دلائل الصدق لنهج الحق: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'اميرالمؤمنين على(ع)' به 'اميرالمؤمنين على(ع) ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) |
||
| (۴۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR03276J1.jpg | |||
| عنوان =دلائل الصدق لنهج الحق | |||
| عنوان‌های دیگر =ابطال الباطل | |||
| | |||
نهج الحق و کشف الصدق | نهج الحق و کشف الصدق | ||
| | | پدیدآوران = | ||
[[مؤسسة آل البيت عليهم‌السلام لاحياء التراث]] (محقق) | |||
[[مظفر، | [[مظفر، محمدحسن]] (نویسنده) | ||
| زبان =عربی | |||
|زبان | | کد کنگره =BP 210/5 /ع8 ن90878 1380 | ||
| موضوع = | |||
امامت - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
اهل سنت - | اهل سنت - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها | ||
خلفای راشدین | خلفای راشدین | ||
شیعه - | شیعه - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها | ||
علامه حلی، حسن بن یوسف، 648 - 726ق. نهج الحق و کشف الصدق - نقد و تقسیر | علامه حلی، حسن بن یوسف، 648 - 726ق. نهج الحق و کشف الصدق - نقد و تقسیر | ||
علی بن | علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اثبات خلافت | ||
فضل‌الله بن روزبهان، 860؟ - 925ق. ابطال الباطل - نقد و تفسیر | |||
| ناشر = | |||
|ناشر | مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث | ||
| مکان نشر =قم - ایران | |||
| سال نشر = 1422 ق | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE03276AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =1 | |||
| تعداد جلد =7 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =03276 | |||
| کتابخوان همراه نور =03276 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
'''دلائل الصدق'''، تألیف [[مظفر، محمدحسن|محمدحسن مظفر]]، كتابى است به زبان عربى در اثبات عقايد شيعى و نقد و رد ديدگاه‌هاى فضل ابن روزبهان خنجى. | |||
مؤلف از نگارش اين كتاب در سال 1350ق. فراغت يافته است. | مؤلف از نگارش اين كتاب در سال 1350ق. فراغت يافته است. | ||
مؤلف در بيان انگيزه تألیف اين كتاب مى‌گويد، دلائل الصدق را از اين جهت نوشته است كه احقاق الحق [[شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین|قاضى نورالله شوشترى]] را مفصل و طولانى يافته است. | مؤلف در بيان انگيزه تألیف اين كتاب مى‌گويد، دلائل الصدق را از اين جهت نوشته است كه احقاق الحق [[شوشتری، سید نورالله بن شریف‌الدین|قاضى نورالله شوشترى]] را مفصل و طولانى يافته است. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
كتاب حاضر داراى شش جلد و مشتمل بر امور ذيل است: | كتاب حاضر داراى شش جلد و مشتمل بر امور ذيل است: | ||
جلد اول: مقدمه تحقيق( | جلد اول: مقدمه تحقيق(مؤسسه آل البيت عليهم‌السلام) و مقدمه مؤلف كه خود مشتمل بر سه مطلب و هر مطلب در برگيرنده امورى است. | ||
جلد دوم: مقدمه مؤلف و سه مسأله كه هر مسأله خود مشتمل بر چند مبحث است. | جلد دوم: مقدمه مؤلف و سه مسأله كه هر مسأله خود مشتمل بر چند مبحث است. | ||
جلد سوم: مشتمل بر تتمه | جلد سوم: مشتمل بر تتمه مسأله سوم از جلد قبل مى‌باشد. | ||
جلد چهارم: مشتمل بر | جلد چهارم: مشتمل بر مسأله چهارم و پنجم است. | ||
جلد پنجم و ششم: تتمه | جلد پنجم و ششم: تتمه مسأله پنجم از جلد قبل را در برمى‌گيرد. | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
در مقدمه مفصلى كه به قلم پژوهشگران مؤسسه آل البيت(ع) بر كتاب حاضر نگاشته شده، ابتدا به معرفى سه كتاب: اجلى البرهان فى نقد كتاب ابن روزبهان؛ نوشته آیت‌الله [[حسینی میلانی، علی|سيد على ميلانى]]، نهج الحق و كشف الصدق [[علامه حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] و ابطال نهج الباطل و اهمال كشف العاطل ابن روزبهان پرداخته شده و در رابطه با روش‌هاى بحث وى در خصوص مسأله امامت مطالبى بيان گرديده است. به گفته محقق، صفحات قابل ملاحظه‌اى از كتاب ابن روزبهان به سبّ و شتم علامه و شيعه اختصاص يافته است. همچنين وى على‌رغم محبتى كه نسبت به [[علی بن ابیطالب(ع)، امام اول|امیرالمؤمنین على(ع)]] و اهل‌بيت(ع) ابراز مى‌دارد، در بسيارى موارد با بنى‌اميه و دشمنان حضرت هم كلام و هم جهت شده، به دفاع از آنان مى‌پردازد. فضل همچنين در مواردى كه [[علامه حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] به رواياتى از عالمان اهل سنت درباره فضائل اهل‌بيت نقل مى‌كند، ايشان را مورد طعن قرار داده و روايات آن‌ها را ضعيف مى‌شمارد. وى همچنين در بسيارى موارد دچار تناقض شده و هم چنين در مواردى از بحث خارج شده، به موضوع ديگرى پرداخته است. | |||
در اين مقدمه مفصل، همچنين به معرفى [[علامه حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]]، فضل بن روزبهان، [[شوشتری، سید نورالله بن شریف‌الدین|قاضى نورالله شوشترى]] و شيخ [[مظفر، محمدحسن|محمدحسن مظفر]] (مؤلف كتاب حاضر) پرداخته شده و روش تحقيق بيان گرديده است. | |||
در اين مقدمه مفصل، همچنين به معرفى [[علامه حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]]، فضل بن روزبهان، [[شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین|قاضى نورالله شوشترى]] و شيخ محمدحسن مظفر(مؤلف كتاب حاضر) پرداخته شده و روش تحقيق بيان گرديده است. | |||
دلائل الصدق در برگيرنده سه نوشته مربوط به هم كه هر كدام در دوره‌اى جداگانه نگاشته شده است، مى‌باشد: | دلائل الصدق در برگيرنده سه نوشته مربوط به هم كه هر كدام در دوره‌اى جداگانه نگاشته شده است، مى‌باشد: | ||
| خط ۹۱: | خط ۷۲: | ||
1- محسوسات اصل اعتقادات؛ 2- نظر؛ 3- صفات خداوند؛ 4- نبوت؛ 5- امامت؛ 6- معاد؛ 7- اصول فقه؛ 8- فقه. | 1- محسوسات اصل اعتقادات؛ 2- نظر؛ 3- صفات خداوند؛ 4- نبوت؛ 5- امامت؛ 6- معاد؛ 7- اصول فقه؛ 8- فقه. | ||
2- ابطال نهج الباطل و اهمال كشف العاطل- كه اختصارا ابطال الباطل ناميده مى‌شود، نوشته | 2- ابطال نهج الباطل و اهمال كشف العاطل- كه اختصارا ابطال الباطل ناميده مى‌شود، نوشته فضل‌للّه بن روزبهان خنجى، وى ردّ خود را در سال 909ق. در كاشان به پايان برده است و در آن تمام كتاب علامه را رد كرده است. | ||
تاكنون دوبار از سوى عالمان مكتب | تاكنون دوبار از سوى عالمان مكتب اهل‌بيت بر نوشته فضل ردّيه نگاشته شده است: | ||
1- قاضى سيد | 1- قاضى سيد نوراللّه شوشترى شهيد كه احقاق الحق را با تفصيل تمام در ردّ وى نوشت و چون عامه از آن آگاه شدند، او را در سال 1019ق. در هندوستان در عهد فرمانروايى جهانگير شاه تيمورى به شهادت رساندند. | ||
