التنقيح الرائع لمختصر الشرائع: تفاوت میان نسخه‌ها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ابن بابویه، ابوجعفر، محمد بن علی' به 'ابن بابویه، محمد بن علی') |
|||
| (۷۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR00089J1.jpg | |||
| عنوان =التنقیح الرائع لمختصر الشرائع | |||
| عنوان‌های دیگر = | |||
| پدیدآوران = | |||
[[مرعشی، محمود]] (اهتمام) | |||
| | |||
| | |||
[[ | [[حلی، جعفر بن حسن]] (نویسنده) | ||
[[فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله]] (شارح) | [[فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله]] (شارح) | ||
[[حسینی کوه‌کمری، عبداللطیف]] (محقق) | [[حسینی کوه‌کمری، عبداللطیف]] (محقق) | ||
| زبان =عربی | |||
|زبان | | کد کنگره =BP 182 /م3 م3027 | ||
| موضوع = | |||
فقه جعفری - قرن 7ق. | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
حلی، جعفر بن حسن، 602 - 676ق. مختصر النافع فی فقه الامامیه - نقد و تفسیر | |||
| ناشر = | |||
|ناشر | مکتبة آیت‌الله المرعشي النجفي(ره) | ||
| مکان نشر =قم - ایران | |||
| سال نشر = 1404 ق | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE00089AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =1 | |||
| تعداد جلد =4 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =00089 | |||
| کتابخوان همراه نور =00089 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''التنقيح الرائع لمختصر الشرائع''' تألیف [[فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله|جمال‌الدين مقداد بن عبداللّه سيورى حلّى]] (م 826 ق) معروف به [[فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله|فاضل مقداد]]، [[فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله|مقداد سيورى]] يكى از بهترين و مفيدترين شروح مختصر النافع [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] (م 676 ق) است كه در آن مباحث مشكل و مجمل تفسير و بيان شده‌اند و وجوه اصطلاحاتى همچون الاظهر، الاشبه، الاصح و نظائر آن تبيين و توضيح داده شده‌اند. | |||
كتاب [[شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام (تحقیق بقال)|شرايع الاسلام]] و [[المختصر النافع في فقه الإمامية|مختصر النافع]] دو اثر جاودانه [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] از باارزشترين و مهمترين کتاب‌هاى فقهى اماميه هستند كه از زمان نگارش مورد توجه فقهاى بزرگ واقع شده كه در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] به بيش از صد شرح و حاشيه بر آنها اشاره شده است. | |||
كتاب [[شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام (تحقیق بقال)|شرايع الاسلام]] | |||
مؤلف در مقدمه كتاب دربارۀ آن مى‌نويسد:لم يسبق احد الى مثله في تهذيبه (الشرايع)، و لم يلحق لاحد في وضعه و ترتيبه. | مؤلف در مقدمه كتاب دربارۀ آن مى‌نويسد:لم يسبق احد الى مثله في تهذيبه (الشرايع)، و لم يلحق لاحد في وضعه و ترتيبه. | ||
كتاب التنقيح الرائع در زمان خود از نظر استقراء تام كلمات فقهاى بزرگى همچون [[علم‌الهدی، علی بن حسین| | كتاب التنقيح الرائع در زمان خود از نظر استقراء تام كلمات فقهاى بزرگى همچون [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]](م 436 ق)، [[شيخ مفيد]](م 413 ق)، [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]](م 460 ق)، [[ابن ادریس، محمد بن احمد| ابن ادريس]] (م 598 ق)، [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]](726 ق)، | ||
