسى گرديده است. به اعتقاد وى، مردم ايران‌زمين از ديرزمان به مباحث فلسفى و عقلى توجّه داشته و به عقل و خرد ارج مى‌نهاده‌اند. وى معتقد است كتاب‌هايى كه به زبان فارسى ميانه؛ يعنى زبان پهلوى يا پهلوانى براى ما باقى مانده و در آن‌ها مسائل و مباحث انسان‌شناسى، خداشناسى و جهان‌شناسى مطرح گشته، نمونه‌اى از سنّت به‌كاربردن عقل و سود جستن از خرد است.


    در مقدمه مصحح، شرح حال مفصلى از ادهم خلخالى و آثار وى ارائه شده است.
    در مقدمه مصحح، شرح حال مفصلى از [[عزلتی خلخالی، ادهم|ادهم خلخالى]] و آثار وى ارائه شده است.


    رسائل كتاب، به ترتيب عبارتند از:
    رسائل كتاب، به ترتيب عبارتند از:


    «لوازم الدين»: اين رساله كه ترجمه و توضيح باب يازدهم از كتاب «منهاج الصلاح» (مشهور به باب حادى‌عشر) علامه حلى مى‌باشد، مشتمل بر خلاصه مسائل كلام و اصول عقايد اماميّه است <ref>نورانى، عبد الله، 1375، ص 130</ref>.
    «لوازم‌الدين»: اين رساله كه ترجمه و توضيح باب يازدهم از كتاب «منهاج الصلاح» (مشهور به باب حادى‌عشر) [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] مى‌باشد، مشتمل بر خلاصه مسائل كلام و اصول عقايد اماميّه است.<ref>نورانى، عبدالله، 1375، ص 130</ref>


    اين رساله، مشتمل بر يك مقدمه و هفت فصل به شرح زير مى‌باشد:
    اين رساله، مشتمل بر يك مقدمه و هفت فصل به شرح زير مى‌باشد:


    در مقدمه، در آغاز، به ثناء و ستايش بارى‌تعالى و بيان صفات ثبوتيّه، سلبيّه، حكمت و رحمت او پرداخته شده و در ادامه، اصول اعتقادات پنج‌گانه (توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد) و فروع دين (نماز، روزه، حج، جهاد، تكليف عباد به احكام الهى) مورد بحث قرار گرفته است <ref>مقدمه مصحح، ص سى و پنج</ref>.
    در مقدمه، در آغاز، به ثناء و ستايش بارى‌تعالى و بيان صفات ثبوتيّه، سلبيّه، حكمت و رحمت او پرداخته شده و در ادامه، اصول اعتقادات پنج‌گانه (توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد) و فروع دين (نماز، روزه، حج، جهاد، تكليف عباد به احكام الهى) مورد بحث قرار گرفته است.<ref>مقدمه مصحح، ص سى و پنج</ref>
     
    نويسنده در فصل اوّل، به اثبات وجود خداوند پرداخته و در فصل دوم، صفات ثبوتى جمالى حضرت بارى‌تعالى كه عبارتند از: قادر مختار، عالم، فاعل مختار، حى و مريد، كاره، مدرك، قديم ازلى، متكلم، صاحب كلام و صادق را توضيح داده است <ref>همان</ref>.
     
    فصل سوم، در بيان صفات سلبى جلالى مى‌باشد. اين صفات، عبارتند از: مركّب، جسم و جوهر نبودن، عدم حلول و نبودن در جهتى، از لذّت و الم حسّى مبرّى بودن، متّحد با چيزى نبودن، نه محلّ حوادث بودن و نه قابل رؤيت، شريك نداشتن، به‌دور از احوال و معانى و غنىّ و بى‌نياز بودن <ref>همان</ref>.
     
    در فصل چهارم، در پى اثبات صفت عدالت در خداوند و بحث از حسن و قبح عقلى، به اين امور اشاره مى‌شود: ما در كارهاى خود فاعل مختاريم، از حق‌تعالى فعل قبيح صادر نمى‌شود، خداوند در كارهاى خود، داراى غرض و حكمت است، خداوند لطيف بوده و به بندگان خود، لطف كرده و به كارهاى آنان، عوض و پاداش مى‌دهد <ref>همان، سى و شش</ref>.
     
    فصل پنجم، داراى پنج مبحث بوده كه امور زير در آن‌ها، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است: اثبات نبوت پيامبر(ص)؛ معصوم بودن پيامبر از گناهان كبيره، صغيره عمدى و سهوى؛ اينكه عصمت پيامبر، بايد از اول عمر تا آخر آن باشد، نه فقط در زمان دعوت و هدايت؛ واجب است پيامبر از همه اهل زمان خود، فاضل‌تر و بزرگ‌تر باشد؛ واجب است كه پيامبر منزه باشد <ref>همان</ref>.


