تفسیر القاضي عبدالجبار المعتزلي: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر

تفسیر القاضي عبدالجبار المعتزلي (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۳

۲٬۹۸۶ بایت اضافه‌شده ، ۴ مه

جز

جایگزینی متن - '(مقدمه نویس)' به '(مقدمه‌نویس)'

Hbaghizadeh

دیوان‌سالاران، مدیران

۱۰۶٬۷۷۴

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{جعبه اطلاعات کتاب
 | تصویر =NUR49835J1.jpg
-| عنوان = تفسير القاضي عبدالجبار المعتزلي: التفسير المسمي التفسير الکبير، او "المحيط"
+| عنوان = تفسیر القاضی عبدالجبار المعتزلی: التفسیر المسمی التفسیر الکبیر، او "المحیط"
 | عنوان‌های دیگر =
 |پدیدآورندگان
@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 [[نبها، خضر محمد]] (گردآورنده)
-[[ سيد، رضوان]] (مقدمه نويس)
+[[سید، رضوان]] (مقدمه‌نویس)
 |زبان
 | زبان = عربی
 | کد کنگره =/ق2ت7 / 93/5 BP
 | موضوع =
 |ناشر
-| ناشر =دار الکتب العلمية
+| ناشر =دار الکتب العلمیة
-| مکان نشر =لبنان - بيروت
+| مکان نشر =لبنان - بیروت
 | سال نشر =2009م.
 | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE49835AUTOMATIONCODE
-| چاپ = چاپ  يکم
+| چاپ = چاپ یکم
 | شابک =
 | تعداد جلد =
-| کتابخانۀ دیجیتال نور =
+| کتابخانۀ دیجیتال نور =49835
 | کتابخوان همراه نور =
 | کد پدیدآور =
@@ خط ۳۰: / خط ۲۹: @@
 }}
-'''تفسیر القاضي عبدالجبار المعتزلي'''، اثر [[قاضی عبدالجبار بن احمد|قاضی عبدالجبار بن احمد اسدآبادی]] (متوفای 415ق) متکلم معتزلی، و فقیه شافعی، این تفسیر به تفسیر «کبیر» و یا «محیط» مشهور بوده است.  در ادامه آن کتاب دیگری از همین نویسنده با نام تفسیر «فرائد القرآن و ادله آن» آمده و توسط [[نبها، خضر محمد|خضر محمد نبها]]، گردآوری و تحقیق شده است.
+'''تفسير القاضي عبدالجبار المعتزلي'''، اثر [[قاضی عبدالجبار بن احمد|قاضی عبدالجبار بن احمد اسدآبادی]] (متوفای 415ق)، در تفسیر ترتیبی قرآن است. در ادامه این تفسیر، تفسیر دیگری به نام «فرائد القرآن و ادلته» از همین نویسنده آورده شده که توسط [[نبها، خضر محمد|خضر محمد نبها]]، گردآوری و تحقیق شده و ششمین جلد از موسوعه تفاسیر معتزله را تشکیل می‌دهد. این کتاب در کنار [[تفسیر أبی‌بکر الأصم]]، [[تفسیر ابومسلم خراسانی|تفسیر ابومسلم محمد اصفهانی]]، [[تفسیر أبی‌علی الجبائی]]، [[تفسیر أبی‌القاسم الکعبی البلخی]] و [[تفسیر ابوالحسن علی بن عیسی رمانی]]، مجموعه‌ای از مهم‌ترین تفاسیر معتزلی قرن سوم و چهارم را در خود دارد.
-[[قاضی عبدالجبار بن احمد|قاضی عبدالجبار]] در تفسیر و مباحث قرآنی چندین تألیف داشته است که از آن میان کتاب متشابه و [[تنزیه القرآن عن المطاعن]] و نیز  کتاب اعجاز قرآن به ما رسیده است.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص6</ref>
+این جلد از موسوعه از دو بخش مقدمه و متن تشکیل شده است:
-جبّائی تفسیری نیز بر قرآن نوشت که ظاهراً در کنار تفاسیر [[تفسير أبي‌بكر الأصم|ابوبکر اَصَمّ]] (متوفی 201)، [[تفسیر أبي‌القاسم الکعبي البلخي|ابوالقاسم بلخی کعبی]] (متوفی 319) و [[ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر|ابومسلم اصفهانی]] (متوفی 322)، یکی از مهم‌ترین تفاسیر معتزلی در آن زمان بوده است. تفسیر جبّائی اثری حجیم بود و بنا به نقل [[ملطی شافعی، محمد بن احمد|ملطی]]، از حیث جامعیت بی‌نظیر بود و بیش از صد جزء داشت. این مطلب می‌تواند به این معنا باشد که تفسیر او شامل صد جلد بوده یا به این معنا که متشکل از صد بسته هشت یا ده برگی بوده که در این صورت مجموع آن بالغ بر حدود هزار برگ، یعنی دو هزار صفحه، می‌شده است. بر اساس اخبار بسیار دقیقی که [[ابن طاووس، علی بن موسی|ابن طاووس]] ضمن نقل از تفسیر جبّائی به دست می‌دهد، جزئیات بیشتری روشن می‌شود. [[ابن طاووس، علی بن موسی|ابن طاووس]] می‌گوید که نسخه او از تفسیر جبّائی مشتمل بر ده مجلد و هر یک از آنها شامل دو جزء است. هر جزء می‌بایست شامل سیزده بسته (کُرّاس) بوده باشد که در آن زمان هر بسته قاعدتاً از هشت یا ده ورق تشکیل می‌شده است. بنابراین، یک مجلد، 260 برگ داشته که به همین قیاس این ده جلد مشتمل بر 5200 صفحه بوده است. گزیده‌هایی از تفسیر جبّائی را در آثار مفسران بعدی و به بهترین وجه در کتابهای التهذیب فی تفسیرالقرآن حاکم جِشُمی (متوفی 449)، [[التبيان في تفسير القرآن|التبیان فی تفسیرالقرآن]] [[طوسی، محمد بن حسن|ابوجعفر طوسی]] (متوفی 460)، [[مجمع البيان في تفسير القرآن|مجمع البیان فی تفسیرالقرآن]] [[طبرسی، فضل بن حسن|ابوعلی طَبْرِسی]] (متوفی ح 548) و [[التفسير الكبير (فخر رازی)|التفسیر الکبیر]] [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین رازی]] (متوفی 606) می‌توان یافت. ارجاعات دیگر به تفسیر جبّائی را می‌توان در این کتابها یافت: [[متشابه القرآن]] [[قاضی عبدالجبار بن احمد|قاضی عبدالجبار همدانی]] (متوفی 415)، [[حقائق التأويل في متشابه التنزيل]] [[شریف‌الرضی، محمد بن حسین|شریف رضی]] (متوفی 406)، [[أمالي المرتضی|أمالي]] [[علم‌الهدی، علی بن حسین|شریف مرتضی]] (متوفی 436) و [[سعد السعود]] [[ابن طاووس، علی بن موسی|علی بن موسی بن طاووس]] (متوفی 664)،.<ref>ر.ک: زابینه اشمیتکه، ج9، ص541-542</ref> دکتر [[نبها، خضر محمد|خضر محمد نبها]] در این کتاب سعی در احیاء این تفسیر نموده است.
+==تفسير القاضي عبدالجبار المسمی التفسير الكبير أو المحيط==
+تفسیر قاضی عبدالجبار ظاهرا صد جلد داشته و با نام تفسیر «المحیط» و «کبیر» معروف بوده است.<ref>ر.ک: مقدمه تحقیق، ص7</ref>
+== منابع قاضی عبدالجبار در تفسیرش ==
+قاضی عبدالجبار در تفسیرش علاوه بر تفاسیر پیشینیانی مانند ابن عباس و حسن بصری و مجاهد، به منابع متقدمین معتزله مانند [[تفسیر أبی‌بکر الأصم]] (متوفای 225ق) و نیز [[تفسیر أبی‌القاسم الکعبی البلخی]] (متوفای 319ق) ارجاع داده است، البته نقل قول‌های قاضی به معنای موافقت کامل ایشان با همه نظرات آنها نیست؛ گاه نظرات او با آنها موافق و گاه مخالف است.<ref>ر.ک: همان، ص11-12</ref>
+== انتقادات قاضی در تفسیرش ==
+قاضی در تفسیرش انتقادات فراوانی را متوجه مفسران معتزله متقدم، مانند ابی‌بکر اصم و ابی‌علی جبائی نموده است.
+البته بیشترین انتقادات را قاضی به ابومسلم محمد بن بحر اصفهانی معتزلی نموده و در تفسیر خود در موارد زیادی سخنان او را نقد و در مواردی هم با نظرات او موافقت کرده است. همچنین از [[بصری، حسن|حسن بصری]] و [[شافعی، محمد بن ادریس|امام شافعی]] نیز نقل قول‌ها و انتقاداتی را وارد کرده است.
+در مورد فرق و مذاهب، قاضی عبدالجبار، قائلین به جبرگرایی را به چالش کشیده و از جبائی نقل کرده که معاویه اول کسی بوده که قائل به جبر شده، برای اینکه بتواند رفتارهای بعدی خود را توجیه کند.