[[شهید اول، محمد بن مکی|شهيد اوّل]] (م 786 ق)، و حتى نظريات [[ | [[شهید اول، محمد بن مکی|شهيد اوّل]] (م 786 ق)، و حتى نظريات [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلّى]] (م 676 ق)، در الشرايع و ساير کتاب‌هاى وى، كم نظير است.احاطه مؤلف به تمام آثار [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]]، [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلّى]] و [[شهید اول، محمد بن مکی|شهيد اوّل]] و بيان متين و محترمانه اختلاف فتاوايشان در آنها، اين كتاب را از اعتبار والايى برخوردار ساخته است. | ||
به دليل همين | به دليل همين ویژگیها تقريبا در تمام كتب فقهى و موسوعه‌هاى فقهى بعد از آن به نظريات مطرح شده در آن استناد و استدلال شده است.و بزرگانى همچون ابن طى فقعانى (م 855 ق) در الدر المنضود، [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق كركى]] (م 940 ق) در [[رسائل المحقق الكركي|الرسائل الكركى]]، [[جامع المقاصد في شرح القواعد|جامع المقاصد]]، [[قطیفی بحرانی، ابراهیم بن سلیمان|شيخ ابراهیم قطيفى]] (م بعد از 944 ق) در السراج الوهاج، [[شهيد ثانى]](م 966 ق) در [[مسالك الأفهام إلی تنقيح شرائع الإسلام|مسالك الافهام]]، [[موسوی عاملی، محمد بن علی|سيد محمد عاملى]] در [[مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام|مدارک الاحكام]]، شيخ يوسف بحرانى (م 1186 ق) در [[الحدائق الناضرة في أحكام العترة الطاهرة|الحدائق الناضرة]]، [[حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد|محمد جواد عاملى]] (م 1226 ق) در [[مفتاح الكرامة في شرح قواعد العلامة|مفتاح الكرامة]]، [[طباطبایی کربلایی، علی بن محمدعلی|سيد على طباطبائى]] (م 1231 ق) در [[رياض المسائل في بيان الأحكام بالدلائل (ط - القدیمة)|رياض المسائل]]، [[نراقی، احمد بن محمدمهدی|محقق نراقى]] (م 1246 ق)، در [[مستند الشيعة في أحكام الشريعة|مستند الشيعه]]، [[صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر|شيخ حسن نجفى]] (م 1266 ق) در [[جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام|جواهر الكلام]] و در اكثر كتب فقهاى متأخر از وى به آن استناد و استدلال شده است. | ||
==گفتار بزرگان== | ==گفتار بزرگان== | ||
صاحب الروضات در 173/7 دربارۀ آن مى‌نويسد:و اما كتابه التنقيح الذى هو في الحقيقة معلمه الوضيع، فهو امتن كتاب في الفقه الاستدلالى و أرزن خطاب ينتفع به الدانى و العالى، و فيه من الفوائد الخارجة في كثير، و من الزوائد النافجة نبذ حقبر؟ | [[خوانساری، سید محمدباقر بن زین‌العابدین|صاحب الروضات]] در 173/7 دربارۀ آن مى‌نويسد:و اما كتابه التنقيح الذى هو في الحقيقة معلمه الوضيع، فهو امتن كتاب في الفقه الاستدلالى و أرزن خطاب ينتفع به الدانى و العالى، و فيه من الفوائد الخارجة في كثير، و من الزوائد النافجة نبذ حقبر؟ | ||
[[آقا بزرگ تهرانى]] در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]463/4،464 دربارۀ آن آمده است: | [[آقا بزرگ تهرانى]] در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]463/4،464 دربارۀ آن آمده است: | ||
| خط ۶۸: | خط ۵۴: | ||