    فصل ششم، داراى پنج مبحث به شرح زير مى‌باشد: امامت به حسب حكمت واجب است؛ امام، معصوم مى‌باشد؛ امام، از جانب خداوند و به نصّ قاطع معيّن مى‌گردد؛ امام، بايد فاضل‌تر از ساير مردم باشد و امام پس از پيامبر(ص)، على بن ابى‌طالب(ع) است <ref>همان</ref>.
    نویسنده در فصل اوّل، به اثبات وجود خداوند پرداخته و در فصل دوم، صفات ثبوتى جمالى حضرت بارى‌تعالى كه عبارتند از: قادر مختار، عالم، فاعل مختار، حى و مريد، كاره، مدرک، قديم ازلى، متكلم، صاحب كلام و صادق را توضيح داده است.<ref>همان</ref>


    فصل هفتم، با ذكر دلايل عقلى و نقلى، در بيان معاد و اثبات قيامت جسمانى و روحانى مى‌باشد <ref>همان</ref>.
    فصل سوم، در بيان صفات سلبى جلالى مى‌باشد. اين صفات، عبارتند از: مركّب، جسم و جوهر نبودن، عدم حلول و نبودن در جهتى، از لذّت و الم حسّى مبرّى بودن، متّحد با چيزى نبودن، نه محلّ حوادث بودن و نه قابل رؤيت، شریک نداشتن، به‌دور از احوال و معانى و غنىّ و بى‌نياز بودن<ref>همان</ref>


    «شرح اعتقادات الإماميّة شيخ بهاء الدين محمد عاملى»: مقدمه اين رساله، در مورد وجوب معرفت يافتن به شيعه اماميّه اثنى‌عشريّه در برابر ديگر فرقه‌ها، مانند زيديّه، واقفيّه و كيسانيه و غير ايشان مى‌باشد؛ همچنين در مورد ذكر اصول اعتقاديّه و فروع عمليّه است تا اهل سنّت بدانند كه اعتقاد شيعه چيست. در اين رساله، اعتقادات شيعه، تبيين و تشريح شده است. اين اعتقادات، عبارتند از:
    در فصل چهارم، در پى اثبات صفت عدالت در خداوند و بحث از حسن و قبح عقلى، به اين امور اشاره مى‌شود: ما در كارهاى خود فاعل مختاريم، از حق‌تعالى فعل قبيح صادر نمى‌شود، خداوند در كارهاى خود، داراى غرض و حكمت است، خداوند لطيف بوده و به بندگان خود، لطف كرده و به كارهاى آنان، عوض و پاداش مى‌دهد<ref>همان، سى و شش</ref>


    1. اعتقاد در باره عالم: اعتقاد شيعه بر اين است كه عالم، حادث بوده و خداوند آن را آفريده است. نويسنده در اين قسمت، به بيان صفات ثبوتى و سلبى خداوند پرداخته است.
    فصل پنجم، داراى پنج مبحث بوده كه امور زير در آن‌ها، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است: اثبات نبوت پيامبر(ص)؛ معصوم بودن پيامبر از گناهان كبيره، صغيره عمدى و سهوى؛ اينكه عصمت پيامبر، بايد از اول عمر تا آخر آن باشد، نه فقط در زمان دعوت و هدايت؛ واجب است پيامبر از همه اهل زمان خود، فاضل‌تر و بزرگ‌تر باشد؛ واجب است كه پيامبر منزه باشد<ref>همان</ref>


    2. اعتقاد به پيامبران: مبنى بر اينكه خداوند پيامبران را فرستاد تا خلق را از خطا به صواب دعوت كنند و از شقاوت به سعادت راه نمايند و اول ايشان، آدم(ع) و آخر آن‌ها، حضرت محمد(ص) مى‌باشد.
    فصل ششم، داراى پنج مبحث به شرح زير مى‌باشد: امامت به حسب حكمت واجب است؛ امام، معصوم مى‌باشد؛ امام، از جانب خداوند و به نصّ قاطع معيّن مى‌گردد؛ امام، بايد فاضل‌تر از ساير مردم باشد و امام پس از پيامبر(ص)، [[امام على(ع)|على بن ابى‌طالب(ع)]] است.<ref>همان</ref>


    3. جانشينان پيامبر(ص): اولين خليفه بلافصل ايشان، حضرت على(ع) بوده و بعد از ايشان، يازده تن از فرزندان آن حضرت.
    فصل هفتم، با ذكر دلايل عقلى و نقلى، در بيان معاد و اثبات قيامت جسمانى و روحانى مى‌باشد<ref>همان</ref>


