دارابی، محمد بن محمد: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱۰: خط ۱۰:
    ش‍اه‌ م‍ح‍م‍د داراب‍ی‌
    ش‍اه‌ م‍ح‍م‍د داراب‍ی‌


    دارابیاصطهباناتی، محمد بن محمد
    دارابی اصطهباناتی، محمد بن محمد


    عارف، محمد بن محمد
    عارف، محمد بن محمد
    |-
    |-
    |نام پدر  
    |نام پدر  
    | data-type="authorfatherName" |
    | data-type="authorfatherName" |محمد
    |-
    |-
    |متولد  
    |متولد  
    خط ۲۱: خط ۲۱:
    |-
    |-
    |محل تولد
    |محل تولد
    | data-type="authorBirthPlace" |
    | data-type="authorBirthPlace" |داراب شیراز
    |-
    |-
    |رحلت  
    |رحلت  
    | data-type="authorDeathDate" |
    | data-type="authorDeathDate" |حدود 1130ق
    |-
    |-
    |اساتید
    |اساتید
    | data-type="authorTeachers" |
    | data-type="authorTeachers" |[[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ‌ بهائی]]
    |-
    |-
    |برخی آثار
    |برخی آثار
    | data-type="authorWritings" |[[ریاض العارفین في شرح صحیفة سید الساجدین]]  
    | data-type="authorWritings" |[[رياض‌العارفين في شرح صحيفة سيدالساجدين]]  
     
    [[تذکره لطایف الخیال]]
     


    [[مقامات السالکین (غنا، موسیقی)]]
    |- class="articleCode"
    |- class="articleCode"
    |کد مؤلف  
    |کد مؤلف  
    خط ۳۹: خط ۴۱:
    </div>
    </div>


    '''محمد بن محمد دارابی''' چهره‌اى چندان شناخته شده نيست؛ زيرا شيخ [[آقا بزرگ تهرانى]] در الكواكب المنتشرة(ص330-332) از دو تن با عنوانهاى شاه محمد دارابى اصطهباناتى با تخلّص «عارف» و شاه محمد دارابجردى با تخلّص «شاه» نام مى‌برد؛ امّا از سوى ديگر در پايان شرح حال شاه محمد دارابجردى احتمال داده است اين دو عنوان نام يك شخصيت باشد.
    '''محمد بن محمد دارابی''' (حدود ۱۱۳۰- شیراز )، شاعر، متخلص به عارف و شاه.
     
    افزون بر اين، آقاى [[گلچین معانی، احمد| احمد گلچين معانى]] نيز در تاريخ تذكره‌هاى فارسى، (ج2، ص 87-105) كه به معرفى لطائف الخيال از تأليفات محمد ابن محمد دارابى شيرازى پرداخته، هر دو تخلّص «عارف» و «شاه» را از آن وى دانسته و از قسمتى از لطائف الخيال استنباط نموده كه وى در آغاز جوانى نزد [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شيخ بهايى]] شاگردى نموده است.
     
    علامه تهرانى در شرح حال شاه محمد دارابى اصطهباناتى(م1130)، افرادى چون: محمد مؤمن جزائرى صاحب طيف الخيال، شيخ على حزين صاحب تذكرۀ حزين، سيد على بن علاء‌الدوله بن ضياءالدين نورالله ازنوادگان قاضى نورالله شهيد، سيد محمد قطب ذهبى مؤلف فصل الخطاب و نيز محمدتقى بغدادى صاحب شرح شواهد ابن الناظم را از شاگردان اين شخصيت معرفى نموده و کتاب‌هاى ذيل را از تأليفات وى دانسته است:
     
    1-روضة العارفين يا رياض العارفين شرح صحيفۀ سجاديه
     
    2-عالم المثال كه به سال 1100 در سفر دريايى نگارش يافته


    3-لطائف الخيال
    == ولادت ==
    ایشان از داراب شیراز بود. سال تولد و وفات وی مشخص نیست اما با توجه به وقایع زندگی او و مطالبی که شاگردان و معاصرانش در مورد او حکایت کرده‌اند، وی حدود ۱۳۰ سال عمر کرده و در حدود ۱۱۳۰ در شیراز وفات کرده است.