هو شرح تام من الطهارة الى الديات في مجلدين بعنوان قوله قوله ابتدأ فيه بمقدمات في تعريف الفقه و تحصيله و الادلّة العقلية و العمل بخبر الواحد و اقسامه، و تفسير الأشهر و الاظهر و الأشبه و غير ذلك من مصطلحات المصنف. | هو شرح تام من الطهارة الى الديات في مجلدين بعنوان قوله قوله ابتدأ فيه بمقدمات في تعريف الفقه و تحصيله و الادلّة العقلية و العمل بخبر الواحد و اقسامه، و تفسير الأشهر و الاظهر و الأشبه و غير ذلك من مصطلحات المصنف. | ||
صاحب اعيان الشيعه ج 139/4 به نقل از حسن بن راشد حلّى (زنده در 830 ق)شاگرد مؤلف مى‌نويسد:شرح مختصر النافع شيخنا | [[امین، سید محسن|صاحب اعيان الشيعه]] ج 139/4 به نقل از حسن بن راشد حلّى (زنده در 830 ق) شاگرد مؤلف مى‌نويسد:شرح مختصر النافع شيخنا نجم‌الدين ابى القاسم بن سعيد المسمى ب(النافع)، شرحا اكثر فيه الافادة و اظهر الاحكام و الاجادة و بلغ الحسنى و زيادة و لا يشبه بغيره من الشروح البتة يعرف ذلك من وقف عليها و عليه. | ||
==تاريخ تأليف== | ==تاريخ تأليف== | ||
با توجه به اينكه در | با توجه به اينكه در پایان جلد 1 كتاب الوصايا تاريخ پایان آن 814ق ذكر شده است و در پایان كتاب ديات نيز تاريخ پایان آن 9 ربيع الاوّل سال 818ق ذكر شده است | ||
بنابر اين كتاب در حدود سالهاى 813ق تا 818ق تأليف شده است. | بنابر اين كتاب در حدود سالهاى 813ق تا 818ق تأليف شده است. | ||
در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]463/4 و 464 و طبقات | در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]463/4 و 464 و [[طبقات أعلام الشيعة]] ج /4قرن نهم/ص 139 نيز تاريخ پایان آن 818 ذكر شده است. | ||
==نسخه‌ها== | ==نسخه‌ها== | ||
در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]464/4 به نسخه‌اى از عصر مؤلف مربوط به 821ق در كتابخانه آستان قدس رضوى در نسخه‌اى به خط مولى عبدالسميع بن فياض اسدى مربوط به 918ق از كتابخانه آستان قدس رضوى و نسخه‌اى در كتابخانه شيخ هادى | در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]464/4 به نسخه‌اى از عصر مؤلف مربوط به 821ق در كتابخانه آستان قدس رضوى در نسخه‌اى به خط مولى عبدالسميع بن فياض اسدى مربوط به 918ق از كتابخانه آستان قدس رضوى و نسخه‌اى در كتابخانه شيخ هادى کاشف‌الغطاء(م 1316 ق) به خط شيخ محمد بن احمد بن ابى جامع مربوط به 909ق اشاره شده است. | ||
در صفحه 152 مقدمه‌اى بر فقه شيعه نيز به نسخه‌هاى متعددى همچون نسخه‌هاى آستان قدس رضوى مربوط به 821 ق، و 918 ق، كتابخانه ملك در تهران مربوط به 834 ق، كتابخانه آيت‌الله | در صفحه 152 مقدمه‌اى بر فقه شيعه نيز به نسخه‌هاى متعددى همچون نسخه‌هاى آستان قدس رضوى مربوط به 821 ق، و 918 ق، كتابخانه ملك در تهران مربوط به 834 ق، كتابخانه آيت‌الله | ||
| خط ۹۳: | خط ۷۹: | ||
در چاپ كتاب موجود از 5 نسخه خطى كتابخانه عمومى آیت‌الله مرعشى نجفى استفاده شده كه عبارتند از: | در چاپ كتاب موجود از 5 نسخه خطى كتابخانه عمومى آیت‌الله مرعشى نجفى استفاده شده كه عبارتند از: | ||
#نسخه به خط | #نسخه به خط سيد حسين بن مرتضى ساروى مربوط به 867 ق | ||
#نسخه نفيس و خوبى به شماره 3173 كه نام | #نسخه نفيس و خوبى به شماره 3173 كه نام نویسنده و تاريخ نگارش آن معلوم نيست | ||
#نسخه نفيس ديگرى با شماره 1725 كه نام | #نسخه نفيس ديگرى با شماره 1725 كه نام نویسنده و تاريخ نگارش آن معلوم نيست | ||