2- علّامه محمدحسن مظفر كه دلائل الصدق را در ردّ ابطال الباطل فضل نگاشت. | 2- علّامه [[مظفر، محمدحسن|محمدحسن مظفر]] كه دلائل الصدق را در ردّ ابطال الباطل فضل نگاشت. | ||
علامه مظفر در ردّ خود بر ابطال الباطل فضل، به مطالب مربوط به اصول دين بسنده كرده و از ورود به مباحث اصول و فقه و فروع آن خوددارى كرده است. او خود در پايان جلد سوم مى‌گويد: | علامه مظفر در ردّ خود بر ابطال الباطل فضل، به مطالب مربوط به اصول دين بسنده كرده و از ورود به مباحث اصول و فقه و فروع آن خوددارى كرده است. او خود در پايان جلد سوم مى‌گويد: | ||
| خط ۱۰۳: | خط ۸۴: | ||
(در همين جا دست از نگارش بر مى‌داريم. چرا كه اساس، اصول دين است. پس اگر خداى متعال خواننده اين كتاب را به پيروى از حق موفق گرداند، همانا كه از بحث اصول فقه و فروع آن بى‌نياز خواهد بود و گرنه از جاده هدايت به دور است. شايد اگر فرصتى به ما دست دهد كتاب را تمام كنيم). | (در همين جا دست از نگارش بر مى‌داريم. چرا كه اساس، اصول دين است. پس اگر خداى متعال خواننده اين كتاب را به پيروى از حق موفق گرداند، همانا كه از بحث اصول فقه و فروع آن بى‌نياز خواهد بود و گرنه از جاده هدايت به دور است. شايد اگر فرصتى به ما دست دهد كتاب را تمام كنيم). | ||
3- فضائل اميرالمؤمنين و امامته من دلائل الصدق، نوشته علّامه محمدحسن مظفر كه در ربيع‌الاوّل 1350ق. از نگارش آن فراغت يافته است. | 3- فضائل اميرالمؤمنين و امامته من دلائل الصدق، نوشته علّامه [[مظفر، محمدحسن|محمدحسن مظفر]] كه در ربيع‌الاوّل 1350ق. از نگارش آن فراغت يافته است. | ||
محمدحسن مظفر با نگاهى به سه كتاب ياد شده، اين كتاب را با بيانى جديد و نيز نقل و رد برخى از سخنان [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] نگاشته است. او در هر مبحث ابتدا سخنان [[علامه حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] با عبارت "قال المصنف"، آنگاه گفته‌هاى روزبهان را با عبارت و "قال الفضل" نقل مى‌كند و سپس خود مطالبى در توضيح و تبيين بيشتر | [[مظفر، محمدحسن|محمدحسن مظفر]] با نگاهى به سه كتاب ياد شده، اين كتاب را با بيانى جديد و نيز نقل و رد برخى از سخنان [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] نگاشته است. او در هر مبحث ابتدا سخنان [[علامه حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] با عبارت "قال المصنف"، آنگاه گفته‌هاى روزبهان را با عبارت و "قال الفضل" نقل مى‌كند و سپس خود مطالبى در توضيح و تبيين بيشتر مسأله مى‌افزايد. | ||
مرحوم مظفر در ابتداى كتاب مقدمه‌اى نسبتا مفصل در باب نقل روايات آورده و طى آن به بررسى صحاح سته اهل سنت پرداخته است. وى با يادآورى اين نكته كه مناقشه اهل سنت در سند روايات وارده در مناقب | مرحوم مظفر در ابتداى كتاب مقدمه‌اى نسبتا مفصل در باب نقل روايات آورده و طى آن به بررسى صحاح سته اهل سنت پرداخته است. وى با يادآورى اين نكته كه مناقشه اهل سنت در سند روايات وارده در مناقب اهل‌بيت(ع) از ارزش برخوردار نيست، از چهار جهت در روايات صحاح سته مناقشه مى‌كند كه اين جهات عبارتند از: مناقشه در نحوه گردآورى اين صحاح، اشتمال صحاح مذكور بر كفر، تدليس غالب راويان موجود در صحاح، جرح اكثر رجال اسناد روايات صحاح. | ||
در مقدمه جلد دوم، مؤلف به معرفى فرقه ناجيه پرداخته و ديدگاه فضل بن روزبهان را در اين باره نقل و نقد مى‌كند، سپس سه | در مقدمه جلد دوم، مؤلف به معرفى فرقه ناجيه پرداخته و ديدگاه فضل بن روزبهان را در اين باره نقل و نقد مى‌كند، سپس سه مسأله ذيل را مورد بررسى قرار داده و به نقد ديدگاه فضل در مورد آن مى‌پردازد: | ||
ادراك، نظر و صفات خداوند. | ادراك، نظر و صفات خداوند. | ||
در جلد سوم، ادامه مباحث مربوط به | در جلد سوم، ادامه مباحث مربوط به مسأله سوم(صفات خد اوند) آمده است. | ||
جلد چهارم؛ مشتمل بر دو | جلد چهارم؛ مشتمل بر دو مسأله نبوت و امامت است. در مسأله نخست كه مشتمل بر سه مبحث است، به موضوعات ذيل پرداخته شده است: در مبحث نخست اين مسأله درباره نبوت خاصه (نبوت پيامبر اكرم(ص)) سخن گفته شده، در مبحث دوم درباره عصمت انبياء الهى مطالبى بيان گرديده و در مبحث سوم درباره ضرورت پاکى مولد انبياء و نيز برى بودن ايشان از افعال زشت و ناپسند سخن گفته شده و ديدگاه فضل در اين باره نقد گرديده است. | ||
در | در مسأله دوم كه به موضوع امامت اختصاص يافته و خود مشتمل بر پنج مبحث است(و اين مباحث محتواى بخشى از اين جلد و كل دو جلد ديگر كتاب را تشكيل مى‌دهد)، موضوعات ذيل مطرح گرديده و به شبهات ابن روزبهان درباره آن پاسخ داده شده است: | ||
مبحث اول: وجوب عصمت امام؛ مبحث دوم: ضرورت افضل بودن امام از ساير مردم(رعيت)؛ مبحث سوم: روش تعيين امام؛ مبحث چهارم: بيان ديدگاه شيعه و اهل سنت درباره خليفه بلافصل پيامبر(ص). | مبحث اول: وجوب عصمت امام؛ مبحث دوم: ضرورت افضل بودن امام از ساير مردم(رعيت)؛ مبحث سوم: روش تعيين امام؛ مبحث چهارم: بيان ديدگاه شيعه و اهل سنت درباره خليفه بلافصل پيامبر(ص). | ||
| خط ۱۲۳: | خط ۱۰۴: | ||
جلد پنجم، كتاب هم تتمه مباحث مربوط به امامى كه از سوى پيامبر اكرم(ص) معين شده را دربردارد. | جلد پنجم، كتاب هم تتمه مباحث مربوط به امامى كه از سوى پيامبر اكرم(ص) معين شده را دربردارد. | ||
جلد ششم به تتمه مطالب مربوط به مبحث چهارم از جلد قبل و نيز مبحث پنجم | جلد ششم به تتمه مطالب مربوط به مبحث چهارم از جلد قبل و نيز مبحث پنجم مسأله دوم از جلد چهارم؛ يعنى معرفى و بررسى برخى فضائل [[امام على(ع)|اميرالمؤمنين على(ع)]] اختصاص يافته است. | ||
== ويژگى‌ها == | == ويژگى‌ها == | ||
| خط ۱۳۰: | خط ۱۱۱: | ||
از ويژگى‌هاى قلم مرحوم مظفر نزاهت، پيراستگى، دورى از هر گونه آلايش، اتهام ناروا، ناسزاگويى به ديگران و فرو رفتن در شبهات نادرست است. هر چه فضل به سبّ و ناسزا پناه برده، مؤلف ما از آن دورى كرده با سعه صدر و با دلايل قانع كننده و براهين روشن به دفع شبهات وى پرداخته، عقايد شيعه را در هر زمينه‌اى با استناد به آيات و روايات آن گونه كه بايد اثبات كرده است. مرحوم مظفر به مصداق آيه قرآن از كنار تعصب و ناسزاگويى، بد دهنى و تندروى‌هاى ناشايست فضل، كريمانه گذشته است و هرگز در مقام مقابله به مثل بر نيامده است. | از ويژگى‌هاى قلم مرحوم مظفر نزاهت، پيراستگى، دورى از هر گونه آلايش، اتهام ناروا، ناسزاگويى به ديگران و فرو رفتن در شبهات نادرست است. هر چه فضل به سبّ و ناسزا پناه برده، مؤلف ما از آن دورى كرده با سعه صدر و با دلايل قانع كننده و براهين روشن به دفع شبهات وى پرداخته، عقايد شيعه را در هر زمينه‌اى با استناد به آيات و روايات آن گونه كه بايد اثبات كرده است. مرحوم مظفر به مصداق آيه قرآن از كنار تعصب و ناسزاگويى، بد دهنى و تندروى‌هاى ناشايست فضل، كريمانه گذشته است و هرگز در مقام مقابله به مثل بر نيامده است. | ||