    4-معراج الكمال در بيان معانى شيخ و ارشاد و مريد و استرشاد
    او را ملاشاه‌ محمد و با شهرت‌ اصطهباناتی، دارابی، دارابجردی و شیرازی خوانده‌اند. 


    5-فصل الخطاب
    [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|آقابزرگ‌ طهرانی]] شاه‌محمد دارابی اصطهباناتی را غیر از شاه‌محمد دارابجردی، که‌ در هند شهید شده‌، دانسته‌ است‌ و استناد او دربارۀ شهادت ‌دارابجردی در هند به‌ گزارش‌ صبح‌ گلشن‌ است‌.


    نيز گويد: مير محمدحسین خاتون آبادى صاحب مناقب الفضلاء از وى روايت مى‌كند. نامبرده را فرزندى بوده است موسوم به شاه فتح‌الله دارابى (ح1117) كه از شاگردان محمدتقى بغدادى صاحب شرح شواهد ابن الناظم بوده است.
    به‌ نظر وی، چنانچه‌ بتوان‌ در روایت‌ مذکور تردید کرد می‌توان‌ به‌ یکی بودن‌ این‌ دو نفر حکم‌ کرد.


    علامۀ تهرانى در شرح حال شاه محمد دارابجردى وى را مؤلف کتاب‌هاى تذكرة الشعراء و لطيفۀ غيبى در احوال حافظ شيرازى معرفى نموده و گويد: در صبح گلشن آمده است كه وى در بلاد هند به شهادت رسيده است.
    افزون بر این، آقاى [[گلچین معانی، احمد| احمد گلچین معانى]] نیز در تاریخ تذکره‌هاى فارسى، (ج2، ص 87-105) که به معرفى لطائف الخیال از تألیفات محمد ابن محمد دارابى شیرازى پرداخته، هر دو تخلّص «عارف» و «شاه» را از آن وى دانسته و از قسمتى از لطائف الخیال استنباط نموده که وى در آغاز جوانى نزد [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهایى]] شاگردى نموده است.


    علامۀ تهرانى در نهايت اظهار مى‌دارد اگر اين قول صاحب صبح گلشن را نپذيريم اين دو عنوان مى‌تواند مربوط به يك شخصيت باشد كه داراى دو تخلّص بوده است.
    اما، باتوجه‌ به‌ اینکه‌ در صبح‌ گلشن‌ گزارشی در بارۀ شهادت‌ دارابی نیامده‌ است‌، می‌توان‌ القاب‌ و عناوین‌ مذکور را متعلق‌ به‌ یک‌ نفر دانست‌.


    نصر آبادى در تذكرۀ خويش ص 186 كه ميان سالهاى 1083 تا 1112 نگارش يافته شرح حال وى را آورده و گويد:
    دارابی ظاهراً در حلقۀ ادبی محمد مسیح‌، متخلص‌ به‌ معنی، در شیراز شرکت‌ می‌کرده‌ است. 


    ملا شاه محمد از ولايت داراب است، طالب علم منقّحى است، مدّتى در هند بود تا در آنجا بود فيض به همه كس مى‌رسانيد...مرد بسيار خوبى است و پاره‌اى تحصيل هم كرده، در هر علم آگاهى دارد...
    == اساتید ==
    با توجه‌ به‌ آنچه‌ در تذکرۀ لطایف‌ الخیال ‌ نوشته‌، در جوانی شاگرد [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ‌ بهائی]] بوده‌ است‌. این‌ احتمال‌ هم‌ مطرح‌ شده‌ که‌ وی شاگرد [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] (متوفی ۱۰۵۰) بوده‌ و به‌ واسطۀ او، از شاگردان‌ [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ‌ بهائی]] به‌شمار آمده‌ است‌.


