تاریخ قم (قمی): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' (ع)' به '(ع)') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'تاریخ قم (ابهام زدایی)' به 'تاریخ قم (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۵۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR10087J1.jpg | |||
| عنوان =تاریخ قم | |||
| عنوان‌های دیگر =تاریخ قم. فارسی | |||
| پدیدآوران = | |||
[[انصاری قمی، محمدرضا]] (محقق) | |||
| | |||
| | |||
[[قمی، حسن بن علی]] (مترجم) | [[قمی، حسن بن علی]] (مترجم) | ||
[[قمی، حسن بن محمد]] ( | [[قمی، حسن بن محمد]] (نویسنده) | ||
| زبان =فارسی | |||
|زبان | | کد کنگره =DSR 2113 /م77 ق82041 1385ب | ||
| موضوع = | |||
قم - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 14 | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
قم - | قم - سرگذشت‌نامه - متون قدیمی تا قرن 14 | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) | ||
| مکان نشر =قم - ایران | |||
| سال نشر = 1385 ش | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE10087AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =1 | |||
| شابک =964-8179-44-1 | |||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =10087 | |||
| کتابخوان همراه نور =10087 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
{{کاربردهای دیگر|تاریخ قم (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''تاريخ قم'''، ترجمه فارسی اثرى است در تاريخ و جغرافياى شهر قم با برخى اطلاعات دربار فرهنگ و جامع اين شهر تا سد 4ق، تأليف [[قمی، حسن بن محمد|حسن بن محمد قمى]] (د. پس از 378ق). | |||
بناى شهرت قمى همين كتاب است كه به گفت خود وى كتاب قم نام داشته، و آن را به عربى و براى [[صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد|صاحب بن عباد]] نوشته بوده است. وى نخست قصد داشته است كتابى مشتمل بر «اخبار عرب اشعريه كه به قم نزول كردند» بنويسد؛ اما بعد هدف خود را گسترش داده، و كتابى جامع دربار قم رقم زده است. قمى در سبب تصنيف كتاب مى‌گويد: «از آن گاه باز كه ابوعبدالله حمزۀ بن حسن اصفهانى كتاب اصفهان تصنيف كرد و در شرح قصص و اخبار قم هيچ شروعى نكرد و برادرم، ابوالقاسم على بن محمد بن حسن الكاتب مرا گفت كه چون به شهر قم رسيدم، تفحص بسيار كردم، باشد كه كتابى از اخبار قم به دست آرم، مقدور نشد؛ پس به غايت من حريص گشتم بر تصنيف اين كتاب...». | |||
بناى شهرت قمى همين كتاب است كه به گفت خود وى كتاب قم نام داشته، و آن را به عربى و براى صاحب بن عباد نوشته بوده است. وى نخست قصد داشته است كتابى مشتمل بر «اخبار عرب اشعريه كه به قم نزول كردند» بنويسد؛ اما بعد هدف خود را گسترش داده، و كتابى جامع دربار قم رقم زده است. قمى در سبب تصنيف كتاب مى‌گويد: «از آن گاه باز كه ابوعبدالله حمزۀ بن حسن اصفهانى كتاب اصفهان تصنيف كرد و در شرح قصص و اخبار قم هيچ شروعى نكرد و برادرم، ابوالقاسم على بن محمد بن حسن الكاتب مرا گفت كه چون به شهر قم رسيدم، تفحص بسيار كردم، باشد كه كتابى از اخبار قم به دست آرم، مقدور نشد؛ پس به غايت من حريص گشتم بر تصنيف اين كتاب...». | |||
==ساختار== | |||
كتاب حاضر؛ مشتمل بر يك خطبه، يك پيش‌گفتار به قلم مصحح؛ آقاى [[انصاری قمی، محمدرضا|محمدرضا انصارى قمى]]، مقدمه‌اى به قلم مترجم؛ [[قمی، حسن بن علی|تاج‌الدین حسن بن بهاءالدین على بن حسن بن عبدالملك قمى]]، مقدمه مؤلف و پنج باب مى‌باشد. | |||
==گزارش محتوا== | |||
