غاليان: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
| کد کنگره =BP 241 /ص7غ2 | | کد کنگره =BP 241 /ص7غ2 | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
اسلام - | اسلام - فرقه‌ها | ||
شیعه - | شیعه - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها | ||
غلاة شیعه | غلاة شیعه | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
| چاپ =1 | | چاپ =1 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =15754 | ||
| کتابخوان همراه نور =15754 | |||
| کد پدیدآور = | | کد پدیدآور = | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۲۹: | خط ۳۰: | ||
'''غاليان، كاوشى در جريانها و برآيندها تا پايان سده سوم''' اثر [[صفری فروشانی، نعمت‌الله|نعمت‌الله صفرى فروشانى]]، كتابى است در موضوع غلات و تأثير آنان در افكار و عقايد و تاريخ شيعه كه به زبان فارسى نوشته شده است. | '''غاليان، كاوشى در جريانها و برآيندها تا پايان سده سوم''' اثر [[صفری فروشانی، نعمت‌الله|نعمت‌الله صفرى فروشانى]]، كتابى است در موضوع غلات و تأثير آنان در افكار و عقايد و تاريخ شيعه كه به زبان فارسى نوشته شده است. | ||
اين پژوهش، پايان‌نامه كارشناسى ارشد نویسنده است كه در سال 1375ش از آن دفاع نموده و بخش‌هايى از آن در دو شماره نخست «علوم حديث»، منتشر شده است<ref>خالقى، محمد هادى، ص216</ref> | اين پژوهش، پايان‌نامه كارشناسى ارشد نویسنده است كه در سال 1375ش از آن دفاع نموده و بخش‌هايى از آن در دو شماره نخست «علوم حديث»، منتشر شده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/158/216 خالقى، محمد هادى، ص216]</ref> | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظيم شده كه هر فصل مشتمل بر عناوين متعددى است. | كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظيم شده كه هر فصل مشتمل بر عناوين متعددى است. | ||
از همان ابتداى ظهور فرقه‌هاى غاليان، كتاب‌هاى بسيارى در ردّ آن‌ها از سوى دانشمندان بزرگ شيعه و اصحاب ائمه(ع) و نيز بعضى از علماى اهل سنّت نگاشته شده است؛ اما طرز نگاه نویسنده در اين اثر به غلات، با طرز نگاه نويسندگان پيشين بسيار متفاوت است؛ زيرا وى درصدد آن است كه علاوه بر نقد و بررسى عقايد غلات، به چگونگى ارتباط و نسبت آنان با شيعه و تأثيرگذارى آنان بر عقايد شيعه بپردازد، در حالى‌كه كتاب‌هاى مزبور، تنها به بيان تعداد فرق غلات و نقل عقايد آنان پرداخته‌اند و در بسيارى از موارد، نوشته‌هاى آنان عارى از حقيقت است<ref>مقدمه نویسنده، ص19-21</ref> | از همان ابتداى ظهور فرقه‌هاى غاليان، كتاب‌هاى بسيارى در ردّ آن‌ها از سوى دانشمندان بزرگ شيعه و اصحاب ائمه(ع) و نيز بعضى از علماى اهل سنّت نگاشته شده است؛ اما طرز نگاه نویسنده در اين اثر به غلات، با طرز نگاه نويسندگان پيشين بسيار متفاوت است؛ زيرا وى درصدد آن است كه علاوه بر نقد و بررسى عقايد غلات، به چگونگى ارتباط و نسبت آنان با شيعه و تأثيرگذارى آنان بر عقايد شيعه بپردازد، در حالى‌كه كتاب‌هاى مزبور، تنها به بيان تعداد فرق غلات و نقل عقايد آنان پرداخته‌اند و در بسيارى از موارد، نوشته‌هاى آنان عارى از حقيقت است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/16669/1/19 مقدمه نویسنده، ص19-21]</ref> | ||