    4. معجزات: معجزات از انبيا صادر مى‌گردد و كرامات از اوليا.
    «شرح اعتقادات الإماميّة شيخ بهاءالدين محمد عاملى»: مقدمه اين رساله، در مورد وجوب معرفت يافتن به شيعه اماميّه اثنى‌عشريّه در برابر ديگر فرقه‌ها، مانند زيديّه، واقفيّه و كيسانيه و غير ايشان مى‌باشد؛ همچنين در مورد ذكر اصول اعتقاديّه و فروع عمليّه است تا اهل سنّت بدانند كه اعتقاد شيعه چيست. در اين رساله، اعتقادات شيعه، تبيين و تشريح شده است. اين اعتقادات، عبارتند از:


    5. معاد: حشر و معاد، جسمانى و ابدانى بوده و عذاب و راحت قبر، سؤال منكر و نكير، پل صراط، ميزان عدل، بهشت و دوزخ، حق و صادق مى‌باشد.
    #اعتقاد درباره عالم: اعتقاد شيعه بر اين است كه عالم، حادث بوده و خداوند آن را آفريده است. نویسنده در اين قسمت، به بيان صفات ثبوتى و سلبى خداوند پرداخته است.
     
    #اعتقاد به پيامبران: مبنى بر اينكه خداوند پيامبران را فرستاد تا خلق را از خطا به صواب دعوت كنند و از شقاوت به سعادت راه نمايند و اول ايشان، آدم(ع) و آخر آن‌ها، حضرت محمد(ص) مى‌باشد.
    6. محبت: محبت پيامبر(ص) و خاندان او، واجب است.
    #جانشينان پيامبر(ص): اولين خليفه بلافصل ايشان، [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]] بوده و بعد از ايشان، يازده تن از فرزندان آن حضرت.
     
    #معجزات: معجزات از انبيا صادر مى‌گردد و كرامات از اوليا.
    7. فروع دين و برخى از احكام آن <ref>همان</ref>.
    #معاد: حشر و معاد، جسمانى و ابدانى بوده و عذاب و راحت قبر، سؤال منكر و نكير، پل صراط، ميزان عدل، بهشت و دوزخ، حق و صادق مى‌باشد.
    #محبت: محبت پيامبر(ص) و خاندان او، واجب است.
    #فروع دين و برخى از احكام آن<ref>همان</ref>


    «مسائل نماز»: در سه فصل زير و يك خاتمه تنظيم شده است:
    «مسائل نماز»: در سه فصل زير و يك خاتمه تنظيم شده است:
    خط ۱۰۷: خط ۸۳:
    فصل اول، در بيان مقدمات نماز بوده و شش امر زير، در آن توضيح داده شده است:
    فصل اول، در بيان مقدمات نماز بوده و شش امر زير، در آن توضيح داده شده است:


    1. طهارت: عبارت است از وضو، غسل و تيمم.
    #طهارت: عبارت است از وضو، غسل و تيمم.
    #مقدمات نماز: از جمله، زايل كردن نجاسات از لباس و بدن نمازگزار.
    #پوشش.
    #شناخت وقت.
    #مباح و پاک بودن مكان نماز و سجده‌گاه نمازگزار.
    #تعيين قبله<ref>همان، ص سى و هفت</ref>


    2. مقدمات نماز: از جمله، زايل كردن نجاسات از لباس و بدن نمازگزار.
    در فصل دوم، به مقارنات نماز كه عبارتند از نيت، تكبيرةالإحرام، قرائت، قيام، ركوع، سجود، تشهد، سلام و شرايط و مسائل هركدام از آنها، پرداخته شده است.<ref>همان</ref>


    3. پوشش.
    فصل سوم، در مورد منافيات نماز است كه بيست و پنج مورد مى‌باشند. برخى از آن‌ها عبارتند از: بى‌وضو بودن؛ پشت به قبله كردن؛ انجام فعل كثير؛ سكوت طولانى كردن در اثناى نماز؛ ياد نداشتن عدد ركعات نماز؛ شك در نماز صبح، مغرب و دو ركعت اول نمازهاى چهار ركعتى؛ ترك عمدى يا سهوى يكى از اركان نماز؛ پيش از وقت نمازگزاردن؛ نماز در لباس يا مكان نجس يا غصبى؛ عمدا دست بالاى دست گذاشتن؛ به قهقهه خنديدن؛ عمدا براى امور دنيا گريستن و..<ref>همان</ref>


    4. شناخت وقت.
    در اين فصل، مطالبى نيز در مورد عواملى مانند مبطلات، سهويات، شكيات و مسائل آنها كه در نماز خلل ايجاد مى‌كنند، آورده شده است.<ref>همان</ref>