#نسخه خطى مربوط به 956ق كه نام | #نسخه خطى مربوط به 956ق كه نام نویسنده آن مشخص نيست | ||
#نسخه مربوط به 1112ق به خط على بن احمد بن خميس احسائى | #نسخه مربوط به 1112ق به خط على بن احمد بن خميس احسائى | ||
| خط ۱۰۲: | خط ۸۸: | ||
كتاب موجود به اهتمام [[مرعشی، محمود| | كتاب موجود به اهتمام [[مرعشی، محمود|سيد محمود مرعشى]] در انتشارات كتابخانه آیت‌الله مرعشى در سال 1404ق در 4 جلد چاپ شده است.تحقيق و تصحيح كتاب توسط سيد عبداللطيف حسینى كوهكمرى انجام شده است. | ||
==تبيين اصطلاحات و اسامى مشايخ== | ==تبيين اصطلاحات و اسامى مشايخ== | ||
| خط ۱۱۵: | خط ۱۰۱: | ||
الاصح آنچه كه غير از آن احتمال ندارد. | الاصح آنچه كه غير از آن احتمال ندارد. | ||
الاحوط با عمل نمودن به | الاحوط با عمل نمودن به آن، يقين به برائة ذمة حاصل مى‌شود. | ||
الاكثر قائلين به اين نظريه اكثريت دارند | الاكثر قائلين به اين نظريه اكثريت دارند | ||
| خط ۱۳۷: | خط ۱۲۳: | ||
الثلاثة الطوسى مع المفيد مع المرتضى | الثلاثة الطوسى مع المفيد مع المرتضى | ||
علم الهدى | علم الهدى السيد المرتضى | ||
الخمسة الثلاثة مع [[ | الخمسة الثلاثة مع [[ابن بابویه، محمد بن علی|ابن بابويه]] و ابنه محمد | ||
المتأخر[[ | المتأخر[[ابن ادریس، محمد بن احمد| ابن ادريس]] | ||
وى همچنين در مقدمه ششم صفحه 11 اسامى اساتيدش كه به صورت مختصر بيان شده را معرفى مى‌نمايد و مى‌نويسد: | وى همچنين در مقدمه ششم صفحه 11 اسامى اساتيدش كه به صورت مختصر بيان شده را معرفى مى‌نمايد و مى‌نويسد: | ||
| خط ۱۴۷: | خط ۱۳۳: | ||
العلامة حسن بن مطهر | العلامة حسن بن مطهر | ||
الشريف | الشريف سيد عميد‌الدين عبدالمطلب بن اعرج حسینى | ||
السعيد | السعيد فخر‌الدين | ||
الشهيد محمد بن مكى | الشهيد محمد بن مكى | ||
| خط ۱۵۷: | خط ۱۴۳: | ||
التقى ابوالصلاح | التقى ابوالصلاح | ||
العجلى[[ | العجلى[[ابن ادریس، محمد بن احمد| ابن ادريس]] | ||
الحسن [[ابن ابی‌عقیل عمانی، حسن بن علی|ابن ابى عقيل]] | الحسن [[ابن ابی‌عقیل عمانی، حسن بن علی|ابن ابى عقيل]] | ||
| خط ۱۷۰: | خط ۱۵۶: | ||
تحتاج الى بيان و تفصيل، او قاعدة تحتاج الى تفريع و تذييل، او ذكر تعريف غير مذكور، او بيان محترزات ما هو مذكور او تفسير لفظ نذكر معناه اللغوى و الاصطلاحى كتاب از مقدمه و 4 قسمت تشكيل شده است.در مقدمه تعريف فقه، ادله فقهى، بيان انواع روايات از نظر علم دراية، اصطلاحات موجود در كتاب و غير آن ذكر شده است. | تحتاج الى بيان و تفصيل، او قاعدة تحتاج الى تفريع و تذييل، او ذكر تعريف غير مذكور، او بيان محترزات ما هو مذكور او تفسير لفظ نذكر معناه اللغوى و الاصطلاحى كتاب از مقدمه و 4 قسمت تشكيل شده است.در مقدمه تعريف فقه، ادله فقهى، بيان انواع روايات از نظر علم دراية، اصطلاحات موجود در كتاب و غير آن ذكر شده است. | ||
و 4 قسمت در 4 مجلد مطرح شده است در جلد اوّل قسمت عبادات شامل | و 4 قسمت در 4 مجلد مطرح شده است در جلد اوّل قسمت عبادات شامل کتاب‌هاى طهارت، | ||
صلاة، زكاة، صوم، حج، جهاد است. | صلاة، زكاة، صوم، حج، جهاد است. | ||
جلد دوم در بردارنده قسمت عقود يعنى | جلد دوم در بردارنده قسمت عقود يعنى کتاب‌هاى تجارت، رهن، حجر، ضمان، صلح، شركت، مضاربة، مزارعة، مساقات، وديعة و عارية، اجاره، وكالت، وقوف و صدقات، سبق و رمايه، و وصايا است. | ||
جلد سوّم شامل | جلد سوّم شامل کتاب‌هاى نكاح، طلاق، اقرار، ايمان، نذور و عهود است. | ||