نویسنده تاريخ بررسى را به زمان حضور ائمه(ع) یعنى سه قرن اوليه اسلام محدود كرده و عمده نظر وى نسبت به غلات، درباره تاريخ آن‌ها مى‌باشد و كمتر سراغ احكام فقهى غلات رفته است<ref>همان، ص22</ref> | نویسنده تاريخ بررسى را به زمان حضور ائمه(ع) یعنى سه قرن اوليه اسلام محدود كرده و عمده نظر وى نسبت به غلات، درباره تاريخ آن‌ها مى‌باشد و كمتر سراغ احكام فقهى غلات رفته است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/16669/1/22 همان، ص22]</ref> | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
نویسنده در مقدمه، به ضرورت تحقيق در باب غاليان، پيشينه اين گونه تحقيقات و روش‌ها و محدوديت‌هاى خويش در پژوهش اشاره نموده است<ref>خالقى، محمد هادى، ص215</ref> | نویسنده در مقدمه، به ضرورت تحقيق در باب غاليان، پيشينه اين گونه تحقيقات و روش‌ها و محدوديت‌هاى خويش در پژوهش اشاره نموده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/158/215 خالقى، محمد هادى، ص215]</ref> | ||
نویسنده در پى آن است تا تأثير غلات در افكار، عقايد و تاريخ شيعه را بررسى نمايد. در اين تحقيق، منظور از كلمه تأثير، اعم از تأثيرهاى مستقيم و غيرمستقيم است. نيز اين كلمه، تأثيرات اعتقادى و عملى را دربر مى‌گيرد. همچنين منظور از غاليان، فرقه‌هايى هستند كه ائمه(ع) را به درجه الوهيت مى‌رساندند، نه كسانى كه تنها بعضى عقايد غلوّآميز درباره بعضى از صفات ائمه(ع)مانند علم امام، عصمت امام و قدرت امام داشته‌اند، بدون آن‌كه صفت الوهيت را به آنان نسبت دهند<ref>مقدمه نویسنده، ص 18</ref> | نویسنده در پى آن است تا تأثير غلات در افكار، عقايد و تاريخ شيعه را بررسى نمايد. در اين تحقيق، منظور از كلمه تأثير، اعم از تأثيرهاى مستقيم و غيرمستقيم است. نيز اين كلمه، تأثيرات اعتقادى و عملى را دربر مى‌گيرد. همچنين منظور از غاليان، فرقه‌هايى هستند كه ائمه(ع) را به درجه الوهيت مى‌رساندند، نه كسانى كه تنها بعضى عقايد غلوّآميز درباره بعضى از صفات ائمه(ع)مانند علم امام، عصمت امام و قدرت امام داشته‌اند، بدون آن‌كه صفت الوهيت را به آنان نسبت دهند<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/16669/1/18 مقدمه نویسنده، ص 18]</ref> | ||
محدوده زمانى كه اين اثر به كاوش در آن مى‌پردازد، زمان حضور ائمه(ع) و بخشى از دوران غيبت صغرى است كه بيشترين ظهور و بروز فرقه‌هاى غاليان در اين برهه كه تا اوايل قرن چهارم به درازا مى‌كشد، بوده است<ref>همان، ص 19</ref> | محدوده زمانى كه اين اثر به كاوش در آن مى‌پردازد، زمان حضور ائمه(ع) و بخشى از دوران غيبت صغرى است كه بيشترين ظهور و بروز فرقه‌هاى غاليان در اين برهه كه تا اوايل قرن چهارم به درازا مى‌كشد، بوده است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/16669/1/19 همان، ص 19]</ref> | ||
فصل اول كتاب به كلياتى چون: غلو، غلو در قرآن و روايات، غلو در اديان پيشين، فرقه‌شناسى غاليان، غلو در كلام و رجال شيعه و اهل سنت، تفاوت غلو در ذات و غلو در صفات اختصاص يافته است<ref>خالقى، محمد هادى، ص 215</ref> | فصل اول كتاب به كلياتى چون: غلو، غلو در قرآن و روايات، غلو در اديان پيشين، فرقه‌شناسى غاليان، غلو در كلام و رجال شيعه و اهل سنت، تفاوت غلو در ذات و غلو در صفات اختصاص يافته است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/158/215 خالقى، محمد هادى، ص 215]</ref> | ||