    5. مباح و پاك بودن مكان نماز و سجده‌گاه نمازگزار.
    در خاتمه، مصحح، بحثى مناسب اين رساله را از كتاب «سبحات الأنوار» مؤلف درباره مناظره و مباحثه غاسلين و ماسحين رجلين در وضو آورده است كه صحت آن، شرط صحت نماز است و بطلان آن، علت بطلان نماز مى‌باشد<ref>همان</ref>


    6. تعيين قبله <ref>همان، ص سى و هفت</ref>.
    «اصول دين»: اين رساله در حقيقت، مجهول المؤلف است، اما چون در برخى از نسخه‌ها ضميمه رساله‌هاى [[عزلتی خلخالی، ادهم|ادهم خلخالى]] گرديده، در اينجا آورده شده است. اين رساله، مشتمل بر فصول زير مى‌باشد:


    در فصل دوم، به مقارنات نماز كه عبارتند از نيت، تكبيرةالإحرام، قرائت، قيام، ركوع، سجود، تشهد، سلام و شرايط و مسائل هركدام از آنها، پرداخته شده است <ref>همان</ref>.
    فصل اول، در اثبات اين است كه واجب‌الوجودى كه خالق عالم است، بايد وجود داشته باشد<ref>همان</ref>


    فصل سوم، در مورد منافيات نماز است كه بيست و پنج مورد مى‌باشند. برخى از آن‌ها عبارتند از: بى‌وضو بودن؛ پشت به قبله كردن؛ انجام فعل كثير؛ سكوت طولانى كردن در اثناى نماز؛ ياد نداشتن عدد ركعات نماز؛ شك در نماز صبح، مغرب و دو ركعت اول نمازهاى چهار ركعتى؛ ترك عمدى يا سهوى يكى از اركان نماز؛ پيش از وقت نمازگزاردن؛ نماز در لباس يا مكان نجس يا غصبى؛ عمدا دست بالاى دست گذاشتن؛ به قهقهه خنديدن؛ عمدا براى امور دنيا گريستن و... <ref>همان</ref>.
    در فصل دوم، صفات ثبوتيه خداوند كه عبارتند از: قادر مختار، عالم، مريد، كاره، حى، مدرک، قديم ازلى، متكلم و صادق، تشريح و توضيح داده شده است.<ref>همان، ص سى و هشت</ref>


    در اين فصل، مطالبى نيز در مورد عواملى مانند مبطلات، سهويات، شكيات و مسائل آنها كه در نماز خلل ايجاد مى‌كنند، آورده شده است <ref>همان</ref>.
    در فصل سوم، صفات سلبيه هفت‌گانه، تشريح گرديده است. اين صفات، عبارتند از: مركب نبودن، جسم نبودن، متحد با مخلوق نبودن، محل حوادث نبودن، ديدنى نبودن، بى‌شریک بودن و از راه سبب عالم و قادر نبودن (بلكه عالم و قادر بودن بالذات)<ref>همان</ref>


    در خاتمه، مصحح، بحثى مناسب اين رساله را از كتاب «سبحات الأنوار» مؤلف در باره مناظره و مباحثه غاسلين و ماسحين رجلين در وضو آورده است كه صحت آن، شرط صحت نماز است و بطلان آن، علت بطلان نماز مى‌باشد <ref>همان</ref>.
    در فصل چهارم، مباحثى پيرامون عدل خداوند مطرح شده است. نویسنده در اين فصل، در پى اثبات اين امر است كه خداوند، عادل بوده و كارهاى او، مطابق با مصلحت است و فعل او، بيهوده و عبث نيست، بلكه نيك و بد را از روى حكمت، جزاء و پاداش مى‌دهد<ref>همان</ref>


    «اصول دين»: اين رساله در حقيقت، مجهول المؤلف است، اما چون در برخى از نسخه‌ها ضميمه رساله‌هاى ادهم خلخالى گرديده، در اينجا آورده شده است. اين رساله، مشتمل بر فصول زير مى‌باشد:
    فصل پنجم، پيرامون اثبات نبوت بوده و نویسنده، دلايل و براهينى مبنى بر ارسال رسل از طرف خداوند براى راهنمايى بشر، اقامه نموده است.<ref>همان</ref>


    فصل اول، در اثبات اين است كه واجب الوجودى كه خالق عالم است، بايد وجود داشته باشد <ref>همان</ref>.
    در فصل ششم، ختم نبوت حضرت محمد(ص) و رسالت ايشان براى تمام جهانيان، در تمام اعصار، اثبات گرديده است.<ref>همان</ref>


    در فصل دوم، صفات ثبوتيه خداوند كه عبارتند از: قادر مختار، عالم، مريد، كاره، حى، مدرك، قديم ازلى، متكلم و صادق، تشريح و توضيح داده شده است <ref>همان، ص سى و هشت</ref>.
    در فصل هفتم، عصمت انبياء اثبات گرديده و نویسنده، دلايلى بر اين امر كه تمام پيامبران، از گناهان كبيره و صغيره مبرا هستند، اقامه نموده است.<ref>همان</ref>