اصل عربى كتاب قمى تاكنون به دست نيامده، و آنچه از اين كتاب امروزه در دست است، ترجمه‌اى است از 5 باب كتاب كه در حدود سال 805 يا 806ق. به انجام رسيده است. در سده‌هاى گذشته نيز تنها همين ترجمه در دسترس مؤلفان بوده است. با اين همه، به استناد بعضى شواهد، مى‌توان گفت كه متن عربى و كامل كتاب تا اواخر دور قاجاريه موجود بوده است. | اصل عربى كتاب قمى تاكنون به دست نيامده، و آنچه از اين كتاب امروزه در دست است، ترجمه‌اى است از 5 باب كتاب كه در حدود سال 805 يا 806ق. به انجام رسيده است. در سده‌هاى گذشته نيز تنها همين ترجمه در دسترس مؤلفان بوده است. با اين همه، به استناد بعضى شواهد، مى‌توان گفت كه متن عربى و كامل كتاب تا اواخر دور قاجاريه موجود بوده است. | ||
| خط ۶۱: | خط ۴۵: | ||
قمى فهرستى از ابواب 20 گانه كتاب را - كه خود شامل فصول ديگرى در طى ابواب نيز مى‌شده - در ابتداى كتاب به دست داده است. با نگاهى به اين فهرست مى‌توان نتيجه گرفت كه كتاب قم يكى از مفصل‌ترين آثار در تاريخ و فرهنگ اين شهر بوده است و در ميان تواريخ محلى جايگاه ممتازى دارد. | قمى فهرستى از ابواب 20 گانه كتاب را - كه خود شامل فصول ديگرى در طى ابواب نيز مى‌شده - در ابتداى كتاب به دست داده است. با نگاهى به اين فهرست مى‌توان نتيجه گرفت كه كتاب قم يكى از مفصل‌ترين آثار در تاريخ و فرهنگ اين شهر بوده است و در ميان تواريخ محلى جايگاه ممتازى دارد. | ||
مؤلف در اين كتاب، نخست از كليات درباره شهر قم، جغرافيا، محلات، روستاها و ابنيه آن صحبت و سپس به ساكنان قديم و جديد شهر مى‌پردازد. در باب اول به تفصيل، حدود شهر، راه‌ها، دروازه‌ها و برخى بناها نظير دارالضرب و سراى حكام و نيز جوى‌ها، رودها، | مؤلف در اين كتاب، نخست از كليات درباره شهر قم، جغرافيا، محلات، روستاها و ابنيه آن صحبت و سپس به ساكنان قديم و جديد شهر مى‌پردازد. در باب اول به تفصيل، حدود شهر، راه‌ها، دروازه‌ها و برخى بناها نظير دارالضرب و سراى حكام و نيز جوى‌ها، رودها، كاریزهاى قم و نحو تقسيم آب آنها را وصف مى‌كند. | ||
در باب دوم، در 5 فصل، درباره اين كه «قم را چند نوبت مساحت كرده‌اند و چند نوبت مال بر آن نهادند و مبلغ خراج آن چند نوبت بوده است و نام‌هاى ضياع آن و ذكر انواع خراج آن» و نيز «نجوم و رسوم و مؤن و اخراجات آن» و «رسوم صدقات به قم و آنچه در امر خراج در ايام عجم و در اسلام آمده است» و «وجوه اموال و احكام زمين‌ها» به تفصيل سخن رانده است. | در باب دوم، در 5 فصل، درباره اين كه «قم را چند نوبت مساحت كرده‌اند و چند نوبت مال بر آن نهادند و مبلغ خراج آن چند نوبت بوده است و نام‌هاى ضياع آن و ذكر انواع خراج آن» و نيز «نجوم و رسوم و مؤن و اخراجات آن» و «رسوم صدقات به قم و آنچه در امر خراج در ايام عجم و در اسلام آمده است» و «وجوه اموال و احكام زمين‌ها» به تفصيل سخن رانده است. آگاهى‌هایى كه قمى در اين بخش از كتاب خود دربار خراج مناطق گوناگون قم و اطراف آن و نيز مناسبات كشاورزى و زمين‌دارى بيان كرده، با توجه به اين كه به اسناد مالى و ديوانى دسترسى داشته، در نوع خود بى‌نظير است. | ||
در باب سوم كه دو فصل دارد، در فصل اول به تاريخ تولد و وفات ائمه اثناعشر و حضرت | در باب سوم كه دو فصل دارد، در فصل اول به تاريخ تولد و وفات ائمه اثناعشر و حضرت فاطمه زهرا(ع) و شمار اولاد و نام آنان پرداخته، و در فصل دوم از طالبيان؛ يعنى فرزندان ابوطالب «كه به قم آمدند و وطن ساختند» و «انساب و بعضى از اخبار ايشان» ياد كرده است. | ||
در باب‌هاى 4 و 5 كتاب، مؤلف با پرداختن به جزئيات مهم و اغلب منحصر به فرد، به شرح ماجراى مهاجرت عرب، به ويژه عرب‌هاى اشعرى، به قم و نيز «ذكر اخبار ايشان در ايام جاهليت و ذكر قبايل و عشاير ايشان»، پرداخته است. | در باب‌هاى 4 و 5 كتاب، مؤلف با پرداختن به جزئيات مهم و اغلب منحصر به فرد، به شرح ماجراى مهاجرت عرب، به ويژه عرب‌هاى اشعرى، به قم و نيز «ذكر اخبار ايشان در ايام جاهليت و ذكر قبايل و عشاير ايشان»، پرداخته است. | ||
درباره منابع كتاب نيز، قمى علاوه بر استناد به اقوال محلى، از برخى آثار مكتوب نيز به عنوان مأخذ نام برده است كه از جمله آنها مى‌توان به اين آثار اشاره كرد: [[البلدان (ابن الفقيه)|البلدان ابن فقيه]] همدانى، كتاب اصفهان [[حمزه اصفهانی، حمزه بن حسن|حمزه اصفهانى]]، التبيان احمد برقى، آثارى از ابوبكر صولى و كتاب عباسى از احمد بن اسماعيل بن سمك قمى در باب تاريخ عباسيان. | |||
== | ==وضعیت کتاب== | ||
نثر ترجم كتاب قم از نمونه‌هاى روان و فصيح زبان فارسی است و با اين كه در دور مترجم نثر مصنوع و پرتكلف رواج داشته، اين ترجمه از هر گونه تكلف و تصنع به دور است؛ مترجم در چند مورد به افزودن مطالبى از خود تصريح كرده است. | |||
نثر ترجم كتاب قم از نمونه‌هاى روان و فصيح زبان | |||
كهن‌ترين نسخ موجود از ترجم تاريخ قم در كتابخان مرعشى قم (شماره 1715) قرار دارد. تاريخ قم نخستين بار در 1313ش به كوشش و تصحيح و تحشى جلال‌الدين طهرانى در تهران منتشر شد. | كهن‌ترين نسخ موجود از ترجم تاريخ قم در كتابخان مرعشى قم (شماره 1715) قرار دارد. تاريخ قم نخستين بار در 1313ش به كوشش و تصحيح و تحشى جلال‌الدين طهرانى در تهران منتشر شد. | ||
نسخه حاضر در برنامه به تصحيح و تحشيه محمدرضا انصارى قمى منتشر شده و مشتمل بر فهرست تفصيلى مطالب به شرح ذيل مى‌باشد: | نسخه حاضر در برنامه به تصحيح و تحشيه [[انصاری قمی، محمدرضا|محمدرضا انصارى قمى]] منتشر شده و مشتمل بر فهرست تفصيلى مطالب به شرح ذيل مى‌باشد: | ||
فهرست نام‌ها و اعلام، نام پادشاهان و وزيران و...، سرزمين‌ها و مناطق، حوادث و وقايع تاريخى، آيات قرآن، شعر، ضرب‌المثل، القاب و مناصب، دين و مذهب، قبايل و تيره‌ها، فرقه‌ها و اقوام، شاعران، اعلام قم، مساجد و مدارس قم، امامزاده‌ها و بقاع متبرکه، اصطلاحات و... و نيز فهرست موضوعى. | |||
==منابع مقاله== | |||
#ان.ك.س لمبتون، شرح و گزارشى از «تاريخ قم»، - مترجم: صالحى، نصرالله، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، مرداد و شهريور 1380 -ش 46 و 47، ص64 تا 71. | |||
#شادى دايى رضايى‌مقدم، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج14، ص301 - 302. | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[تاریخ قم]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:تاریخ]] | |||
[[رده:تاریخ آسیا]] | |||
[[رده:تاریخ ایران]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۳۰ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۱
| تاریخ قم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | انصاری قمی، محمدرضا (محقق)
قمی، حسن بن علی (مترجم) قمی، حسن بن محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تاریخ قم. فارسی |
| ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1385 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-8179-44-1 |
| موضوع | قم - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 14 قم - سرگذشت‌نامه - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 2113 /م77 ق82041 1385ب |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاريخ قم، ترجمه فارسی اثرى است در تاريخ و جغرافياى شهر قم با برخى اطلاعات دربار فرهنگ و جامع اين شهر تا سد 4ق، تأليف حسن بن محمد قمى (د. پس از 378ق).