عنوان فصل دوم، «بررسى غلات در تاريخ» است كه در آن، كاوشى تاريخى درباره فرقه‌هاى غلات و شناسايى يكايك آن‌ها و نيز بحث از فرقه‌هايى كه هرگز وجود خارجى نداشته‌اند، فراهم آمده است. بخش پايانى اين فصل، شرح رفتار امامان شيعه با غلات و فهرست مصنفات علماى شيعه در رد غاليان (در دوره مورد بحث) است<ref>همان</ref> | عنوان فصل دوم، «بررسى غلات در تاريخ» است كه در آن، كاوشى تاريخى درباره فرقه‌هاى غلات و شناسايى يكايك آن‌ها و نيز بحث از فرقه‌هايى كه هرگز وجود خارجى نداشته‌اند، فراهم آمده است. بخش پايانى اين فصل، شرح رفتار امامان شيعه با غلات و فهرست مصنفات علماى شيعه در رد غاليان (در دوره مورد بحث) است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/158/215 همان]</ref> | ||
كتاب‌هاى ملل و نحل كه در بيان فرقه‌هاى مختلف و عقايد آن‌ها نگاشته شده است، معمولاً براى تطبيق فرقه‌هاى اسلامى با حديث منقول از پيامبر(ص) كه تعداد فرقه‌هاى اسلام را هفتادودو يا هفتادوسه فرقه ذكر مى‌كند، سعى در هرچه زياد كردن فرقه‌هاى اسلامیكردهاند تا به عدد هفتادودو يا هفتادوسه برسد. در اين راه، گاهى چنان حساب از دست آن‌ها خارج مى‌شود، كه تنها تعداد فرقه‌هايى كه براى مذهبى همانند شيعه بيان مى‌كنند به حدود سيصد فرقه مى‌رسد و در اين‌جاست كه مجبور به عقب‌نشينى شده، براى توجيه حديث پيامبر(ص) مى‌گويند كه مراد آن حضرت فرقه‌هاى اصلى و بزرگ است و اين‌ها كه ما شمرديم، فرقه‌هاى كوچك مى‌باشند. نویسنده، براى روشنتر شدن اين بحث، اين مطلب را در قسمت‌هاى زير ادامه داده است: | كتاب‌هاى ملل و نحل كه در بيان فرقه‌هاى مختلف و عقايد آن‌ها نگاشته شده است، معمولاً براى تطبيق فرقه‌هاى اسلامى با حديث منقول از پيامبر(ص) كه تعداد فرقه‌هاى اسلام را هفتادودو يا هفتادوسه فرقه ذكر مى‌كند، سعى در هرچه زياد كردن فرقه‌هاى اسلامیكردهاند تا به عدد هفتادودو يا هفتادوسه برسد. در اين راه، گاهى چنان حساب از دست آن‌ها خارج مى‌شود، كه تنها تعداد فرقه‌هايى كه براى مذهبى همانند شيعه بيان مى‌كنند به حدود سيصد فرقه مى‌رسد و در اين‌جاست كه مجبور به عقب‌نشينى شده، براى توجيه حديث پيامبر(ص) مى‌گويند كه مراد آن حضرت فرقه‌هاى اصلى و بزرگ است و اين‌ها كه ما شمرديم، فرقه‌هاى كوچك مى‌باشند. نویسنده، براى روشنتر شدن اين بحث، اين مطلب را در قسمت‌هاى زير ادامه داده است: | ||
1- حديثى كه مبناى علم فرقه‌شناسى قرار گرفته است؛ 2- تحليل اين حديث؛ 3- تعداد فرقه‌هاى شيعه و غلات در كتب ملل و نحل؛ 4- ميزان اعتبار كتب ملل و نحل و 5- علل فراوانى فرقه‌هاى غلات در كتب ملل و نحل<ref>متن كتاب، ص53-66</ref> | 1- حديثى كه مبناى علم فرقه‌شناسى قرار گرفته است؛ 2- تحليل اين حديث؛ 3- تعداد فرقه‌هاى شيعه و غلات در كتب ملل و نحل؛ 4- ميزان اعتبار كتب ملل و نحل و 5- علل فراوانى فرقه‌هاى غلات در كتب ملل و نحل<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/16669/1/53 متن كتاب، ص53-66]</ref> | ||