    در فصل سوم، صفات سلبيه هفت‌گانه، تشريح گرديده است. اين صفات، عبارتند از: مركب نبودن، جسم نبودن، متحد با مخلوق نبودن، محل حوادث نبودن، ديدنى نبودن، بى‌شريك بودن و از راه سبب عالم و قادر نبودن (بلكه عالم و قادر بودن بالذات) <ref>همان</ref>.
    فصل هشتم و نهم، پيرامون ولايت و وجوب وجود جانشينى پس از پيامبر(ص) و ولايت و جانشينى بلافصل [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]] از پيامبر(ص) مى‌باشد<ref>همان</ref>


    در فصل چهارم، مباحثى پيرامون عدل خداوند مطرح شده است. نويسنده در اين فصل، در پى اثبات اين امر است كه خداوند، عادل بوده و كارهاى او، مطابق با مصلحت است و فعل او، بيهوده و عبث نيست، بلكه نيك و بد را از روى حكمت، جزاء و پاداش مى‌دهد <ref>همان</ref>.
    وجود يازده امام از اولاد [[علی بن ابی‎طالب(ع)، امام اول|حضرت على(ع)]]، وجود حضرت صاحب(عج)، تبرى از دشمنان اهل‌بيت(ع)، معاد و اقرار به بهشت و دوزخ، مباحثى است كه در فصول بعدى، مطرح شده است.<ref>همان</ref>
     
    فصل پنجم، پيرامون اثبات نبوت بوده و نويسنده، دلايل و براهينى مبنى بر ارسال رسل از طرف خداوند براى راهنمايى بشر، اقامه نموده است <ref>همان</ref>.
     
    در فصل ششم، ختم نبوت حضرت محمد(ص) و رسالت ايشان براى تمام جهانيان، در تمام اعصار، اثبات گرديده است <ref>همان</ref>.
     
    در فصل هفتم، عصمت انبياء اثبات گرديده و نويسنده، دلايلى بر اين امر كه تمام پيامبران، از گناهان كبيره و صغيره مبرا هستند، اقامه نموده است <ref>همان</ref>.
     
    فصل هشتم و نهم، پيرامون ولايت و وجوب وجود جانشينى پس از پيامبر(ص) و ولايت و جانشينى بلافصل حضرت على(ع) از پيامبر(ص) مى‌باشد <ref>همان</ref>.
     
    وجود يازده امام از اولاد حضرت على(ع)، وجود حضرت صاحب(عج)، تبرى از دشمنان اهل بيت(ع)، معاد و اقرار به بهشت و دوزخ، مباحثى است كه در فصول بعدى، مطرح شده است <ref>همان</ref>.


    «تفسير فاتحة الكتاب»، «معيار العمر و العمل»، «مشرق التوحيد»، «لطائف المواقف»، «مخاطبة النفس»، «سبحات الأنوار»، «ذكريه الهيه»، «فقريه فخريه»، «صحائف الوداد و مكاتيب الاتحاد» عنوان ساير مقالات كتاب مى‌باشد.
    «تفسير فاتحة الكتاب»، «معيار العمر و العمل»، «مشرق التوحيد»، «لطائف المواقف»، «مخاطبة النفس»، «سبحات الأنوار»، «ذكريه الهيه»، «فقريه فخريه»، «صحائف الوداد و مكاتيب الاتحاد» عنوان ساير مقالات كتاب مى‌باشد.
    خط ۱۵۷: خط ۱۲۸:


    ==پانويس ==
    ==پانويس ==
    <references />
    <references/>
    == منابع مقاله ==
    == منابع مقاله ==


    1. مقدمه و متن كتاب.
    1. مقدمه و متن كتاب.


    2. نورانى، عبد الله، «لوازم الدين، ترجمه و شرح فارسى باب حادى‌عشر علامه حلى» (30 صفحه)، مجله مقالات و بررسى‌ها، زمستان 1375، شماره 59 و 60 (از صفحه 129 تا 158).
    2. نورانى، عبدالله، «لوازم‌الدين، ترجمه و شرح فارسى باب حادى‌عشر [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]]» (30 صفحه)، مجله مقالات و بررسى‌ها، زمستان 1375، شماره 59 و 60 (از صفحه 129 تا 158).
     