جلد چهارم شامل | جلد چهارم شامل کتاب‌هاى صيد و اطعمة و اشربة، غصب، شفعة، احياء و موات، نقطه، ارث، قضاء، شهادات، حدود و تعزيرات، قصاص، ديات است. | ||
در | در پایان جلد سوّم آمده است تم القسم الثالث و هو قسم الايقاعات فلنشرع في الرابع و هو الاحكام.بنظر مى‌رسد كه صيد و ذبائح، احياء و موات و نظائر آن از قسمت احكام نباشد. | ||
== | ==مهمترین ویژگی کتاب== | ||
همانطور كه گذشت مهمترين | همانطور كه گذشت مهمترين ويژگى كتاب استقراء تام كلمات فقهاى قبل از مؤلف است ولى وى صرفا به نقل قول فقهاى اكتفا ننموده است بلكه مباحث ارزشمندى از اصول فقه و رجال و حتى لغت را بيان نموده است. به عنوان نمونه در ج 158/4 مى‌نويسد: الرابع اجماع ائمتنا عليهم‌السلام و هو حجة كما تقرر في الاصول و يا ج 194/4 مى‌نويسد، و الرواية المذكورة لا تصلح حجة للشيخ | ||
==اما اولا فلضعف سماعة.== | ==اما اولا فلضعف سماعة.== | ||
از ديگر خصوصيات وى اجتهاد زنده و آزادانديشى در نقد و بررسى است تا جائيكه وى گاهى به اصطلاحات [[ | از ديگر خصوصيات وى اجتهاد زنده و آزادانديشى در نقد و بررسى است تا جائيكه وى گاهى به اصطلاحات [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] اشكال نموده است به عنوان نمونه در ج 351/3 در كتاب الطلاق مى‌نويسد: | ||
و الاكثر على الاوّل و لم اقف على رواية تدل على ذلك في الامة، و حينئذ كان ينبغى للمصنف ان يقول على الاشبه لا الاشهر فانه خلاف اصطلاحه | و الاكثر على الاوّل و لم اقف على رواية تدل على ذلك في الامة، و حينئذ كان ينبغى للمصنف ان يقول على الاشبه لا الاشهر فانه خلاف اصطلاحه | ||
وى همچنين در جلدهاى | وى همچنين در جلدهاى پایانى كتاب گاهى به [[ابن ادریس، محمد بن احمد| ابن ادريس]] اشكال مى‌كند و مثلاًدر بحث كتاب الارث ج 142/4 مى‌نويسد، فأولها[[ابن ادریس، محمد بن احمد| ابن ادريس]] بكون القتل غير عمد و هو وهم منه. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | {{وابسته‌ها}} | ||
[[المعتبر في شرح المختصر]] | [[المعتبر في شرح المختصر]] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
| خط ۲۰۷: | خط ۱۹۴: | ||
[[رده: فقه مذاهب]] | [[رده: فقه مذاهب]] | ||
[[رده: فقه شیعه]] | [[رده: فقه شیعه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۲۲
| التنقیح الرائع لمختصر الشرائع | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مرعشی، محمود (اهتمام)
حلی، جعفر بن حسن (نویسنده) فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (شارح) حسینی کوه‌کمری، عبداللطیف (محقق) |
| ناشر | مکتبة آیت‌الله المرعشي النجفي(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1404 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 7ق. حلی، جعفر بن حسن، 602 - 676ق. مختصر النافع فی فقه الامامیه - نقد و تفسیر |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | BP 182 /م3 م3027 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
التنقيح الرائع لمختصر الشرائع تألیف جمال‌الدين مقداد بن عبداللّه سيورى حلّى (م 826 ق) معروف به فاضل مقداد، مقداد سيورى يكى از بهترين و مفيدترين شروح مختصر النافع محقق حلى (م 676 ق) است كه در آن مباحث مشكل و مجمل تفسير و بيان شده‌اند و وجوه اصطلاحاتى همچون الاظهر، الاشبه، الاصح و نظائر آن تبيين و توضيح داده شده‌اند.