    ميرزا اسماعيل شجاعى مظفّرى شيرازى در آغاز جلد دوم لطائف الخيال به شرح حال شاه محمد بن محمد دارابى شيرازى پرداخته و وى را مرشد و پير، مقرّب بارگاه اله، اهل عبادت و رياضت و قدس و تقوا، عرفان و تجرّد و فضل و كمال، و صاحب فتوا خوانده است.
    == تدریس و شاگردان ==
    دارابی فقه‌ و حدیث‌ و حکمت‌ درس‌ می‌داده‌ است‌ و [[حزین لاهیجی، محمدعلی بن ابی‌طالب|حزین‌ لاهیجی]] (متوفی ۱۱۸۰)، محمد مؤمن‌ جزائری (متوفی ۱۱۳۰) و قطب‌الدین‌ نِیریزی (متوفی ۱۱۷۳) از شاگردان‌ وی بوده‌ و از او به‌ بزرگی یاد کرده‌اند.


    مولانا خداداد كه ديباچۀ يكى از تأليفات او را رقم زده است بدون آنكه نام مؤلف را به صراحت ذكر نمايد اوصافى فزونتر از ديگران در شأن مؤلف مقامات السالكين آورده و اشارتى نموده كه وى در بلاد هندوستان سكونت داشته است، چنانكه گويد:
    از حاشیۀ نسخه‌ای از لطایف‌ الخیال ‌ به‌ نوشتۀ خود دارابی، میتوان‌ به‌ جنبه‌هایی از زندگی و احوال‌ او پی برد؛ از جمله‌ اینکه‌ او در ۱۰۶۲ به‌ هند رفته‌ و بین‌ سالهای ۱۰۷۶ و ۱۰۷۸ مشغول‌ تألیف‌ لطایف‌الخیال‌ بوده‌ است‌ و در همین‌ ایام‌ به‌ مکه ‌و عتبات‌ عراق ‌ و نواحی گوناگون‌ ایران ‌، از جمله‌ شوشتر و مشهد و اصفهان‌، سفر کرده‌ و در تاریخی نامعلوم‌ به‌ هند بازگشته‌ است.


    نه همين گلشن ايران از ترشّح جويبار فيضش سرسبز و ريّان است؛ بلكه در سواد هندستان، بِرَهْمَن زادگان فقير از سعى مشكورش كرور كرور رو به راه آورده كار و بارِ بت و بتكده از او خراب و ويران....
    == وفات ==
    اما در اواخر عمر به‌ ایران‌ آمده‌ و در شیراز از دنیا رفته‌ است‌. هنگام‌ وفات ‌ دارابی، [[حزین لاهیجی، محمدعلی بن ابی‌طالب|حزین‌ لاهیجی]] در شیراز حضور داشته‌، اما تاریخ ‌ وفات‌ وی را ضبط‌ نکرده‌ است‌. 


    با توجه به نگاشته‌هاى مؤلف و نيز اوصافى كه شرح حال‌نگاران و مريدانش براى وى ذكر نموده‌اند مى‌توان اظهار داشت كه وى از عرفا بوده و به تصوّف تعلّق خاطر داشته است.
    == آثار ==
    # تذکرۀ لطایف الخیال: در شرح‌حال‌ شاعران‌ قدیم‌ و هم‌ روزگار مؤلف‌ از حافظ‌ تا حسین‌ قدسی کربلایی که‌ به‌ ترتیبِ محل‌ سکونت‌ یا زادگاه ‌ سرایندگان‌ مرتب‌ شده‌ است‌. این‌ اثر از حیث‌ گزارش‌ احوال‌ شاعران‌ و معاصران‌ دارابی، منبعی ارزشمند و مهم‌ است.‌
    # معراج‌ الکمال‌: در شرح‌ اصطلاحات‌ شیخ‌ و ارشاد و مرید و استرشاد.
    # روضة العارفین یا ریاض العارفین: شرح صحیفۀ سجادیه
    # رساله‌ای در باب‌ عالم‌ مثال‌: که‌ در آن‌ گفته‌ است‌ عالم‌ مثال‌ از طریق‌ دلایل‌ عقلی اثبات‌شدنی نیست‌، بلکه‌ از طریق‌ کتاب ‌ و سنّت‌ و مکاشفه‌ به‌ اثبات‌ می‌رسد.‌
    # رساله‌ای در مصطلحات‌ موسیقی و آرای دانشمندان اسلامی در بارۀ غنا:  با عنوان‌ مقامات‌ السالکین‌، از آثار او شمرده‌ شده‌ است.‌ 
    #  لطیفۀ غیبی: در شرح‌ اشعار مشکل‌ دیوان‌ حافظ‌ به‌ همراه‌ توضیح‌ برخی اصطلاحات‌ اهل‌ تصوف‌ و عرفان‌ که‌ در ۱۳۵۷ در شیراز با همین‌ عنوان‌ چاپ‌ شده‌ است‌.