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}




    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/15684 مطالعه کتاب رسائل فارسی أدهم خلخالی در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:تصوف و عرفان]]
    [[رده: تصوف و عرفان]]
    [[رده:تصوف و عرفان درسازمان‌ها، انجمن‌ها، کنگره‌ها، دائرة‌المعارف‌ها، واژه‌نامه‌ها، مصطلح‌نامه‌ها، مجموعه‌ها، مقاله‌ها...]]
    [[رده: تصوف و عرفان درسازمان‌ها، انجمن‌ها، کنگره‌ها، دائرة‌المعارف‌ها، واژه‌نامه‌ها، مصطلح‌نامه‌ها، مجموعه‌ها، مقاله‌ها...]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۶:۱۸

    رسائل فارسی أدهم خلخالی
    رسائل فارسی أدهم خلخالی
    پدیدآورانعزلتی خلخالی، ادهم (نویسنده)

    محقق، مهدی (اشراف)

    نورانی، عبدالله (اهتمام)
    عنوان‌های دیگرمشتمل بر چهارده رساله در عقائد و اخلاق و عرفان
    ناشرانجمن آثار و مفاخر فرهنگی
    مکان نشرتهران - ایران
    سال نشر1381 ش
    چاپ1
    شابک‎964-7874-08-1
    موضوعاخلاق اسلامی

    اسلام - مسایل متفرقه

    عرفان - مجموعه‌‏ها - متون قدیمی تا قرن 14

    نثر فارسی - قرن 11ق.
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏274‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏4‎‏ر‎‏5
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    رسائل فارسى ادهم خلخالى مشتمل بر چهارده رساله در عقايد و اخلاق و عرفان، مجموعه مقالاتى از ادهم خلخالى مى‌باشد كه به اهتمام عبدالله نورانى، گردآورى و تنظيم شده است.

    كتاب، به زبان فارسى قديم (پهلوى) و در قرن يازدهم هجرى نوشته شده است.

    ساختار

    كتاب با دو مقدمه از دكتر مهدى محقق، آغاز و مطالب، دربردارنده چهارده مقاله در موضوع اخلاق، عرفان و عقايد مى‌باشد.

    در چينش مقالات، ترتيب خاصى صورت نگرفته است.

    گزارش محتوا

    در مقدمه دكتر محقق، فلسفه در جهان اسلام بررسى گرديده است. به اعتقاد وى، مردم ايران‌زمين از ديرزمان به مباحث فلسفى و عقلى توجّه داشته و به عقل و خرد ارج مى‌نهاده‌اند. وى معتقد است كتاب‌هايى كه به زبان فارسى ميانه؛ يعنى زبان پهلوى يا پهلوانى براى ما باقى مانده و در آن‌ها مسائل و مباحث انسان‌شناسى، خداشناسى و جهان‌شناسى مطرح گشته، نمونه‌اى از سنّت به‌كاربردن عقل و سود جستن از خرد است.

    در مقدمه مصحح، شرح حال مفصلى از ادهم خلخالى و آثار وى ارائه شده است.

    رسائل كتاب، به ترتيب عبارتند از:

    «لوازم‌الدين»: اين رساله كه ترجمه و توضيح باب يازدهم از كتاب «منهاج الصلاح» (مشهور به باب حادى‌عشر) علامه حلى مى‌باشد، مشتمل بر خلاصه مسائل كلام و اصول عقايد اماميّه است.[۱]

    اين رساله، مشتمل بر يك مقدمه و هفت فصل به شرح زير مى‌باشد:

    در مقدمه، در آغاز، به ثناء و ستايش بارى‌تعالى و بيان صفات ثبوتيّه، سلبيّه، حكمت و رحمت او پرداخته شده و در ادامه، اصول اعتقادات پنج‌گانه (توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد) و فروع دين (نماز، روزه، حج، جهاد، تكليف عباد به احكام الهى) مورد بحث قرار گرفته است.[۲]

    نویسنده در فصل اوّل، به اثبات وجود خداوند پرداخته و در فصل دوم، صفات ثبوتى جمالى حضرت بارى‌تعالى كه عبارتند از: قادر مختار، عالم، فاعل مختار، حى و مريد، كاره، مدرک، قديم ازلى، متكلم، صاحب كلام و صادق را توضيح داده است.[۳]

    فصل سوم، در بيان صفات سلبى جلالى مى‌باشد. اين صفات، عبارتند از: مركّب، جسم و جوهر نبودن، عدم حلول و نبودن در جهتى، از لذّت و الم حسّى مبرّى بودن، متّحد با چيزى نبودن، نه محلّ حوادث بودن و نه قابل رؤيت، شریک نداشتن، به‌دور از احوال و معانى و غنىّ و بى‌نياز بودن[۴]

    در فصل چهارم، در پى اثبات صفت عدالت در خداوند و بحث از حسن و قبح عقلى، به اين امور اشاره مى‌شود: ما در كارهاى خود فاعل مختاريم، از حق‌تعالى فعل قبيح صادر نمى‌شود، خداوند در كارهاى خود، داراى غرض و حكمت است، خداوند لطيف بوده و به بندگان خود، لطف كرده و به كارهاى آنان، عوض و پاداش مى‌دهد[۵]

