جرجانی، اسماعیل بن حسن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۰ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۲:۳۴

جرجانی، اسماعیل بن حسن

نام	جرجانی، اسماعیل بن حسن
نام‎های دیگر	اس‍م‍اع‍ی‍ل‌ ج‍رج‍ان‍ی‌ ج‍رج‍ان‍ی‌، زی‍ن‌ال‍دی‍ن‌ اس‍م‍اع‍ی‍ل‌ س‍ی‍د اس‍م‍اع‍ی‍ل‌ ج‍رج‍ان‍ی حسینی جرجانی، اسمعیل بن حسن
نام پدر	حسن
متولد	احتمالا 434ق
محل تولد	احتمالا جرجان و یا گرگان
رحلت	531 ق
اساتید	ابوالقاسم عبدالكريم قشيرى
برخی آثار	الأغراض الطبیة و المباحث العلائیة اصول و مبانی نظری طب سنتی یادگار، در دانش پزشکی و داروسازی
کد مؤلف	AUTHORCODE03023AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، جرجانی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

اسماعيل بن حسن بن محمد بن محمود بن احمد جرجانی (متوفای 531ق)، طبيب نامدار ایرانی سده‌هاى 5-6ق است.

براى او القاب و كنيه‌هاى متفاوتى ذكر كرده‌اند: زين‌الدين، شرف‌الدين، ابوابراهیم، ابوالفتح، ابوالفضائل، الامير السيد الامام، علوى حسینى، سپاهانى گرگانى، و طبيب علوى. درباره سير زندگى او آگاهى چندانى در دست نيست.

ولادت

برخى محل تولد وى را گرگان دانسته‌اند و با توجه به اينكه او خود در مقدمه ذخيره خوارزمشاهى از ورود خويش به خوارزم در 504ق ياد كرده و در مقدمه ويرايش عربى ذخيره سن خود را هنگام نگارش آن كتاب 70 سال گفته است، مى‌توان تولد وى را در 434ق، يا اندكى پس از آن دانست. او احتمالاً مقدمات طب را در گرگان فراگرفت. برخى از محققان او را از شاگردان ابن ابی‌صادق نيشابورى دانسته‌اند؛ حال آن‌كه جرجانى در ذخيره تنها از ابن ابی‌صادق نقل كرده است و از عبارت او پيداست كه ابن ابی‌صادق را شخصاً نمى‌شناخته است.

جرجانى در ذخيره به سفر خود به قم و ديدار با فرزندان كوشيار گيلانى، اخترشناس سده 4ق و نيز سفر به مرو اشاره كرده است. تا جايى كه مى‌دانيم، وى مابقى عمر خويش را در شهرهاى خوارزم و مرو گذراند و مدتى نيز در خوارزم سرپرستى داروخانه بهاءالدوله را برعهده داشت.

وفات

درباره زمان و محل مرگ وى نيز گزارش‌هاى متفاوتى وجود دارد. سمعانى محل وفات او را شهر مرو دانسته و از محمود بن محمد بن عباس صاحب كتاب تاريخ خوارزم نقل كرده است كه جرجانى در 531ق در مرو درگذشت. بيهقى مى‌گويد كه جرجانى را در 531 ق، هنگامى كه او در سنين كهولت به سر مى‌برده، در سرخس ديده است. حاجى خليفه نيز به 3 تاريخ مختلف، 530، 531 و 535ق اشاره كرده است كه اگر تاريخ تولد او را در حدود سال 434ق بدانيم، بايد گفت كه او عمر درازى كرده است. خواندمير او را تا زمان علاء‌الدين محمد بن تكش زنده دانسته و ابن ابى‌اصيبعه او را ملازم علاء‌الدين شمرده است. با اين فرض جرجانى بايد بيش از 150 سال عمر كرده باشد كه ظاهراً اين اشتباهات به سبب خلط نام دو خوارزمشاه رخ داده است.