    ==منابع مقاله==
    [https://rch.ac.ir/article/Details/8974 دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «دارابی سیدجعفر»، نکوکریم ل. ج16،]


    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
    {{وابسته‌ها}}


    [[ریاض العارفین فی شرح صحیفه سید الساجدین]]  
    [[رياض‌العارفين في شرح صحيفة سيدالساجدين]]  


    [[تذکره لطایف الخیال]]  
    [[تذکره لطایف الخیال]]  
    خط ۸۴: خط ۹۰:


    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:شارحان صحیفه سجادیه]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۲۴

    دارابی، محمد بن محمد
    نام دارابی، محمد بن محمد
    نام‎های دیگر داراب‍ی‌ ش‍ی‍رازی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د

    ش‍اه‌ م‍ح‍م‍د داراب‍ی‌

    دارابی اصطهباناتی، محمد بن محمد

    عارف، محمد بن محمد

    نام پدر محمد
    متولد
    محل تولد داراب شیراز
    رحلت حدود 1130ق
    اساتید شیخ‌ بهائی
    برخی آثار رياض‌العارفين في شرح صحيفة سيدالساجدين

    تذکره لطایف الخیال


    کد مؤلف AUTHORCODE00216AUTHORCODE

    محمد بن محمد دارابی (حدود ۱۱۳۰- شیراز )، شاعر، متخلص به عارف و شاه.

    ولادت

    ایشان از داراب شیراز بود. سال تولد و وفات وی مشخص نیست اما با توجه به وقایع زندگی او و مطالبی که شاگردان و معاصرانش در مورد او حکایت کرده‌اند، وی حدود ۱۳۰ سال عمر کرده و در حدود ۱۱۳۰ در شیراز وفات کرده است.

    او را ملاشاه‌ محمد و با شهرت‌ اصطهباناتی، دارابی، دارابجردی و شیرازی خوانده‌اند. 

    آقابزرگ‌ طهرانی شاه‌محمد دارابی اصطهباناتی را غیر از شاه‌محمد دارابجردی، که‌ در هند شهید شده‌، دانسته‌ است‌ و استناد او دربارۀ شهادت ‌دارابجردی در هند به‌ گزارش‌ صبح‌ گلشن‌ است‌.

    به‌ نظر وی، چنانچه‌ بتوان‌ در روایت‌ مذکور تردید کرد می‌توان‌ به‌ یکی بودن‌ این‌ دو نفر حکم‌ کرد.

    افزون بر این، آقاى احمد گلچین معانى نیز در تاریخ تذکره‌هاى فارسى، (ج2، ص 87-105) که به معرفى لطائف الخیال از تألیفات محمد ابن محمد دارابى شیرازى پرداخته، هر دو تخلّص «عارف» و «شاه» را از آن وى دانسته و از قسمتى از لطائف الخیال استنباط نموده که وى در آغاز جوانى نزد شیخ بهایى شاگردى نموده است.

    اما، باتوجه‌ به‌ اینکه‌ در صبح‌ گلشن‌ گزارشی در بارۀ شهادت‌ دارابی نیامده‌ است‌، می‌توان‌ القاب‌ و عناوین‌ مذکور را متعلق‌ به‌ یک‌ نفر دانست‌.

    دارابی ظاهراً در حلقۀ ادبی محمد مسیح‌، متخلص‌ به‌ معنی، در شیراز شرکت‌ می‌کرده‌ است. 