بناى شهرت قمى همين كتاب است كه به گفت خود وى كتاب قم نام داشته، و آن را به عربى و براى صاحب بن عباد نوشته بوده است. وى نخست قصد داشته است كتابى مشتمل بر «اخبار عرب اشعريه كه به قم نزول كردند» بنويسد؛ اما بعد هدف خود را گسترش داده، و كتابى جامع دربار قم رقم زده است. قمى در سبب تصنيف كتاب مى‌گويد: «از آن گاه باز كه ابوعبدالله حمزۀ بن حسن اصفهانى كتاب اصفهان تصنيف كرد و در شرح قصص و اخبار قم هيچ شروعى نكرد و برادرم، ابوالقاسم على بن محمد بن حسن الكاتب مرا گفت كه چون به شهر قم رسيدم، تفحص بسيار كردم، باشد كه كتابى از اخبار قم به دست آرم، مقدور نشد؛ پس به غايت من حريص گشتم بر تصنيف اين كتاب...».
ساختار
كتاب حاضر؛ مشتمل بر يك خطبه، يك پيش‌گفتار به قلم مصحح؛ آقاى محمدرضا انصارى قمى، مقدمه‌اى به قلم مترجم؛ تاج‌الدین حسن بن بهاءالدین على بن حسن بن عبدالملك قمى، مقدمه مؤلف و پنج باب مى‌باشد.
گزارش محتوا
اصل عربى كتاب قمى تاكنون به دست نيامده، و آنچه از اين كتاب امروزه در دست است، ترجمه‌اى است از 5 باب كتاب كه در حدود سال 805 يا 806ق. به انجام رسيده است. در سده‌هاى گذشته نيز تنها همين ترجمه در دسترس مؤلفان بوده است. با اين همه، به استناد بعضى شواهد، مى‌توان گفت كه متن عربى و كامل كتاب تا اواخر دور قاجاريه موجود بوده است.
در پاره‌اى از مآخذ متأخر، تاريخ ترجمه 865ق ياد شده است كه يقيناً درست نيست، و ظاهراً بر اثر تصحيف «ست» به «ستين»، در برخى نسخه‌ها، اين اشتباه پديد آمده است. در نسخه كهنى از اين ترجمه كه در كتابخانه مرعشى (شم 1715) موجود است، تاريخ كتابت آن 837ق آمده است.
قمى فهرستى از ابواب 20 گانه كتاب را - كه خود شامل فصول ديگرى در طى ابواب نيز مى‌شده - در ابتداى كتاب به دست داده است. با نگاهى به اين فهرست مى‌توان نتيجه گرفت كه كتاب قم يكى از مفصل‌ترين آثار در تاريخ و فرهنگ اين شهر بوده است و در ميان تواريخ محلى جايگاه ممتازى دارد.