نویسنده در اين فصل، غلات را به دو دسته تقسيم كرده است: | نویسنده در اين فصل، غلات را به دو دسته تقسيم كرده است: | ||
الف) فرقه‌هايى كه به نام رهبران خود معرفى شده‌اند كه عبارتند از: سبائيه؛ كيسانيه؛ مختاريه؛ هاشميه؛ كربيه؛ جناحيه؛ مغيريه و..<ref>همان، ص71</ref> | الف) فرقه‌هايى كه به نام رهبران خود معرفى شده‌اند كه عبارتند از: سبائيه؛ كيسانيه؛ مختاريه؛ هاشميه؛ كربيه؛ جناحيه؛ مغيريه و..<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/16669/1/71 همان، ص71]</ref> | ||
ب) فرقه‌هايى از غلات كه نامشان از عقايدشان گرفته شده است از جمله: اثنينيه؛ اعضائيان؛ ازدريّه؛ امريه؛ بدائيه؛ تفويضيه؛ تناسخيه و..<ref>همان، ص142</ref> | ب) فرقه‌هايى از غلات كه نامشان از عقايدشان گرفته شده است از جمله: اثنينيه؛ اعضائيان؛ ازدريّه؛ امريه؛ بدائيه؛ تفويضيه؛ تناسخيه و..<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/16669/1/142 همان، ص142]</ref> | ||
در فصل سوم، مؤلف به تحليل عقايد غاليان، محورهاى اعتقادى آنان، نقاط مشترك عقايد شيعه و غلات و... اهتمام ورزيده است<ref>خالقى، محمد هادى، ص215</ref> | در فصل سوم، مؤلف به تحليل عقايد غاليان، محورهاى اعتقادى آنان، نقاط مشترك عقايد شيعه و غلات و... اهتمام ورزيده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/158/215 خالقى، محمد هادى، ص215]</ref> | ||
در اين فصل، نویسنده قصد دارد كه به بررسى عقايد كلّى غلات كه اجمالاً مشترك بين اكثر يا تمام فرقه‌هاى آنان مى‌باشد، بپردازد، ريشه‌هاى آن عقايد را مشخص كند و تأثير يا عدم تأثير آن عقايد در اعتقادات شيعه را به بحث بگذارد و نيز عقايدى را كه اصلى در شيعه داشته‌اند و غلات، آن عقايد را تحريف كرده‌اند، يادآور شود و | در اين فصل، نویسنده قصد دارد كه به بررسى عقايد كلّى غلات كه اجمالاً مشترك بين اكثر يا تمام فرقه‌هاى آنان مى‌باشد، بپردازد، ريشه‌هاى آن عقايد را مشخص كند و تأثير يا عدم تأثير آن عقايد در اعتقادات شيعه را به بحث بگذارد و نيز عقايدى را كه اصلى در شيعه داشته‌اند و غلات، آن عقايد را تحريف كرده‌اند، يادآور شود و کیفیت تحريف را مشخص كند. در بعد عمل، نيز ريشه‌هاى اباحى‌گرى را بيان كرده و توجيهاتى را كه براى آن شده است، متذكر شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/16669/1/173 متن كتاب، ص173]</ref> | ||
در بسيارى از كتب فرقه‌شناسى و تاريخى، عقايدى همانند تناسخ، حلول، تشبيه، بداء و تأويل را از عقايد مشترك بين تمام غلات دانسته‌اند، اما با مراجعه به عقايد فرقه‌هاى مختلف، عدم صحّت اين قول ثابت مى‌شود. نویسنده در اين فصل، بدون اين‌كه به مشترك بودن يا مشترك نبودن عقيده‌اى بين تمام غلات توجه داشته باشد، عقايد اصلى و كلى آن‌ها را ذكر كرده و از ورود به جزئيات خوددارى كرده است. اين فصل به دو بخش اصلى تقسيم مى‌شود: الف- غلات در آينه عقيده (عقايد غلات)؛ ب- غلات در آينه عمل<ref>همان، ص174</ref> | در بسيارى از كتب فرقه‌شناسى و تاريخى، عقايدى همانند تناسخ، حلول، تشبيه، بداء و تأويل را از عقايد مشترك بين تمام غلات دانسته‌اند، اما با مراجعه به عقايد فرقه‌هاى مختلف، عدم صحّت اين قول ثابت مى‌شود. نویسنده در اين فصل، بدون اين‌كه به مشترك بودن يا مشترك نبودن عقيده‌اى بين تمام غلات توجه داشته باشد، عقايد اصلى و كلى آن‌ها را ذكر كرده و از ورود به جزئيات خوددارى كرده است. اين فصل به دو بخش اصلى تقسيم مى‌شود: الف- غلات در آينه عقيده (عقايد غلات)؛ ب- غلات در آينه عمل<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/16669/1/174 همان، ص174]</ref> | ||