    اساتید

    با توجه‌ به‌ آنچه‌ در تذکرۀ لطایف‌ الخیال ‌ نوشته‌، در جوانی شاگرد شیخ‌ بهائی بوده‌ است‌. این‌ احتمال‌ هم‌ مطرح‌ شده‌ که‌ وی شاگرد ملاصدرا (متوفی ۱۰۵۰) بوده‌ و به‌ واسطۀ او، از شاگردان‌ شیخ‌ بهائی به‌شمار آمده‌ است‌.

    تدریس و شاگردان

    دارابی فقه‌ و حدیث‌ و حکمت‌ درس‌ می‌داده‌ است‌ و حزین‌ لاهیجی (متوفی ۱۱۸۰)، محمد مؤمن‌ جزائری (متوفی ۱۱۳۰) و قطب‌الدین‌ نِیریزی (متوفی ۱۱۷۳) از شاگردان‌ وی بوده‌ و از او به‌ بزرگی یاد کرده‌اند.

    از حاشیۀ نسخه‌ای از لطایف‌ الخیال ‌ به‌ نوشتۀ خود دارابی، میتوان‌ به‌ جنبه‌هایی از زندگی و احوال‌ او پی برد؛ از جمله‌ اینکه‌ او در ۱۰۶۲ به‌ هند رفته‌ و بین‌ سالهای ۱۰۷۶ و ۱۰۷۸ مشغول‌ تألیف‌ لطایف‌الخیال‌ بوده‌ است‌ و در همین‌ ایام‌ به‌ مکه ‌و عتبات‌ عراق ‌ و نواحی گوناگون‌ ایران ‌، از جمله‌ شوشتر و مشهد و اصفهان‌، سفر کرده‌ و در تاریخی نامعلوم‌ به‌ هند بازگشته‌ است.

    وفات

    اما در اواخر عمر به‌ ایران‌ آمده‌ و در شیراز از دنیا رفته‌ است‌. هنگام‌ وفات ‌ دارابی، حزین‌ لاهیجی در شیراز حضور داشته‌، اما تاریخ ‌ وفات‌ وی را ضبط‌ نکرده‌ است‌. 

    آثار

    1. تذکرۀ لطایف الخیال: در شرح‌حال‌ شاعران‌ قدیم‌ و هم‌ روزگار مؤلف‌ از حافظ‌ تا حسین‌ قدسی کربلایی که‌ به‌ ترتیبِ محل‌ سکونت‌ یا زادگاه ‌ سرایندگان‌ مرتب‌ شده‌ است‌. این‌ اثر از حیث‌ گزارش‌ احوال‌ شاعران‌ و معاصران‌ دارابی، منبعی ارزشمند و مهم‌ است.‌
    2. معراج‌ الکمال‌: در شرح‌ اصطلاحات‌ شیخ‌ و ارشاد و مرید و استرشاد.
    3. روضة العارفین یا ریاض العارفین: شرح صحیفۀ سجادیه
    4. رساله‌ای در باب‌ عالم‌ مثال‌: که‌ در آن‌ گفته‌ است‌ عالم‌ مثال‌ از طریق‌ دلایل‌ عقلی اثبات‌شدنی نیست‌، بلکه‌ از طریق‌ کتاب ‌ و سنّت‌ و مکاشفه‌ به‌ اثبات‌ می‌رسد.‌
    5. رساله‌ای در مصطلحات‌ موسیقی و آرای دانشمندان اسلامی در بارۀ غنا: با عنوان‌ مقامات‌ السالکین‌، از آثار او شمرده‌ شده‌ است.‌ 
    6.  لطیفۀ غیبی: در شرح‌ اشعار مشکل‌ دیوان‌ حافظ‌ به‌ همراه‌ توضیح‌ برخی اصطلاحات‌ اهل‌ تصوف‌ و عرفان‌ که‌ در ۱۳۵۷ در شیراز با همین‌ عنوان‌ چاپ‌ شده‌ است‌.

    منابع مقاله

    دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «دارابی سیدجعفر»، نکوکریم ل. ج16،

    وابسته‌ها