    فصل پنجم، داراى پنج مبحث بوده كه امور زير در آن‌ها، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است: اثبات نبوت پيامبر(ص)؛ معصوم بودن پيامبر از گناهان كبيره، صغيره عمدى و سهوى؛ اينكه عصمت پيامبر، بايد از اول عمر تا آخر آن باشد، نه فقط در زمان دعوت و هدايت؛ واجب است پيامبر از همه اهل زمان خود، فاضل‌تر و بزرگ‌تر باشد؛ واجب است كه پيامبر منزه باشد[۶]

    فصل ششم، داراى پنج مبحث به شرح زير مى‌باشد: امامت به حسب حكمت واجب است؛ امام، معصوم مى‌باشد؛ امام، از جانب خداوند و به نصّ قاطع معيّن مى‌گردد؛ امام، بايد فاضل‌تر از ساير مردم باشد و امام پس از پيامبر(ص)، على بن ابى‌طالب(ع) است.[۷]

    فصل هفتم، با ذكر دلايل عقلى و نقلى، در بيان معاد و اثبات قيامت جسمانى و روحانى مى‌باشد[۸]

    «شرح اعتقادات الإماميّة شيخ بهاءالدين محمد عاملى»: مقدمه اين رساله، در مورد وجوب معرفت يافتن به شيعه اماميّه اثنى‌عشريّه در برابر ديگر فرقه‌ها، مانند زيديّه، واقفيّه و كيسانيه و غير ايشان مى‌باشد؛ همچنين در مورد ذكر اصول اعتقاديّه و فروع عمليّه است تا اهل سنّت بدانند كه اعتقاد شيعه چيست. در اين رساله، اعتقادات شيعه، تبيين و تشريح شده است. اين اعتقادات، عبارتند از:

    1. اعتقاد درباره عالم: اعتقاد شيعه بر اين است كه عالم، حادث بوده و خداوند آن را آفريده است. نویسنده در اين قسمت، به بيان صفات ثبوتى و سلبى خداوند پرداخته است.
    2. اعتقاد به پيامبران: مبنى بر اينكه خداوند پيامبران را فرستاد تا خلق را از خطا به صواب دعوت كنند و از شقاوت به سعادت راه نمايند و اول ايشان، آدم(ع) و آخر آن‌ها، حضرت محمد(ص) مى‌باشد.
    3. جانشينان پيامبر(ص): اولين خليفه بلافصل ايشان، حضرت على(ع) بوده و بعد از ايشان، يازده تن از فرزندان آن حضرت.
    4. معجزات: معجزات از انبيا صادر مى‌گردد و كرامات از اوليا.
    5. معاد: حشر و معاد، جسمانى و ابدانى بوده و عذاب و راحت قبر، سؤال منكر و نكير، پل صراط، ميزان عدل، بهشت و دوزخ، حق و صادق مى‌باشد.
    6. محبت: محبت پيامبر(ص) و خاندان او، واجب است.
    7. فروع دين و برخى از احكام آن[۹]

    «مسائل نماز»: در سه فصل زير و يك خاتمه تنظيم شده است:

    فصل اول، در بيان مقدمات نماز بوده و شش امر زير، در آن توضيح داده شده است:

    1. طهارت: عبارت است از وضو، غسل و تيمم.
    2. مقدمات نماز: از جمله، زايل كردن نجاسات از لباس و بدن نمازگزار.
    3. پوشش.
    4. شناخت وقت.
    5. مباح و پاک بودن مكان نماز و سجده‌گاه نمازگزار.
    6. تعيين قبله[۱۰]

    در فصل دوم، به مقارنات نماز كه عبارتند از نيت، تكبيرةالإحرام، قرائت، قيام، ركوع، سجود، تشهد، سلام و شرايط و مسائل هركدام از آنها، پرداخته شده است.[۱۱]

    فصل سوم، در مورد منافيات نماز است كه بيست و پنج مورد مى‌باشند. برخى از آن‌ها عبارتند از: بى‌وضو بودن؛ پشت به قبله كردن؛ انجام فعل كثير؛ سكوت طولانى كردن در اثناى نماز؛ ياد نداشتن عدد ركعات نماز؛ شك در نماز صبح، مغرب و دو ركعت اول نمازهاى چهار ركعتى؛ ترك عمدى يا سهوى يكى از اركان نماز؛ پيش از وقت نمازگزاردن؛ نماز در لباس يا مكان نجس يا غصبى؛ عمدا دست بالاى دست گذاشتن؛ به قهقهه خنديدن؛ عمدا براى امور دنيا گريستن و..[۱۲]