كتاب شرايع الاسلام و مختصر النافع دو اثر جاودانه محقق حلى از باارزشترين و مهمترين کتاب‌هاى فقهى اماميه هستند كه از زمان نگارش مورد توجه فقهاى بزرگ واقع شده كه در الذريعة به بيش از صد شرح و حاشيه بر آنها اشاره شده است.
مؤلف در مقدمه كتاب دربارۀ آن مى‌نويسد:لم يسبق احد الى مثله في تهذيبه (الشرايع)، و لم يلحق لاحد في وضعه و ترتيبه.
كتاب التنقيح الرائع در زمان خود از نظر استقراء تام كلمات فقهاى بزرگى همچون سيد مرتضى(م 436 ق)، شيخ مفيد(م 413 ق)، شيخ طوسى(م 460 ق)، ابن ادريس (م 598 ق)، علامه حلى(726 ق)،
شهيد اوّل (م 786 ق)، و حتى نظريات محقق حلّى (م 676 ق)، در الشرايع و ساير کتاب‌هاى وى، كم نظير است.احاطه مؤلف به تمام آثار شيخ طوسى، علامه حلّى و شهيد اوّل و بيان متين و محترمانه اختلاف فتاوايشان در آنها، اين كتاب را از اعتبار والايى برخوردار ساخته است.
به دليل همين ویژگیها تقريبا در تمام كتب فقهى و موسوعه‌هاى فقهى بعد از آن به نظريات مطرح شده در آن استناد و استدلال شده است.و بزرگانى همچون ابن طى فقعانى (م 855 ق) در الدر المنضود، محقق كركى (م 940 ق) در الرسائل الكركى، جامع المقاصد، شيخ ابراهیم قطيفى (م بعد از 944 ق) در السراج الوهاج، شهيد ثانى(م 966 ق) در مسالك الافهام، سيد محمد عاملى در مدارک الاحكام، شيخ يوسف بحرانى (م 1186 ق) در الحدائق الناضرة، محمد جواد عاملى (م 1226 ق) در مفتاح الكرامة، سيد على طباطبائى (م 1231 ق) در رياض المسائل، محقق نراقى (م 1246 ق)، در مستند الشيعه، شيخ حسن نجفى (م 1266 ق) در جواهر الكلام و در اكثر كتب فقهاى متأخر از وى به آن استناد و استدلال شده است.
گفتار بزرگان
صاحب الروضات در 173/7 دربارۀ آن مى‌نويسد:و اما كتابه التنقيح الذى هو في الحقيقة معلمه الوضيع، فهو امتن كتاب في الفقه الاستدلالى و أرزن خطاب ينتفع به الدانى و العالى، و فيه من الفوائد الخارجة في كثير، و من الزوائد النافجة نبذ حقبر؟
آقا بزرگ تهرانى در الذريعة463/4،464 دربارۀ آن آمده است:
هو شرح تام من الطهارة الى الديات في مجلدين بعنوان قوله قوله ابتدأ فيه بمقدمات في تعريف الفقه و تحصيله و الادلّة العقلية و العمل بخبر الواحد و اقسامه، و تفسير الأشهر و الاظهر و الأشبه و غير ذلك من مصطلحات المصنف.
صاحب اعيان الشيعه ج 139/4 به نقل از حسن بن راشد حلّى (زنده در 830 ق) شاگرد مؤلف مى‌نويسد:شرح مختصر النافع شيخنا نجم‌الدين ابى القاسم بن سعيد المسمى ب(النافع)، شرحا اكثر فيه الافادة و اظهر الاحكام و الاجادة و بلغ الحسنى و زيادة و لا يشبه بغيره من الشروح البتة يعرف ذلك من وقف عليها و عليه.
