محتشم، علی بن احمد

محتشم، علی بن احمد
مقبره محتشم کاشانی
نام کامل	کمال‌الدین علی بن احمد محتشم کاشانی
لقب	شمس‌الشعرا
تخلص	محتشم
نام پدر	خواجه میر احمد‌ کاشانی‌
ولادت	905ق
محل تولد	کاشان
رحلت	996ق
مدفن	محله‌ محتشم کاشان
طول عمر	91 سال
پیشه	بزازی یا شَعربافی
اطلاعات علمی
سبک نوشتاری	سبک هندی، خراسانی، عراقی، مکتب وقوع
اساتید	مولانا صدقی استرآبادی
معاصرین	حیرتی تونی وحشی بافقی حالی گیلانی ضمیری اصفهانی
شاگردان	میر تقی‌الدین محمد حسینی کاشانی مظفرالدین حسرتی نوعی خبوشانی
برخی آثار	دیوان محتشم کاشانی هفت دیوان محتشم سوگنامه کربلا

کمال‌الدین علی بن احمد محتشم کاشانی (905-966ق)، متخلص به محتشم،از بزرگ‌ترین و مشهورترین شعرای دوره صفویه است که می‌توان وی را پیشرو مرثیه‌سرایانی‌ دانست که‌ درباره سوگواری‌های مذهبی اشعاری پرسوز و گداز سروده‌اند‌. ترکیب‌بند محتشم کاشانی مشهورترین سوگ‌سروده آیینی شعر فارسی است.

ولادت

سید کمال‌الدین علی، فرزند خواجه میر احمد‌ کاشانی‌، متخلص‌ به محتشم، ملقب به شمس‌الشعرا، شاعر اوایل عهد صفوی و از معاصرین شاه طهماسب صفوی است‌. در‌ حدود سال 905ق، در کاشان متولد شد.

تحصیلات

محتشم پس از تحصیل مقدمات علوم روزگار خویش‌ در‌ ابتدا‌ به‌ حرفه پدری روی آورد و سپس به‌ شغل‌ شاعری پرداخت: «بازرگان‌زاده‌ای بود که تا آغاز جوانی کار پدر‌ را‌ دنبال کرد. سپس دست از آن‌ کار بازداشت و شاعری را‌ شغل‌ خود ساخت و در این فن‌ شاگرد‌ مولانا صدقی استرآبادی بود.

او با حیرتی تونی، وحشی بافقی، حالی گیلانی، ضمیری اصفهانی رابطۀ دوستانه داشته و مشاعره و مکاتبه می‌کرد.میر تقی‌الدین محمد حسینی کاشانی، صاحب تذکرۀ «خلاصة الاشعار»، مظفرالدین حسرتی، نوعی خبوشانی و ظهوری ترشیزی از شاگردان وی بودند.

دوران زندگی او معاصر با پادشاهی شاه طهماسب صفوی‌ بود‌. محتشم بیشتر عمر خود را‌ در کاشان‌ گذراند‌ و در همین شهر‌ هم‌ درگذشت‏.

ترکیب‌بند عاشورایی

اگر ترکیب‌بند برجسته محتشم کاشانی را جاودانه‌ترین سوگ‌چامه تاریخ نظم هزارساله پارسی بشمار آوریم، گزافه نگفته‌ایم؛ چراکه پس از گذشت بیش از چهارده سده از سرودن آن، همچنان سرلوحه دفتر مراثی ادب پارسی و سخنور توانمند آن صدرنشین مرثیه‌سرایان این سرزمین است.

باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟		باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟
باز این چه رستخیز عظیم است؟ کز زمین		بی نفخ صور، خاسته تا عرش اعظم است؟
این صبح تیره، باز دمید از کجا؟ کزو		کار جهان و خلق جهان جمله درهم است
گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب!		کآشوب در تمامی ذرات عالم است
گر خوانمش قیامت دنیا بعید نیست		این رستخیز عام که نامش محرّم است
در بارگاه قدس که جای ملال نیست		سرهای قدسیان، همه بر زانوی غم است
جن و ملک، بر آدمیان نوحه می‌کنند		گویا عزای اشرف اولاد آدم است
خورشید آسمان و زمین، نور مشرقین		پروردۀ کنار رسول خدا، حسین

وفات

سنگ قبر محتشم

محتشم در سال 996ق، درگذشت. مدفن‌ وی‌ در‌ کاشان مشهور است. بقعه‌ آرامگاهش‌ در جنوب شرقی شهر کاشان است و در محله‌ای‌ که‌ اکنون‌ به‌ محله‌ محتشم نامبردار است.

آثار

سه‌ دیوان‌ غزل‌ ترتیب داده محتوی بر ٧٠٠٠ بیت؛ دیوان اول را صبائیه، دیوان ثانی را جلالیه و دیوان ثالث را شبابیه نامیده‌اند و دیوان قصاید حضرات ائمه(ع) و مدایح ملوک‌ نیز جمع نمود. قریب به ٨٠٠٠ بیت و رساله معمائیات و تاریخ نیز نوشته است. دیوان محتشم شامل شیبیه، شبابیه، صبائیه، رساله جلالیه، رساله نقل عشاق، ضروریات و معمائیات است که مجموع آن‌ها‌ به‌ سیزده‌هزار بیت می‌رسد‏.

منابع مقاله

1. محمدعلی‌نژاد، راضیه؛ کمال‌الدینی، سید محمدباقر، «فرهنگ عامه در اشعار محتشم کاشانی»، مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه، تابستان 1396، دوره سوم، شماره 2، ص26-43.
2. قریشی‌زاده، عبدالرضا، «جلوه‌های زیبایی‌شناسی در ترکیب‌بند محتشم کاشانی»، ادبستان فرهنگ و هنر، تیر 1371، شماره 31، ص10 تا 12.
3. نصیری، محمدرضا، اثر آفرینان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، چاپ دوم، 1384ش.

وابسته‌ها

دیوان محتشم کاشانی

هفت دیوان محتشم

سوگنامه کربلا