    در اين فصل، مطالبى نيز در مورد عواملى مانند مبطلات، سهويات، شكيات و مسائل آنها كه در نماز خلل ايجاد مى‌كنند، آورده شده است.[۱۳]

    در خاتمه، مصحح، بحثى مناسب اين رساله را از كتاب «سبحات الأنوار» مؤلف درباره مناظره و مباحثه غاسلين و ماسحين رجلين در وضو آورده است كه صحت آن، شرط صحت نماز است و بطلان آن، علت بطلان نماز مى‌باشد[۱۴]

    «اصول دين»: اين رساله در حقيقت، مجهول المؤلف است، اما چون در برخى از نسخه‌ها ضميمه رساله‌هاى ادهم خلخالى گرديده، در اينجا آورده شده است. اين رساله، مشتمل بر فصول زير مى‌باشد:

    فصل اول، در اثبات اين است كه واجب‌الوجودى كه خالق عالم است، بايد وجود داشته باشد[۱۵]

    در فصل دوم، صفات ثبوتيه خداوند كه عبارتند از: قادر مختار، عالم، مريد، كاره، حى، مدرک، قديم ازلى، متكلم و صادق، تشريح و توضيح داده شده است.[۱۶]

    در فصل سوم، صفات سلبيه هفت‌گانه، تشريح گرديده است. اين صفات، عبارتند از: مركب نبودن، جسم نبودن، متحد با مخلوق نبودن، محل حوادث نبودن، ديدنى نبودن، بى‌شریک بودن و از راه سبب عالم و قادر نبودن (بلكه عالم و قادر بودن بالذات)[۱۷]

    در فصل چهارم، مباحثى پيرامون عدل خداوند مطرح شده است. نویسنده در اين فصل، در پى اثبات اين امر است كه خداوند، عادل بوده و كارهاى او، مطابق با مصلحت است و فعل او، بيهوده و عبث نيست، بلكه نيك و بد را از روى حكمت، جزاء و پاداش مى‌دهد[۱۸]

    فصل پنجم، پيرامون اثبات نبوت بوده و نویسنده، دلايل و براهينى مبنى بر ارسال رسل از طرف خداوند براى راهنمايى بشر، اقامه نموده است.[۱۹]

    در فصل ششم، ختم نبوت حضرت محمد(ص) و رسالت ايشان براى تمام جهانيان، در تمام اعصار، اثبات گرديده است.[۲۰]

    در فصل هفتم، عصمت انبياء اثبات گرديده و نویسنده، دلايلى بر اين امر كه تمام پيامبران، از گناهان كبيره و صغيره مبرا هستند، اقامه نموده است.[۲۱]

    فصل هشتم و نهم، پيرامون ولايت و وجوب وجود جانشينى پس از پيامبر(ص) و ولايت و جانشينى بلافصل حضرت على(ع) از پيامبر(ص) مى‌باشد[۲۲]

    وجود يازده امام از اولاد حضرت على(ع)، وجود حضرت صاحب(عج)، تبرى از دشمنان اهل‌بيت(ع)، معاد و اقرار به بهشت و دوزخ، مباحثى است كه در فصول بعدى، مطرح شده است.[۲۳]

    «تفسير فاتحة الكتاب»، «معيار العمر و العمل»، «مشرق التوحيد»، «لطائف المواقف»، «مخاطبة النفس»، «سبحات الأنوار»، «ذكريه الهيه»، «فقريه فخريه»، «صحائف الوداد و مكاتيب الاتحاد» عنوان ساير مقالات كتاب مى‌باشد.

    وضعيت كتاب

    فهرست مطالب، در ابتداى كتاب آمده است.

    كتاب، فاقد پاورقى مى‌باشد.

    پانويس

    1. ↑ نورانى، عبدالله، 1375، ص 130
    2. ↑ مقدمه مصحح، ص سى و پنج
    3. ↑ همان
    4. ↑ همان
    5. ↑ همان، سى و شش
    6. ↑ همان
    7. ↑ همان
    8. ↑ همان
    9. ↑ همان
    10. ↑ همان، ص سى و هفت
    11. ↑ همان
    12. ↑ همان
    13. ↑ همان
    14. ↑ همان
    15. ↑ همان
    16. ↑ همان، ص سى و هشت
    17. ↑ همان
    18. ↑ همان
    19. ↑ همان
    20. ↑ همان
    21. ↑ همان
    22. ↑ همان
    23. ↑ همان

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن كتاب.

    2. نورانى، عبدالله، «لوازم‌الدين، ترجمه و شرح فارسى باب حادى‌عشر علامه حلى» (30 صفحه)، مجله مقالات و بررسى‌ها، زمستان 1375، شماره 59 و 60 (از صفحه 129 تا 158).

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=رسائل_فارسی_أدهم_خلخالی&oldid=643708»