تاريخ تأليف
با توجه به اينكه در پایان جلد 1 كتاب الوصايا تاريخ پایان آن 814ق ذكر شده است و در پایان كتاب ديات نيز تاريخ پایان آن 9 ربيع الاوّل سال 818ق ذكر شده است
بنابر اين كتاب در حدود سالهاى 813ق تا 818ق تأليف شده است.
در الذريعة463/4 و 464 و طبقات أعلام الشيعة ج /4قرن نهم/ص 139 نيز تاريخ پایان آن 818 ذكر شده است.
نسخه‌ها
در الذريعة464/4 به نسخه‌اى از عصر مؤلف مربوط به 821ق در كتابخانه آستان قدس رضوى در نسخه‌اى به خط مولى عبدالسميع بن فياض اسدى مربوط به 918ق از كتابخانه آستان قدس رضوى و نسخه‌اى در كتابخانه شيخ هادى کاشف‌الغطاء(م 1316 ق) به خط شيخ محمد بن احمد بن ابى جامع مربوط به 909ق اشاره شده است.
در صفحه 152 مقدمه‌اى بر فقه شيعه نيز به نسخه‌هاى متعددى همچون نسخه‌هاى آستان قدس رضوى مربوط به 821 ق، و 918 ق، كتابخانه ملك در تهران مربوط به 834 ق، كتابخانه آيت‌الله
مرعشى مربوط به 867 ق، مجلس شوراى اسلامى مربوط به قبل از 916 ق، مسجد اعظم، مسجد گوهرشاد و غير آنان اشاره شده است.
نسخه‌هاى مورد استفاده
در چاپ كتاب موجود از 5 نسخه خطى كتابخانه عمومى آیت‌الله مرعشى نجفى استفاده شده كه عبارتند از:
- نسخه به خط سيد حسين بن مرتضى ساروى مربوط به 867 ق
- نسخه نفيس و خوبى به شماره 3173 كه نام نویسنده و تاريخ نگارش آن معلوم نيست
- نسخه نفيس ديگرى با شماره 1725 كه نام نویسنده و تاريخ نگارش آن معلوم نيست
- نسخه خطى مربوط به 956ق كه نام نویسنده آن مشخص نيست
- نسخه مربوط به 1112ق به خط على بن احمد بن خميس احسائى
تاريخ انتشار
كتاب موجود به اهتمام سيد محمود مرعشى در انتشارات كتابخانه آیت‌الله مرعشى در سال 1404ق در 4 جلد چاپ شده است.تحقيق و تصحيح كتاب توسط سيد عبداللطيف حسینى كوهكمرى انجام شده است.
تبيين اصطلاحات و اسامى مشايخ
در مقدمه پنجم صفحه 9 و 10 اصطلاحات مورد استفاده در مختصر النافع را به اينگونه بيان نموده است.
الاشهر مشهورترين از نظر روايت
الاشبه شبيه‌ترين به آنچه اصول مذهب از عمومات ادله و اطلاقات بر آن دلالت دارد
الاصح آنچه كه غير از آن احتمال ندارد.
الاحوط با عمل نمودن به آن، يقين به برائة ذمة حاصل مى‌شود.
الاكثر قائلين به اين نظريه اكثريت دارند
الانسب مترادف با الاشبه است
الاولى ترجيح دادن يك نظريه يا يك احتمال بخاطر خصوصيتى در آن
التردد:آنجائى كه به دليل تعارض دو دليل بدون وجود مرجح ترديد حاصل شود.
على قول:آنجائى كه دليلى براى نظريه‌اى وجود ندارد.
قول مشهور:نظريه‌اى كه بين فقهاء مشهور است و اگر چه دليلى براى آن وجود ندارد.
همچنين فقهائى كه نام آنان به صورت مختصر بيان شده معرفى نموده مى‌نويسد:
الشيخ هو الطوسى
الشيخين الطوسى مع المفيد
الثلاثة الطوسى مع المفيد مع المرتضى
علم الهدى السيد المرتضى
الخمسة الثلاثة مع ابن بابويه و ابنه محمد
المتأخر ابن ادريس
وى همچنين در مقدمه ششم صفحه 11 اسامى اساتيدش كه به صورت مختصر بيان شده را معرفى مى‌نمايد و مى‌نويسد:
العلامة حسن بن مطهر
الشريف سيد عميد‌الدين عبدالمطلب بن اعرج حسینى
السعيد فخر‌الدين
الشهيد محمد بن مكى
القاضى ابن براج
التقى ابوالصلاح
العجلى ابن ادريس
الحسن ابن ابى عقيل
تقسيم بندى مطالب
در مقدمه كتاب موضوع بحث را مؤلف به دو قسمت كلى تقسيم نموده مى‌نويسد:
ان مباحث هذا الشرح تنحصر في قسمين احدهما ذكر ما في المسألة من الخلاف و وجهه و وجه الاظهرية و الاشبهية و الاصحيّة و منشأ التردد و ما شابه ذلك و ثانيهما-ذكر مسألة مجملة
تحتاج الى بيان و تفصيل، او قاعدة تحتاج الى تفريع و تذييل، او ذكر تعريف غير مذكور، او بيان محترزات ما هو مذكور او تفسير لفظ نذكر معناه اللغوى و الاصطلاحى كتاب از مقدمه و 4 قسمت تشكيل شده است.در مقدمه تعريف فقه، ادله فقهى، بيان انواع روايات از نظر علم دراية، اصطلاحات موجود در كتاب و غير آن ذكر شده است.
و 4 قسمت در 4 مجلد مطرح شده است در جلد اوّل قسمت عبادات شامل کتاب‌هاى طهارت،
صلاة، زكاة، صوم، حج، جهاد است.
جلد دوم در بردارنده قسمت عقود يعنى کتاب‌هاى تجارت، رهن، حجر، ضمان، صلح، شركت، مضاربة، مزارعة، مساقات، وديعة و عارية، اجاره، وكالت، وقوف و صدقات، سبق و رمايه، و وصايا است.
جلد سوّم شامل کتاب‌هاى نكاح، طلاق، اقرار، ايمان، نذور و عهود است.
جلد چهارم شامل کتاب‌هاى صيد و اطعمة و اشربة، غصب، شفعة، احياء و موات، نقطه، ارث، قضاء، شهادات، حدود و تعزيرات، قصاص، ديات است.
در پایان جلد سوّم آمده است تم القسم الثالث و هو قسم الايقاعات فلنشرع في الرابع و هو الاحكام.بنظر مى‌رسد كه صيد و ذبائح، احياء و موات و نظائر آن از قسمت احكام نباشد.
مهمترین ویژگی کتاب
همانطور كه گذشت مهمترين ويژگى كتاب استقراء تام كلمات فقهاى قبل از مؤلف است ولى وى صرفا به نقل قول فقهاى اكتفا ننموده است بلكه مباحث ارزشمندى از اصول فقه و رجال و حتى لغت را بيان نموده است. به عنوان نمونه در ج 158/4 مى‌نويسد: الرابع اجماع ائمتنا عليهم‌السلام و هو حجة كما تقرر في الاصول و يا ج 194/4 مى‌نويسد، و الرواية المذكورة لا تصلح حجة للشيخ
اما اولا فلضعف سماعة.
از ديگر خصوصيات وى اجتهاد زنده و آزادانديشى در نقد و بررسى است تا جائيكه وى گاهى به اصطلاحات محقق حلى اشكال نموده است به عنوان نمونه در ج 351/3 در كتاب الطلاق مى‌نويسد:
و الاكثر على الاوّل و لم اقف على رواية تدل على ذلك في الامة، و حينئذ كان ينبغى للمصنف ان يقول على الاشبه لا الاشهر فانه خلاف اصطلاحه
وى همچنين در جلدهاى پایانى كتاب گاهى به ابن ادريس اشكال مى‌كند و مثلاًدر بحث كتاب الارث ج 142/4 مى‌نويسد، فأولها ابن ادريس بكون القتل غير عمد و هو وهم منه.