مؤلف در اين كتاب، نخست از كليات درباره شهر قم، جغرافيا، محلات، روستاها و ابنيه آن صحبت و سپس به ساكنان قديم و جديد شهر مى‌پردازد. در باب اول به تفصيل، حدود شهر، راه‌ها، دروازه‌ها و برخى بناها نظير دارالضرب و سراى حكام و نيز جوى‌ها، رودها، كاریزهاى قم و نحو تقسيم آب آنها را وصف مى‌كند.
در باب دوم، در 5 فصل، درباره اين كه «قم را چند نوبت مساحت كرده‌اند و چند نوبت مال بر آن نهادند و مبلغ خراج آن چند نوبت بوده است و نام‌هاى ضياع آن و ذكر انواع خراج آن» و نيز «نجوم و رسوم و مؤن و اخراجات آن» و «رسوم صدقات به قم و آنچه در امر خراج در ايام عجم و در اسلام آمده است» و «وجوه اموال و احكام زمين‌ها» به تفصيل سخن رانده است. آگاهى‌هایى كه قمى در اين بخش از كتاب خود دربار خراج مناطق گوناگون قم و اطراف آن و نيز مناسبات كشاورزى و زمين‌دارى بيان كرده، با توجه به اين كه به اسناد مالى و ديوانى دسترسى داشته، در نوع خود بى‌نظير است.
در باب سوم كه دو فصل دارد، در فصل اول به تاريخ تولد و وفات ائمه اثناعشر و حضرت فاطمه زهرا(ع) و شمار اولاد و نام آنان پرداخته، و در فصل دوم از طالبيان؛ يعنى فرزندان ابوطالب «كه به قم آمدند و وطن ساختند» و «انساب و بعضى از اخبار ايشان» ياد كرده است.
در باب‌هاى 4 و 5 كتاب، مؤلف با پرداختن به جزئيات مهم و اغلب منحصر به فرد، به شرح ماجراى مهاجرت عرب، به ويژه عرب‌هاى اشعرى، به قم و نيز «ذكر اخبار ايشان در ايام جاهليت و ذكر قبايل و عشاير ايشان»، پرداخته است.
درباره منابع كتاب نيز، قمى علاوه بر استناد به اقوال محلى، از برخى آثار مكتوب نيز به عنوان مأخذ نام برده است كه از جمله آنها مى‌توان به اين آثار اشاره كرد: البلدان ابن فقيه همدانى، كتاب اصفهان حمزه اصفهانى، التبيان احمد برقى، آثارى از ابوبكر صولى و كتاب عباسى از احمد بن اسماعيل بن سمك قمى در باب تاريخ عباسيان.
وضعیت کتاب
نثر ترجم كتاب قم از نمونه‌هاى روان و فصيح زبان فارسی است و با اين كه در دور مترجم نثر مصنوع و پرتكلف رواج داشته، اين ترجمه از هر گونه تكلف و تصنع به دور است؛ مترجم در چند مورد به افزودن مطالبى از خود تصريح كرده است.
كهن‌ترين نسخ موجود از ترجم تاريخ قم در كتابخان مرعشى قم (شماره 1715) قرار دارد. تاريخ قم نخستين بار در 1313ش به كوشش و تصحيح و تحشى جلال‌الدين طهرانى در تهران منتشر شد.
نسخه حاضر در برنامه به تصحيح و تحشيه محمدرضا انصارى قمى منتشر شده و مشتمل بر فهرست تفصيلى مطالب به شرح ذيل مى‌باشد:
فهرست نام‌ها و اعلام، نام پادشاهان و وزيران و...، سرزمين‌ها و مناطق، حوادث و وقايع تاريخى، آيات قرآن، شعر، ضرب‌المثل، القاب و مناصب، دين و مذهب، قبايل و تيره‌ها، فرقه‌ها و اقوام، شاعران، اعلام قم، مساجد و مدارس قم، امامزاده‌ها و بقاع متبرکه، اصطلاحات و... و نيز فهرست موضوعى.
منابع مقاله
- ان.ك.س لمبتون، شرح و گزارشى از «تاريخ قم»، - مترجم: صالحى، نصرالله، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، مرداد و شهريور 1380 -ش 46 و 47، ص64 تا 71.
- شادى دايى رضايى‌مقدم، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج14، ص301 - 302.