فصل پايانى كتاب، عهده‌دار بررسى تأثير منفى غلات بر تاريخ شيعه، اوصاف غاليان در منابع رجال شيعه، غلو در فقه و كلام شيعه و... است<ref>خالقى، محمد هادى، ص216</ref>در اين فصل، تلاش مى‌شود در حد امكان، آثار غلات در تاريخ و افكار و عقايد شيعه بررسى گردد<ref>متن كتاب، ص309</ref> | فصل پايانى كتاب، عهده‌دار بررسى تأثير منفى غلات بر تاريخ شيعه، اوصاف غاليان در منابع رجال شيعه، غلو در فقه و كلام شيعه و... است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/158/216 خالقى، محمد هادى، ص216]</ref>در اين فصل، تلاش مى‌شود در حد امكان، آثار غلات در تاريخ و افكار و عقايد شيعه بررسى گردد<ref>[https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/16669/1/309 متن كتاب، ص309]</ref> | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۶: | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
<references /> | <references/> | ||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||
#مقدمه و متن كتاب. | |||
#[[:noormags:1246|خالقى، محمد هادى، «تازه‌هاى نشر و تحقيق»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه علوم حديث، پاييز 1378، شماره 13، ص 206-218]]. | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[کوفه از پیدایش تا عاشورا]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده: فرق اسلامی]] | [[رده: فرق اسلامی]] | ||
[[رده: فرق شیعه]] | [[رده: فرق شیعه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۲ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۰۵:۲۲
| غاليان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صفری فروشانی، نعمت‌الله (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کاوشي در جريانها و برآيندها تا پايان سده سوم |
| ناشر | آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامى |
| مکان نشر | مشهد مقدس - ایران |
| سال نشر | 1378 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اسلام - فرقه‌ها
شیعه - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها غلاة شیعه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 241 /ص7غ2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
غاليان، كاوشى در جريانها و برآيندها تا پايان سده سوم اثر نعمت‌الله صفرى فروشانى، كتابى است در موضوع غلات و تأثير آنان در افكار و عقايد و تاريخ شيعه كه به زبان فارسى نوشته شده است.
اين پژوهش، پايان‌نامه كارشناسى ارشد نویسنده است كه در سال 1375ش از آن دفاع نموده و بخش‌هايى از آن در دو شماره نخست «علوم حديث»، منتشر شده است[۱]
ساختار
كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظيم شده كه هر فصل مشتمل بر عناوين متعددى است.