تحليل آثار جرجانى نشان مى‌دهد كه وى بر آثار پيشينيان خويش تسلط داشته و از ايشان اثر پذيرفته است. وى از پزشکان دوره اسلامى به ابن سينا، محمد بن زكرياى رازى، ابوالحسن طبرى ترنجى، احمد فرخ، عيسى بن صهاربخت و نيز به كتبى چون تذكرة الكحالينِ على بن عيسى كحال و از پزشکان يونانى به جالینوس، بقراط و اهرن اشاره كرده است.

جرجانى علاوه بر طب، در علوم دينى نيز تحصيلاتى داشته است. به گفته سمعانى وى در نيشابور شاگرد ابوالقاسم عبدالكريم قشيرى بوده و از او روايت مى‌كرده است.

آثار

ذخيره خوارزمشاهى (به عربى و فارسى)؛
خُفّى علايى؛
الاغراض الطبية و المباحث العلائية؛
يادگار؛
كتاب فى حفظ الصحة؛
كتاب در علم تشريح؛
الزبيدة فى الطب؛
التذكرة الاشرفية فى الصناعة الطبية؛
كتاب تدبير اليوم و الليلة؛
فى القياس، رساله كوتاهى است در منطق؛
فى التحليل، رساله كوتاهى است در فلسفه؛
رسالة المنبهة، رساله مختصرى است در اخلاق؛
الكاظمية.

علاوه بر كتاب‌هاى ياد شده، آثارى نيز به جرجانى منسوب است كه تاكنون نسخه‌اى از آن‌ها يافت نشده است. از آن جمله‌اند: الطب الملوكى، وصيت‌نامه، كتاب الرد على الفلاسفة و ترجمه قانون ابن سينا. اشعارى نيز به وى منسوب شده است.

منابع مقاله

دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، چاپ اول، 1388، تهران، ج17 ص705، حسین روح اللهى

وابسته‌ها

الأغراض الطبية و المباحث العلائية (جرجاني)

الأغراض الطبیة و المباحث العلائیة

اصول و مبانی نظری طب سنتی

خفّی علائی (خفّ علائی یا الخفیة العلائیة)

یادگار در دانش پزشکی و داروشناسی

ذخیره خوارزمشاهی (تصحیح سعیدی سیرجانی)

