گنجی، محمدحسن

گنجی، محمدحسن

نام	گنجی، محمدحسن
نام‌های دیگر
نام پدر	ابوتراب
متولد	21 خرداد 1291ش
محل تولد	بیرجند
رحلت	پنجشنبه‌شب ۲۹ تیرماه سال ۹۱ش
اساتید	میرزا احمد نراقى احمد سلیمانى نراقى کلنل علینقى وزیرى مفیدالملک عباس اقبال آشتیانى بدیع‌الزمان فروزانفر سید محمدکاظم عصار
برخی آثار	زمین در فضا دانش جغرافیایی مسلمانان، تاریخچه آراء، آثار و نقشه‌های جغرافیایی در تمدن اسلامی
کد مؤلف	AUTHORCODE06930AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، گنجی (ابهام زدایی) را ببینید.

محمدحسن گنجى (1291-1391ش)، استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی، بنیان‌گذار دانش جغرافیای نوین و هواشناسی، رئیس هواشناسی ایران، رئیس هواشناسی منطقه آسیا و عضو کمیته اجرایی سازمان هواشناسی جهان

ولادت

در 21 خرداد 1291ش در بیرجند به دنیا آمد. پدرش ابوتراب به‎ ‎کشاورزی و دامپروری اشتغال داشت. وی سه برادر و دو خواهر داشت که چهار نفر‎ ‎آنها در مدارس محلی بیرجند به تدریس اشتغال‎ ‎داشتند.

تحصیلات

وی پس از طى تحصیلات ابتدایى در مدرسه شوکتیه و به پایان رساندن تحصیلات متوسطه در زادگاه خود، در مهرماه 1309ش به تهران آمد تا حقوق بخواند. ولى در تهران متوجه شد که بیشتر استادان مدرسه عالى حقوق آن زمان، فرانسوى هستند و چون زبان فرانسوى نمى‌دانست به دارالمعلمین عالى رفت که نخستین بنیاد آموزش عالى آن زمان بود. دارالمعلمین عالى، که در 1307 بنیان‌گذارى شده بود، دو گروه «فلسفه و ادبیات» و «تاریخ و جغرافیا» داشت.

گنجى در رشته تاریخ و جغرافیا نام‌نویسى کرد و پس از سه سال در 1312 لیسانس آن رشته را دریافت کرد.

از آن‌جا که گنجى در کنکور اعزام به خارج در بخش معلمى تاریخ و جغرافیا مقام اول را به دست آورده بود، در 25 شهریور 1312 همراه با حدود 90 نفر دیگر که 20 نفر از آنان از دانش‌آموختگان دانشسراى عالى بودند، به فرانسه فرستاده شد. چون در دبیرستان شوکتیه بیرجند تا اندازه‌اى با زبان انگلیسى آشنا شده بود، او را با 12 نفر دیگر از دانشجویان که به زبان انگلیسى آشنایى داشتند، پس از چند روز ماندن در پاریس به لندن فرستادند. در آن روزها معمول بود که دانشجویان فرستاده شده به انگلستان را براى یکسال به زندگى در یک خانواده انگلیسى وامى‌داشتند تا زبان و آداب انگلیسى را فراگیرند. اما چون گنجى زبان انگلیسى را به اندازه نیاز مى‌دانست، او را بى‌درنگ پس از ورود به انگلستان به دانشگاه ویکتوریا در منچستر معرفى کردند که در آن زمان یکى از پنج دانشگاه معتبر پس از آکسفورد و کمبریج به شمار مى‌آمد. در سال دوم در انگلستان بود که پس از یک سال مطالعه و بررسى رشته‌هاى گوناگون، تصمیم خود را گرفت که در زمینه جغرافیا کار کند و از آن زمان تاریخ براى او در درجه دوم اهمیت قرار گرفت. او در آن سال در گروه تخصصى جغرافیا در دانشگاه منچستر نام‌نویسى کرد و پس از چهارسال توانست لیسانس تخصصى و ممتاز در جغرافیا B.A.Honurs را به دست آورد که برابر کارشناسى ارشد به شمار مى‌آید.

وى بار دیگر با استفاده از دو بورس تحصیلى در سال 1331 به منظور تکمیل تحصیلات خود عازم آمریکا شد و در دانشگاه کلارک آمریکا به اخذ درجه دکتراى جغرافیا توفیق یافت. دکتر گنجى پس از پشت سر نهادن رتبه‌هاى علمى و مسئولیت‌هاى دانشیارى، استادى، مدیریت گروه جغرافیا، ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانى و معاونت دانشگاه تهران، بازنشسته گردید. با وجود این، استاد هیچگاه دست از کار نکشید و از سال 1364 با مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامى همکارى خود را آغاز کرد.

وى از سال 1370 به عنوان مشاور رئیس دانشکده علوم زمین، با دانشگاه شهید بهشتى همکارى دارد. از جمله سمت‌هاى دیگر او، ریاست اداره کل هواشناسى ایران، ریاست هواشناسى منطقه آسیا و عضو کمیته اجرایى سازمان هواشناسى جهان است. وى برگزیده همایش طرح سپاس در سال 86 در فرهنگسراى سینا مى‌باشد.