== | ==وضعیت کتاب== | ||
كتاب؛ مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محققان و نيز فهرست مطالب در انتهاى هر جلد مى‌باشد. | كتاب؛ مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محققان و نيز فهرست مطالب در انتهاى هر جلد مى‌باشد. | ||
== منابع== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه تحقيق. | |||
# مقدمه مؤلف. | |||
# متن كتاب. | |||
# امينى، فرزانه، دلائل الصدق، فضائل و امامت [[امام على(ع)]]، كتاب ماه دين، خرداد1378، ش20، ص14-15. | |||
{{کتاب سال جمهوری اسلامی ایران}} | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[دلائل الصدق]] | |||
[[ترجمه دلائل الصدق]] | |||
[[دلائل الصدق]] | |||
[[نهج الحق و كشف الصدق]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده:کلام و عقاید]] | [[رده:کلام و عقاید]] | ||
[[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]] | [[رده:آثار کلی (مناظرات کلامی، مذاهب کلامی)]] | ||
[[رده:کتاب سال جمهوری اسلامی ایران]] | |||
[[رده:امام علی(ع)]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۱ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۸:۰۳
| دلائل الصدق لنهج الحق | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مؤسسة آل البيت عليهم‌السلام لاحياء التراث (محقق) مظفر، محمدحسن (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | ابطال الباطل نهج الحق و کشف الصدق |
| ناشر | مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1422 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | امامت - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها
اهل سنت - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها خلفای راشدین شیعه - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها علامه حلی، حسن بن یوسف، 648 - 726ق. نهج الحق و کشف الصدق - نقد و تقسیر علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اثبات خلافت فضل‌الله بن روزبهان، 860؟ - 925ق. ابطال الباطل - نقد و تفسیر |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 7 |
| کد کنگره | BP 210/5 /ع8 ن90878 1380 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
دلائل الصدق، تألیف محمدحسن مظفر، كتابى است به زبان عربى در اثبات عقايد شيعى و نقد و رد ديدگاه‌هاى فضل ابن روزبهان خنجى.
مؤلف از نگارش اين كتاب در سال 1350ق. فراغت يافته است.
مؤلف در بيان انگيزه تألیف اين كتاب مى‌گويد، دلائل الصدق را از اين جهت نوشته است كه احقاق الحق قاضى نورالله شوشترى را مفصل و طولانى يافته است.
ساختار
كتاب حاضر داراى شش جلد و مشتمل بر امور ذيل است:
جلد اول: مقدمه تحقيق(مؤسسه آل البيت عليهم‌السلام) و مقدمه مؤلف كه خود مشتمل بر سه مطلب و هر مطلب در برگيرنده امورى است.
جلد دوم: مقدمه مؤلف و سه مسأله كه هر مسأله خود مشتمل بر چند مبحث است.
جلد سوم: مشتمل بر تتمه مسأله سوم از جلد قبل مى‌باشد.
جلد چهارم: مشتمل بر مسأله چهارم و پنجم است.
جلد پنجم و ششم: تتمه مسأله پنجم از جلد قبل را در برمى‌گيرد.
گزارش محتوا
در مقدمه مفصلى كه به قلم پژوهشگران مؤسسه آل البيت(ع) بر كتاب حاضر نگاشته شده، ابتدا به معرفى سه كتاب: اجلى البرهان فى نقد كتاب ابن روزبهان؛ نوشته آیت‌الله سيد على ميلانى، نهج الحق و كشف الصدق علامه حلى و ابطال نهج الباطل و اهمال كشف العاطل ابن روزبهان پرداخته شده و در رابطه با روش‌هاى بحث وى در خصوص مسأله امامت مطالبى بيان گرديده است. به گفته محقق، صفحات قابل ملاحظه‌اى از كتاب ابن روزبهان به سبّ و شتم علامه و شيعه اختصاص يافته است. همچنين وى على‌رغم محبتى كه نسبت به امیرالمؤمنین على(ع) و اهل‌بيت(ع) ابراز مى‌دارد، در بسيارى موارد با بنى‌اميه و دشمنان حضرت هم كلام و هم جهت شده، به دفاع از آنان مى‌پردازد. فضل همچنين در مواردى كه علامه حلى به رواياتى از عالمان اهل سنت درباره فضائل اهل‌بيت نقل مى‌كند، ايشان را مورد طعن قرار داده و روايات آن‌ها را ضعيف مى‌شمارد. وى همچنين در بسيارى موارد دچار تناقض شده و هم چنين در مواردى از بحث خارج شده، به موضوع ديگرى پرداخته است.
در اين مقدمه مفصل، همچنين به معرفى علامه حلى، فضل بن روزبهان، قاضى نورالله شوشترى و شيخ محمدحسن مظفر (مؤلف كتاب حاضر) پرداخته شده و روش تحقيق بيان گرديده است.
دلائل الصدق در برگيرنده سه نوشته مربوط به هم كه هر كدام در دوره‌اى جداگانه نگاشته شده است، مى‌باشد:
1- نهج الحق و كشف الصدق نوشته علّامه حلّى كه آن را به درخواست سلطان اولجايتو محمد خدابنده نوشته است.
اين كتاب؛ مشتمل بر هشت مسئله به شرح زير است:
1- محسوسات اصل اعتقادات؛ 2- نظر؛ 3- صفات خداوند؛ 4- نبوت؛ 5- امامت؛ 6- معاد؛ 7- اصول فقه؛ 8- فقه.
2- ابطال نهج الباطل و اهمال كشف العاطل- كه اختصارا ابطال الباطل ناميده مى‌شود، نوشته فضل‌للّه بن روزبهان خنجى، وى ردّ خود را در سال 909ق. در كاشان به پايان برده است و در آن تمام كتاب علامه را رد كرده است.
تاكنون دوبار از سوى عالمان مكتب اهل‌بيت بر نوشته فضل ردّيه نگاشته شده است:
1- قاضى سيد نوراللّه شوشترى شهيد كه احقاق الحق را با تفصيل تمام در ردّ وى نوشت و چون عامه از آن آگاه شدند، او را در سال 1019ق. در هندوستان در عهد فرمانروايى جهانگير شاه تيمورى به شهادت رساندند.
2- علّامه محمدحسن مظفر كه دلائل الصدق را در ردّ ابطال الباطل فضل نگاشت.
علامه مظفر در ردّ خود بر ابطال الباطل فضل، به مطالب مربوط به اصول دين بسنده كرده و از ورود به مباحث اصول و فقه و فروع آن خوددارى كرده است. او خود در پايان جلد سوم مى‌گويد:
(در همين جا دست از نگارش بر مى‌داريم. چرا كه اساس، اصول دين است. پس اگر خداى متعال خواننده اين كتاب را به پيروى از حق موفق گرداند، همانا كه از بحث اصول فقه و فروع آن بى‌نياز خواهد بود و گرنه از جاده هدايت به دور است. شايد اگر فرصتى به ما دست دهد كتاب را تمام كنيم).
3- فضائل اميرالمؤمنين و امامته من دلائل الصدق، نوشته علّامه محمدحسن مظفر كه در ربيع‌الاوّل 1350ق. از نگارش آن فراغت يافته است.
محمدحسن مظفر با نگاهى به سه كتاب ياد شده، اين كتاب را با بيانى جديد و نيز نقل و رد برخى از سخنان ابن تيميه نگاشته است. او در هر مبحث ابتدا سخنان علامه حلى با عبارت "قال المصنف"، آنگاه گفته‌هاى روزبهان را با عبارت و "قال الفضل" نقل مى‌كند و سپس خود مطالبى در توضيح و تبيين بيشتر مسأله مى‌افزايد.
مرحوم مظفر در ابتداى كتاب مقدمه‌اى نسبتا مفصل در باب نقل روايات آورده و طى آن به بررسى صحاح سته اهل سنت پرداخته است. وى با يادآورى اين نكته كه مناقشه اهل سنت در سند روايات وارده در مناقب اهل‌بيت(ع) از ارزش برخوردار نيست، از چهار جهت در روايات صحاح سته مناقشه مى‌كند كه اين جهات عبارتند از: مناقشه در نحوه گردآورى اين صحاح، اشتمال صحاح مذكور بر كفر، تدليس غالب راويان موجود در صحاح، جرح اكثر رجال اسناد روايات صحاح.
در مقدمه جلد دوم، مؤلف به معرفى فرقه ناجيه پرداخته و ديدگاه فضل بن روزبهان را در اين باره نقل و نقد مى‌كند، سپس سه مسأله ذيل را مورد بررسى قرار داده و به نقد ديدگاه فضل در مورد آن مى‌پردازد:
ادراك، نظر و صفات خداوند.
در جلد سوم، ادامه مباحث مربوط به مسأله سوم(صفات خد اوند) آمده است.
جلد چهارم؛ مشتمل بر دو مسأله نبوت و امامت است. در مسأله نخست كه مشتمل بر سه مبحث است، به موضوعات ذيل پرداخته شده است: در مبحث نخست اين مسأله درباره نبوت خاصه (نبوت پيامبر اكرم(ص)) سخن گفته شده، در مبحث دوم درباره عصمت انبياء الهى مطالبى بيان گرديده و در مبحث سوم درباره ضرورت پاکى مولد انبياء و نيز برى بودن ايشان از افعال زشت و ناپسند سخن گفته شده و ديدگاه فضل در اين باره نقد گرديده است.
در مسأله دوم كه به موضوع امامت اختصاص يافته و خود مشتمل بر پنج مبحث است(و اين مباحث محتواى بخشى از اين جلد و كل دو جلد ديگر كتاب را تشكيل مى‌دهد)، موضوعات ذيل مطرح گرديده و به شبهات ابن روزبهان درباره آن پاسخ داده شده است:
مبحث اول: وجوب عصمت امام؛ مبحث دوم: ضرورت افضل بودن امام از ساير مردم(رعيت)؛ مبحث سوم: روش تعيين امام؛ مبحث چهارم: بيان ديدگاه شيعه و اهل سنت درباره خليفه بلافصل پيامبر(ص).
جلد پنجم، كتاب هم تتمه مباحث مربوط به امامى كه از سوى پيامبر اكرم(ص) معين شده را دربردارد.
جلد ششم به تتمه مطالب مربوط به مبحث چهارم از جلد قبل و نيز مبحث پنجم مسأله دوم از جلد چهارم؛ يعنى معرفى و بررسى برخى فضائل اميرالمؤمنين على(ع) اختصاص يافته است.
ويژگى‌ها
از ويژگى‌هاى قلم مرحوم مظفر نزاهت، پيراستگى، دورى از هر گونه آلايش، اتهام ناروا، ناسزاگويى به ديگران و فرو رفتن در شبهات نادرست است. هر چه فضل به سبّ و ناسزا پناه برده، مؤلف ما از آن دورى كرده با سعه صدر و با دلايل قانع كننده و براهين روشن به دفع شبهات وى پرداخته، عقايد شيعه را در هر زمينه‌اى با استناد به آيات و روايات آن گونه كه بايد اثبات كرده است. مرحوم مظفر به مصداق آيه قرآن از كنار تعصب و ناسزاگويى، بد دهنى و تندروى‌هاى ناشايست فضل، كريمانه گذشته است و هرگز در مقام مقابله به مثل بر نيامده است.
وضعیت کتاب
كتاب؛ مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محققان و نيز فهرست مطالب در انتهاى هر جلد مى‌باشد.
منابع مقاله
- مقدمه تحقيق.
- مقدمه مؤلف.
- متن كتاب.
- امينى، فرزانه، دلائل الصدق، فضائل و امامت امام على(ع)، كتاب ماه دين، خرداد1378، ش20، ص14-15.