از همان ابتداى ظهور فرقه‌هاى غاليان، كتاب‌هاى بسيارى در ردّ آن‌ها از سوى دانشمندان بزرگ شيعه و اصحاب ائمه(ع) و نيز بعضى از علماى اهل سنّت نگاشته شده است؛ اما طرز نگاه نویسنده در اين اثر به غلات، با طرز نگاه نويسندگان پيشين بسيار متفاوت است؛ زيرا وى درصدد آن است كه علاوه بر نقد و بررسى عقايد غلات، به چگونگى ارتباط و نسبت آنان با شيعه و تأثيرگذارى آنان بر عقايد شيعه بپردازد، در حالى‌كه كتاب‌هاى مزبور، تنها به بيان تعداد فرق غلات و نقل عقايد آنان پرداخته‌اند و در بسيارى از موارد، نوشته‌هاى آنان عارى از حقيقت است[۲]
نویسنده تاريخ بررسى را به زمان حضور ائمه(ع) یعنى سه قرن اوليه اسلام محدود كرده و عمده نظر وى نسبت به غلات، درباره تاريخ آن‌ها مى‌باشد و كمتر سراغ احكام فقهى غلات رفته است[۳]
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه، به ضرورت تحقيق در باب غاليان، پيشينه اين گونه تحقيقات و روش‌ها و محدوديت‌هاى خويش در پژوهش اشاره نموده است[۴]
نویسنده در پى آن است تا تأثير غلات در افكار، عقايد و تاريخ شيعه را بررسى نمايد. در اين تحقيق، منظور از كلمه تأثير، اعم از تأثيرهاى مستقيم و غيرمستقيم است. نيز اين كلمه، تأثيرات اعتقادى و عملى را دربر مى‌گيرد. همچنين منظور از غاليان، فرقه‌هايى هستند كه ائمه(ع) را به درجه الوهيت مى‌رساندند، نه كسانى كه تنها بعضى عقايد غلوّآميز درباره بعضى از صفات ائمه(ع)مانند علم امام، عصمت امام و قدرت امام داشته‌اند، بدون آن‌كه صفت الوهيت را به آنان نسبت دهند[۵]
محدوده زمانى كه اين اثر به كاوش در آن مى‌پردازد، زمان حضور ائمه(ع) و بخشى از دوران غيبت صغرى است كه بيشترين ظهور و بروز فرقه‌هاى غاليان در اين برهه كه تا اوايل قرن چهارم به درازا مى‌كشد، بوده است[۶]
فصل اول كتاب به كلياتى چون: غلو، غلو در قرآن و روايات، غلو در اديان پيشين، فرقه‌شناسى غاليان، غلو در كلام و رجال شيعه و اهل سنت، تفاوت غلو در ذات و غلو در صفات اختصاص يافته است[۷]
عنوان فصل دوم، «بررسى غلات در تاريخ» است كه در آن، كاوشى تاريخى درباره فرقه‌هاى غلات و شناسايى يكايك آن‌ها و نيز بحث از فرقه‌هايى كه هرگز وجود خارجى نداشته‌اند، فراهم آمده است. بخش پايانى اين فصل، شرح رفتار امامان شيعه با غلات و فهرست مصنفات علماى شيعه در رد غاليان (در دوره مورد بحث) است[۸]
كتاب‌هاى ملل و نحل كه در بيان فرقه‌هاى مختلف و عقايد آن‌ها نگاشته شده است، معمولاً براى تطبيق فرقه‌هاى اسلامى با حديث منقول از پيامبر(ص) كه تعداد فرقه‌هاى اسلام را هفتادودو يا هفتادوسه فرقه ذكر مى‌كند، سعى در هرچه زياد كردن فرقه‌هاى اسلامیكردهاند تا به عدد هفتادودو يا هفتادوسه برسد. در اين راه، گاهى چنان حساب از دست آن‌ها خارج مى‌شود، كه تنها تعداد فرقه‌هايى كه براى مذهبى همانند شيعه بيان مى‌كنند به حدود سيصد فرقه مى‌رسد و در اين‌جاست كه مجبور به عقب‌نشينى شده، براى توجيه حديث پيامبر(ص) مى‌گويند كه مراد آن حضرت فرقه‌هاى اصلى و بزرگ است و اين‌ها كه ما شمرديم، فرقه‌هاى كوچك مى‌باشند. نویسنده، براى روشنتر شدن اين بحث، اين مطلب را در قسمت‌هاى زير ادامه داده است:
1- حديثى كه مبناى علم فرقه‌شناسى قرار گرفته است؛ 2- تحليل اين حديث؛ 3- تعداد فرقه‌هاى شيعه و غلات در كتب ملل و نحل؛ 4- ميزان اعتبار كتب ملل و نحل و 5- علل فراوانى فرقه‌هاى غلات در كتب ملل و نحل[۹]
نویسنده در اين فصل، غلات را به دو دسته تقسيم كرده است:
الف) فرقه‌هايى كه به نام رهبران خود معرفى شده‌اند كه عبارتند از: سبائيه؛ كيسانيه؛ مختاريه؛ هاشميه؛ كربيه؛ جناحيه؛ مغيريه و..[۱۰]
ب) فرقه‌هايى از غلات كه نامشان از عقايدشان گرفته شده است از جمله: اثنينيه؛ اعضائيان؛ ازدريّه؛ امريه؛ بدائيه؛ تفويضيه؛ تناسخيه و..[۱۱]
در فصل سوم، مؤلف به تحليل عقايد غاليان، محورهاى اعتقادى آنان، نقاط مشترك عقايد شيعه و غلات و... اهتمام ورزيده است[۱۲]
در اين فصل، نویسنده قصد دارد كه به بررسى عقايد كلّى غلات كه اجمالاً مشترك بين اكثر يا تمام فرقه‌هاى آنان مى‌باشد، بپردازد، ريشه‌هاى آن عقايد را مشخص كند و تأثير يا عدم تأثير آن عقايد در اعتقادات شيعه را به بحث بگذارد و نيز عقايدى را كه اصلى در شيعه داشته‌اند و غلات، آن عقايد را تحريف كرده‌اند، يادآور شود و کیفیت تحريف را مشخص كند. در بعد عمل، نيز ريشه‌هاى اباحى‌گرى را بيان كرده و توجيهاتى را كه براى آن شده است، متذكر شده است[۱۳]
در بسيارى از كتب فرقه‌شناسى و تاريخى، عقايدى همانند تناسخ، حلول، تشبيه، بداء و تأويل را از عقايد مشترك بين تمام غلات دانسته‌اند، اما با مراجعه به عقايد فرقه‌هاى مختلف، عدم صحّت اين قول ثابت مى‌شود. نویسنده در اين فصل، بدون اين‌كه به مشترك بودن يا مشترك نبودن عقيده‌اى بين تمام غلات توجه داشته باشد، عقايد اصلى و كلى آن‌ها را ذكر كرده و از ورود به جزئيات خوددارى كرده است. اين فصل به دو بخش اصلى تقسيم مى‌شود: الف- غلات در آينه عقيده (عقايد غلات)؛ ب- غلات در آينه عمل[۱۴]
فصل پايانى كتاب، عهده‌دار بررسى تأثير منفى غلات بر تاريخ شيعه، اوصاف غاليان در منابع رجال شيعه، غلو در فقه و كلام شيعه و... است[۱۵]در اين فصل، تلاش مى‌شود در حد امكان، آثار غلات در تاريخ و افكار و عقايد شيعه بررسى گردد[۱۶]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است. در پايان كتاب نيز فهرست‌هاى فنى دقيق و كارآمدى است كه عبارتند از: منابع و كتاب‌نامه مورد استفاده نویسنده، فهرست آيات؛ روايات؛ اعلام؛ قبايل، فرق و گروه‌ها؛ مكان‌ها و كتب مذكور در متن.
در پاورقى‌ها، برخى توضيحات نویسنده آمده و بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.
پانويس
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- خالقى، محمد هادى، «تازه‌هاى نشر و تحقيق»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه علوم حديث، پاييز 1378، شماره 13، ص 206-218.