الأغراض الطبیة و المباحث العلائیة

زبدة الطب

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+<div class="wikiInfo">
 [[پرونده:NUR03023.jpg|بندانگشتی|جرجانی، اسماعیل بن حسن]]
 {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
 |-
-! نام!! data-type='authorName'|جرجانی، اسماعیل بن حسن
+! نام!! data-type="authorName" |جرجانی، اسماعیل بن حسن
 |-
-|نام های دیگر
+|نام‎های دیگر
-|data-type='authorOtherNames'| اس‍م‍اع‍ی‍ل‌ ج‍رج‍ان‍ی‌
+| data-type="authorOtherNames" | اس‍م‍اع‍ی‍ل‌ ج‍رج‍ان‍ی‌
-ج‍رج‍ان‍ی‌، زی‍ن‌‌ال‍دی‍ن‌ اس‍م‍اع‍ی‍ل‌
+ج‍رج‍ان‍ی‌، زی‍ن‌ال‍دی‍ن‌ اس‍م‍اع‍ی‍ل‌
 س‍ی‍د اس‍م‍اع‍ی‍ل‌ ج‍رج‍ان‍ی
@@ خط ۱۵: / خط ۱۵: @@
 |-
 |نام پدر
-|data-type='authorfatherName'|
+| data-type="authorfatherName" |حسن
 |-
 |متولد
-|data-type='authorbirthDate'|
+| data-type="authorbirthDate" |احتمالا 434ق
 |-
 |محل تولد
-|data-type='authorBirthPlace'|
+| data-type="authorBirthPlace" |احتمالا  جرجان و یا گرگان
 |-
 |رحلت
-|data-type='authorDeathDate'|531 هـ.ق
+| data-type="authorDeathDate" |531 ق
 |-
 |اساتید
-|data-type='authorTeachers'|
+| data-type="authorTeachers" |[[قشیری، عبدالکریم بن هوازن|ابوالقاسم عبدالكريم قشيرى]]
 |-
 |برخی آثار
-|data-type='authorWritings'|[[الأغراض الطبیة و المباحث العلائیة]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+| data-type="authorWritings" |[[الأغراض الطبیة و المباحث العلائیة]]
-[[اصول و مبانی نظری طب سنتی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[اصول و مبانی نظری طب سنتی]]
-[[یادگار، در دانش پزشکی و داروسازی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[یادگار، در دانش پزشکی و داروسازی]]
-|-class='articleCode'
+|- class="articleCode"
 |کد مؤلف
-|data-type='authorCode'|AUTHORCODE3023AUTHORCODE
+| data-type="authorCode" |AUTHORCODE03023AUTHORCODE
 |}
 </div>
+{{کاربردهای دیگر|جرجانی (ابهام‌زدایی)}}
+'''اسماعيل بن حسن بن محمد بن محمود بن احمد جرجانی''' (متوفای 531ق)، طبيب نامدار ایرانی سده‌هاى 5-6ق است.
+براى او القاب و كنيه‌هاى متفاوتى ذكر كرده‌اند: زين‌الدين، شرف‌الدين، ابوابراهیم، ابوالفتح، ابوالفضائل، الامير السيد الامام، علوى حسینى، سپاهانى گرگانى، و طبيب علوى. درباره سير زندگى او آگاهى چندانى در دست نيست.
-جُرْجانى، اسماعيل بن حسن بن محمد بن محمود بن احمد، طبيب نامدار سده‌هاى 5-6ق است. براى او القاب و كنيه‌هاى متفاوتى ذكر كرده‌اند: زين الدين، شرف الدين، ابوابراهيم، ابوالفتح، ابوالفضائل، الامير السيد الامام، علوى حسينى، سپاهانى گرگانى، و طبيب علوى. درباره سير زندگى او آگاهى چندانى در دست نيست. برخى محل تولد وى را گرگان دانسته‌اند و با توجه به اينكه او خود در مقدمه ذخيره خوارزمشاهى از ورود خويش به خوارزم در 504ق ياد كرده و در مقدمه ويرايش عربى ذخيره سن خود را هنگام نگارش آن كتاب 70 سال گفته است، مى‌توان تولد وى را در 434ق، يا اندكى پس از آن دانست. او احتمالاً مقدمات طب را در گرگان فراگرفت. برخى از محققان او را از شاگردان ابن ابى صادق نيشابورى دانسته‌اند؛ حال آن‌كه جرجانى در ذخيره تنها از ابن ابى صادق نقل كرده است و از عبارت او پيداست كه ابن ابى صادق را شخصاً نمى‌شناخته است.
+== ولادت ==
+برخى محل تولد وى را گرگان دانسته‌اند و با توجه به اينكه او خود در مقدمه ذخيره خوارزمشاهى از ورود خويش به خوارزم در 504ق ياد كرده و در مقدمه ويرايش عربى ذخيره سن خود را هنگام نگارش آن كتاب 70 سال گفته است، مى‌توان تولد وى را در 434ق، يا اندكى پس از آن دانست. او احتمالاً مقدمات طب را در گرگان فراگرفت. برخى از محققان او را از شاگردان ابن ابی‌صادق نيشابورى دانسته‌اند؛ حال آن‌كه جرجانى در ذخيره تنها از ابن ابی‌صادق نقل كرده است و از عبارت او پيداست كه ابن ابی‌صادق را شخصاً نمى‌شناخته است.
-جرجانى در ذخيره به سفر خود به قم و ديدار با فرزندان كوشيار گيلانى، اخترشناس سده 4ق و نيز سفر به مرو اشاره كرده است. تا جايى كه مى‌دانيم، وى مابقى عمر خويش را در شهرهاى خوارزم و مرو گذراند و مدتى نيز در خوارزم سرپرستى داروخانه بهاء الدوله را برعهده داشت. درباره زمان و محل مرگ وى نيز گزارش‌هاى متفاوتى وجود دارد. [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] محل وفات او را شهر مرو دانسته و از محمود بن محمد بن عباس صاحب كتاب تاريخ خوارزم نقل كرده است كه جرجانى در 531ق در مرو درگذشت. بيهقى مى‌گويد كه جرجانى را در 531 ق، هنگامى كه او در سنين كهولت به سر مى‌برده، در سرخس ديده است. حاجى خليفه نيز به 3 تاريخ مختلف، 530، 531 و 535ق اشاره كرده است كه اگر تاريخ تولد او را در حدود سال 434ق بدانيم، بايد گفت كه او عمر درازى كرده است. خواندمير او را تا زمان علاء الدين محمد بن تكش زنده دانسته و ابن ابى اصيبعه او را ملازم علاء الدين شمرده است. با اين فرض جرجانى بايد بيش از 150 سال عمر كرده باشد كه ظاهراً اين اشتباهات به سبب خلط نام دو خوارزمشاه رخ داده است.
+جرجانى در ذخيره به سفر خود به قم و ديدار با فرزندان كوشيار گيلانى، اخترشناس سده 4ق و نيز سفر به مرو اشاره كرده است. تا جايى كه مى‌دانيم، وى مابقى عمر خويش را در شهرهاى خوارزم و مرو گذراند و مدتى نيز در خوارزم سرپرستى داروخانه بهاءالدوله را برعهده داشت.
-تحليل آثار جرجانى نشان مى‌دهد كه وى بر آثار پيشينيان خويش تسلط داشته و از ايشان اثر پذيرفته است. وى از پزشكان دوره اسلامى به [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]، [[رازی، محمد بن زکریا‏|محمد بن زكرياى رازى]] ، ابوالحسن طبرى ترنجى، احمد فرخ، عيسى بن صهاربخت و نيز به كتبى چون تذكرة الكحالينِ على بن عيسى كحال و از پزشكان يونانى به [[جالینوس]]  ، [[بقراط]] و اهرن اشاره كرده است.
+== وفات ==
+درباره زمان و محل مرگ وى نيز گزارش‌هاى متفاوتى وجود دارد. [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] محل وفات او را شهر مرو دانسته و از محمود بن محمد بن عباس صاحب كتاب تاريخ خوارزم نقل كرده است كه جرجانى در 531ق در مرو درگذشت. بيهقى مى‌گويد كه جرجانى را در 531 ق، هنگامى كه او در سنين كهولت به سر مى‌برده، در سرخس ديده است. حاجى خليفه نيز به 3 تاريخ مختلف، 530، 531 و 535ق اشاره كرده است كه اگر تاريخ تولد او را در حدود سال 434ق بدانيم، بايد گفت كه او عمر درازى كرده است. [[خواند‌میر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین|خواندمير]] او را تا زمان علاء‌الدين محمد بن تكش زنده دانسته و ابن ابى‌اصيبعه او را ملازم علاء‌الدين شمرده است. با اين فرض جرجانى بايد بيش از 150 سال عمر كرده باشد كه ظاهراً اين اشتباهات به سبب خلط نام دو خوارزمشاه رخ داده است.
-جرجانى علاوه بر طب، در علوم دينى نيز تحصيلاتى داشته است. به گفته [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] وى در نيشابور شاگرد ابوالقاسم عبدالكريم قشيرى بوده و از او روايت مى‌كرده است.
+تحليل آثار جرجانى نشان مى‌دهد كه وى بر آثار پيشينيان خويش تسلط داشته و از ايشان اثر پذيرفته است. وى از پزشکان دوره اسلامى به [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]، [[رازی، محمد بن زکریا‏|محمد بن زكرياى رازى]]، ابوالحسن طبرى ترنجى، احمد فرخ، عيسى بن صهاربخت و نيز به كتبى چون تذكرة الكحالينِ على بن عيسى كحال و از پزشکان يونانى به [[جالینوس]]، [[بقراط]] و اهرن اشاره كرده است.
+جرجانى علاوه بر طب، در علوم دينى نيز تحصيلاتى داشته است. به گفته [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] وى در نيشابور شاگرد [[قشیری، عبدالکریم بن هوازن|ابوالقاسم عبدالكريم قشيرى]] بوده و از او روايت مى‌كرده است.
 == آثار==
+# ذخيره خوارزمشاهى (به عربى و فارسى)؛
+# خُفّى علايى؛
-- ذخيره خوارزمشاهى (به عربى و فارسى)؛
+# الاغراض الطبية و المباحث العلائية؛
+# يادگار؛
-- خُفّى علايى؛
+# كتاب فى حفظ الصحة؛
+# كتاب در علم تشريح؛
-- الاغراض الطبية و المباحث العلائية؛
+# الزبيدة فى الطب؛
+# التذكرة الاشرفية فى الصناعة الطبية؛
-- يادگار؛
+# كتاب تدبير اليوم و الليلة؛
+# فى القياس، رساله كوتاهى است در منطق؛
-- كتاب فى حفظ الصحة؛
+# فى التحليل، رساله كوتاهى است در فلسفه؛
+# رسالة المنبهة، رساله مختصرى است در اخلاق؛
-- كتاب در علم تشريح؛
+# الكاظمية.
-- الزبيدة فى الطب؛
-- التذكرة الاشرفية فى الصناعة الطبية؛
-- كتاب تدبير اليوم و الليلة؛
-- فى القياس، رساله كوتاهى است در منطق؛
-- فى التحليل، رساله كوتاهى است در فلسفه؛
-- رسالة المنبهة، رساله مختصرى است در اخلاق؛
-- الكاظمية.
 علاوه بر كتاب‌هاى ياد شده، آثارى نيز به جرجانى منسوب است كه تاكنون نسخه‌اى از آن‌ها يافت نشده است. از آن جمله‌اند: الطب الملوكى، وصيت‌نامه، كتاب الرد على الفلاسفة و ترجمه قانون [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]. اشعارى نيز به وى منسوب شده است.
-== منابع ==
+== منابع مقاله ==
+دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر [[موسوی بجنوردی، محمدکاظم|كاظم موسوى بجنوردى]]، چاپ اول، 1388، تهران، ج17 ص705، حسین روح اللهى
-دايرة المعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، چاپ اول، 1388، تهران، ج17 ص705، حسين روح اللهى
-== وابسته‌ها ==
+==وابسته‌ها==
 {{وابسته‌ها}}
-[[الأغراض الطبیة و المباحث العلائیة]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
-[[اصول و مبانی نظری طب سنتی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[الأغراض الطبية و المباحث العلائية (جرجاني)]]
-[[خفّی علائی (خفّ علائی یا الخفیة العلائیة)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
-[[ذخیره خوارزمشاهی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[الأغراض الطبیة و المباحث العلائیة]]
-[[یادگار، در دانش پزشکی و دارو شناسی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[اصول و مبانی نظری طب سنتی]]
-[[ذخیره خوارزمشاهی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[خفّی علائی (خفّ علائی یا الخفیة العلائیة)]]
-[[ذخیره خوارزمشاهی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[یادگار در دانش پزشکی و داروشناسی]]
-[[ذخیره خوارزمشاهی]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[ذخیره خوارزمشاهی (تصحیح سعیدی سیرجانی)]]
-[[الأغراض الطبیة و المباحث العلائیة]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[الأغراض الطبیة و المباحث العلائیة]]
-[[زبدة الطب]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
+[[زبدة الطب]]
 [[رده:زندگی‌نامه]]
+[[رده:پزشکان]]