+همچنین قاضی عبدالجبار معتقدان به مرجئه و مشبهه و مجسمه و نصارا را نکوهش نموده است و در رد نصارا کتابی نگاشته است.
+قاضی قرائت ابوهریره را نیز به چالش کشیده و آنها را از اخبار آحاد دانسته که نمی‌توان بر اساس آن حکم کرد.<ref>ر.ک: همان، ص12-14</ref>
+== قاضی و قرائات ==
+قاضی تنها قرائات مشهوره را اجازه می‌دهد و در بین این قرائات، قرائت حمزه و کسائی را مقدم می‌شمرد.<ref>ر.ک: همان، ص14-15</ref>
+== قاضی و نظم ==
+برای فهم درست آیات قرآنی، توجه به نظم و نقش سیاق و ایجاد تناسب و ارتباط میان پاره‌ها و بخش‌های مختلف آیات قرآنی راهگشا است؛ به ویژه در آیاتی که ظاهر آنها دلالت بر جبر دارد، تنها با نگریستن به سیاق، می‌توان معنای جبر را از این‌گونه آیات زدود.<ref>ر.ک: همان، ص15-16</ref>
+== قاضی و اسباب نزول ==
+یکی از مباحث مهم در فهم نصوص قرآنی اسباب نزول است. قاضی عبدالجبار معتزلی با استفاده از ادله عقلی، بدون اشاره به روایات نبوی ظهر و بطن، سعی می‌کند وجود باطنی را که ظاهر بر آن دلالت نمی‌کند منکر شود. بر این اساس بسیاری از اسباب نزولی که روایات علمای تابعین و قدمای سلف بیان کرده بودند، کنار گذاشته شده است.<ref>ر.ک: همان، ص16</ref>
+== قاضی و حدیث نبوی ==
+قاضی عبدالجبار گفتار مفسرانی را که علت احتباس وحی از نبی(ص) به مدت 15 یا 40 روز، نگفتن ان‌شاءالله از سوی پیامبر می‌دانستند، مردود دانسته و با تحلیل عقلی آن را باطل می‌داند؛ ایشان معتقد است که واقعا بعید است که پیامبر اسلام(ص) قولی بدهند و در آن ان‌شاءالله را بر زبان جاری نسازند.
+همچنین قاضی روایتی را که در باب نمازهای واجب یومیه است و پس از اینکه پنجاه نماز بر پیامبر(ص) واجب شد، پیامبر دائما در رفت‌وآمد بین خداوند و حضرت موسی(ع) بودند، تا اینکه به دلیل دلسوزی حضرت موسی(ع)، پنجاه نماز به پنج نماز تغییر یافت، کنار گذاشته و گفته: چنین گفتاری مستلزم نسخ حکم قبل از حضور عمل می‌شود و چنین حکمی مستلزم بداء است و بداء بر خداوند محال است؛ بر این اساس این روایت به دلیل اینکه چیزی را با خود به‌همراه دارد که مجوزی بر قبول آن نداریم، مردود است.<ref>ر.ک: همان، ص18</ref>
+==فرائد القرآن و ادلته==
+این کتابی دیگر از عبدالجبار معتزلی است که برای اولین بار [[ابن طاووس، علی بن موسی|ابن طاووس]] (متوفاى 664ق) در قرن هفتم هجری در کتابش [[سعد السعود|سعد السود للنفوس]] از آن با مشخصات کامل یاد کرده و پاره‌ای از بخش‌های آن را نقل نموده است.<ref>ر.ک: همان، ص8</ref> ظاهرا این ذکتاب ده جزء داشته است.
+درهرصورت این کتاب حاصل زحمات دکتر [[نبها، خضر محمد|خضر محمد نبها]]، است که با کنار هم قرار دادن و مرتب نمودن بخش‌ها و قطعاتی که از این دو کتاب تفسیری قاضی عبدالجبار در لابه‌لای کتاب‌ها باقی مانده و چینش آنها به‌ترتیب سوره‌های قرآنی، سعی در احیای آن نموده است.
 ==پانویس ==
@@ خط ۴۰: / خط ۷۵: @@
 ==منابع مقاله==
-#مقدمه کتاب
+مقدمه تحقیق.
-#زابینه اشمیتکه، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1378
 ==وابسته‌ها==
 {{وابسته‌ها}}
+[[متشابه القرآن]]
 [[رده:کتاب‌شناسی]]
+[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
+[[رده: تفسیر]]
+[[رده: متون تفاسیر]]
 [[رده:مقالات خرداد 01 باقی زاده]]
+[[رده:مقالات بازبینی شده مرداد 01]]
-[[رده:مقالات بازبینی نشده2]]
+[[رده:مقالات بازبینی شده2 خرداد1401]]