ایشان عضو مادام العمر انجمن جغرافیایى انگلستان، عضو سابق انجمن سلطنتى مردم‌شناسى انگلستان و ایرلند، عضو شوراى عالى آمار، عضو هیئت تحریریه دایرةالمعارف بریتانیا، عضو افتخارى انجمن آمریکایى پیشرفت علوم، عضو شوراى عالى مردم‌شناسى، عضو انجمن جغرافیایى کشورهاى آسیا و آفریقا، عضو کمیته ملى آب‌شناسى یونسکو، عضو هیئت ممیزه دانشگاه تهران، عضو شوراى دانشگاه تهران، عضو کمیسیون همکارى فرهنگى دانشگاهى ایران و فرانسه، عضو کمیته جغرافیایى فرهنگستان ایران، عضو شوراى عالى جغرافیایى وابسته به سازمان جغرافیایى کشور، عضو کمیته برنامه‌ریزى وزارت آموزش و پرورش، عضو هیئت امناى مدرسه عالى بازرگانى رشت، عضو هیئت امناى مدرسه عالى علوم اراک، عضو هیئت امناى مدرسه عالى فنى، عضو اتحادیه انجمن‌هاى علمى، رئیس اولین کنگره جغرافى‌دانان ایران (1352)، اولین رئیس انجمن جغرافى‌دانان ایران (1353-1362) و... بود.

اساتید

اساتید وى عبارت بودند از: میرزا احمد نراقى، شیخ احمد سلیمانى نراقى، کلنل علینقى وزیرى مفیدالملک، سید رضى حسین (ناظم هندى)، عباس اقبال آشتیانى، ماژور مسعودخان کیهان، بدیع‌الزمان فروزانفر، سید محمدکاظم عصار، دکتر صادق رضازاده شفق، عبدالحسین شیبانى وحیدالملک، دکتر عیسى صدیق، دکتر اسدالله بیژن و...

افتخارات و جوایز

ایشان در سال 1354 به عنوان استاد ممتاز دانشگاه تهران انتخاب شد.

در سال ۲۰۰۱ از سوی سازمان جهانی هواشناسی، دکتر محمدحسن گنجی به عنوان دانشمند برتر جهان و دانشمند سال هواشناسی معرفی شد. در بیست و نهمین کنگره ‏اتحادیه بین‌المللی جغرافیایی در کره‎ ‎جنوبی در سال ۲۰۰۰ نیز به عنوان یکی از ۱۵ جغرافی‌دان ‏برجسته جهان معرفی شد و‎ از سوی سازمان هواشناسی جهانی، جایزه علمی سال را دریافت نمود. ‬

ایشان همچنین نشان درجه سه در خدمات دولتى را دریافت کرده است. وى از اوایل انقلاب تا اکنون بالغ بر 63 لوح تقدیر از مراکز آثار و مفاخر علمى، چهره‌هاى ماندگار، انجمن‌هاى علمى جغرافیایى و دانشگاه‌ها دریافت کرده است. وى برگزیده همایش طرح سپاس در سال 86 در فرهنگسراى سینا مى‌باشد.

وفات

پروفسور محمدحسن گنجی پدر جغرافیای نوین ایران پنجشنبه‌شب ۲۹ تیرماه سال ۹۱ش در سن ۱۰۰ سالگی درگذشت.

آثار

از آثار ایشان مى‌توان به 1 جزوه درسى، 16 اثر تألیفى، 6 نقد کتاب، 12 مقدمه کتاب، 80 مقاله علمى، 19 سخنرانى و 14 مقاله به زبان انگلیسى اشاره نمود.

آب و هواى ایران، آب و هواى کشورهاى آسیاى مرکزى، آتشفشان سنت هلن، آمار بارندگى در ایران، آثار و نقشه‌هاى جغرافیایى در تمدن اسلامى (ترجمه)، تاریخچه جغرافیا در تمدن اسلامى (ترجمه)، آمایش زمین به صورت یک منبع طبیعى، آمریکا را بشناسید، آموزش جغرافیا، اطلس اقلیمى ایران، اطلس کامل تهران، اکولوژى و اقلیم‌شناسى، انحطاط جغرافیایى شهر بیرجند، ایران، برتراند راسل و جغرافیا، برداشتى جغرافیایى از جمعیت مسلمان جهان، تأثیر آب و هوا در زندگى بشر، تاریخ جغرافیاى اسلامى، تاریخچه جغرافیا در اسلام، تاریخچه نهضت‌هاى پان، ترجمه بشر چیست؟، تغییرات آب و هوا، تغییرات ناگهانى هواى ساحل جنوبى، تقسیمات اقلیمى ایران، جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامى، جغرافیا و آمار، جغرافیاى ایران، جغرافیاى سال پنجم ابتدایى، جغرافیاى سال ششم ابتدایى، جنگ و جغرافیا یا روابط دول بزرگ در اقیانوسیه، خاورمیانه کجا است، خشکسالى در قائنات، دون ژوان ایرانى، روند تحقیقات جغرافیایى در ایران، سازمان هواشناسى جهانى و هواشناسى ایران، سخنى چند درباره هواشناسى، شمه‌اى از خدمات جغرافیایى سازمان جغرافیایى، کلیات جغرافیاى طبیعى، کمک به اقلیم‌شناسى باستانى ایران، لزوم تهیه نقشه‌هاى جغرافیایى، مشخصات جغرافیاى طبیعى ایران، مطالعه اجمالىِ فرهنگ‌هاى جغرافیایى، مطالعه جغرافیاى در خواص جمعیتى امت مسلمان در جهان، مفهوم جغرافیا و روش تدریس و...

وابسته‌ها

تاریخچه جغرافیا در تمدن اسلامی

زمین در فضا

دانش جغرافیایی مسلمانان، تاریخچه آراء، آثار و نقشه‌های جغرافیایی در تمدن اسلامی

وصف خليج فارس در نقشه‌های تاریخی

جغرافيا در ايران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی