إيضاح المحصول من برهان الأصول: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - '↵↵|' به ' |') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
[[مازری، محمد بن علی]] (نویسنده) | [[مازری، محمد بن علی]] (نویسنده) | ||
|زبان | |زبان | ||
| زبان = | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =الف8ب 4028 / 155/6 BP | | کد کنگره =الف8ب 4028 / 155/6 BP | ||
| موضوع = اصول فقه اهل سنت | | موضوع = اصول فقه اهل سنت | ||
|ناشر | |ناشر | ||
| ناشر =دار الغرب الإسلامي | | ناشر =دار الغرب الإسلامي | ||
| مکان نشر =لبنان - بيروت | | مکان نشر =لبنان - بيروت | ||
| سال نشر = | | سال نشر = | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE58203AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE58203AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ =چاپ | | چاپ =چاپ اول | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد = | | تعداد جلد = | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =58203 | ||
| کتابخوان همراه نور = | | کتابخوان همراه نور = | ||
| کد پدیدآور =46183 | | کد پدیدآور =46183 | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۴: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''إيضاح المحصول من برهان الأصول'''، شرح «البرهان» امام‌الحرمین جوینی (متوفی 478ق) به قلم [[مازری، محمد بن علی|محمد بن علی مازری]] (متوفی536ق) است. مقدمه، تحقیق و تصحیح کتاب به قلم [[طالبی، عمار|عمار الطالبی]] است. | |||
'''إيضاح المحصول من برهان الأصول'''، شرح «البرهان» امام‌الحرمین جوینی (متوفی 478ق) به قلم محمد بن علی مازری (متوفی536ق) است. مقدمه، تحقیق و تصحیح کتاب به قلم عمار الطالبی است. | |||
مطالب کتاب به‌ترتیب عبارتند از: | مطالب کتاب به‌ترتیب عبارتند از: | ||
# مقدمه محقق: در تبیین انگیزه و شیوه تحقیق کتاب. | # مقدمه محقق: در تبیین انگیزه و شیوه تحقیق کتاب. | ||
# الإمام المازري | # [[مازری، محمد بن علی|الإمام المازري]] و كتاب البرهان للجويني: مقاله‌‌ای است در بیش از چهل صفحه به قلم محقق اثر که خواننده را با احوال نویسنده و آثار او آشنا می‌کند. | ||
# متن تحقیق‌شده کتاب. | # متن تحقیق‌شده کتاب. | ||
شرح کتاب با متن ممزوج است و برای تشخیص خواننده متن با قلمی درشت‌تر ارائه شده است. | شرح کتاب با متن ممزوج است و برای تشخیص خواننده متن با قلمی درشت‌تر ارائه شده است. | ||
کتاب «البرهان» و شرح آن جایگاه والایی در تاریخ تفکر اسلامی دارند. در واقع مازری جایگاه مهمی در سیر تکامل تفکر اسلامی دارد و آخرین مجتهد در مغرب اسلامی پیش از انحطاط آن است. | [[امام‌الحرمین، عبدالملک بن عبدالله|جوینی]] با نگارش کتاب «[[البرهان في أصول الفقه|البرهان]]» تلاش کرد که اصول فقه را احیا کند. او دیدگاه‌های جدید و مستقلی را ابراز نمود و با برخی ائمه مذاهب از جمله امام مکتب خویش، [[شافعی، محمد بن ادریس|شافعی]] مخالفت کرد. چه‌بسا به همین دلیل پیروان مذهب شافعی از شرح آن کتاب و توجه به درسش صرف نظر کردند. البته مالکیه به شرح و نقد و تحلیل کتابش توجه کردند. اولین کسی که به این کار اقدام نمود فقیه و اصولی، متکلم و طبیب، [[مازری، محمد بن علی|مازری]] تمیمی بود. او شرحی سرشار از تحلیل و نقد بر آن کتاب نوشت و اسمش را «إيضاح المحصول من برهان الأصول» نهاد. او با وجود احترام به جوینی و تقدیر از جایگاهش، نظرات اصیل و اجتهادات متفاوتی در کتابش ارائه کرده است. [[مازری، محمد بن علی|مازری]] در این شرح دیدگاه‌های فلاسفه یونان و فلاسفه اسلامی را بحث و بررسی و جوانب متافیزیکی و منطقی آنها را نقد جدی کرده است. | ||
مدت‌ها تصور بر از بین رفتن إيضاح المحصول بوده است تا اینکه توسط عمار الطالبی نسخه‌ای از آن کشف می‌شود؛ محققان تصور می‌کردند که این شرح مفقود شده است. بزرگان با تعظیم همراه با حسرت از نابودی‌اش از آن یاد می‌کردند. محقق سال‌های متمادی بدون ناامیدی در فهارس مخطوطات کتابخانه‌های عمومی و خصوصی از این اثر تفحص کرد. سعادت بزرگی نصیبش شد آنگاه که در فهرست مخطوطات کتابخانه خصوصی امام محمد طاهر بن عاشور آن را یافت. نوادگان ابن عاشور این کتاب را در کتابخانه ملی تونس گذاشته بودند. استاد دانشمند عیاض بن عاشور یکی از نوادگان محترم و رئیس دانشکده حقوق دانشگاه تونس محبت کرد و تصویر نسخه‌ای از آن را به محقق داد که در این تحقیق از آن استفاده کرد. تحقیق این نسخه را آن‌گونه که شایسته بود انجام داد و برخی نقائص و اشکالات کتاب را با مراجعه به آثار برخی مؤلفین پس از او برطرف کرد. در آن زمان نسخه‌های فراوان نزد کسانی چون زرکشی در | |||
محقق کتاب همچنین آن‌گونه که خود در مقدمه گفته است ملحقاتی را به انتهای کتاب افزوده است. از جمله آنها جداول مقایسه بین متون خطی و عباراتی است که از این اثر در دیگر مصنفات نقل شده است<ref>ر.ک: همان</ref>. | از جهت دیگر [[مازری، محمد بن علی|مازری]] در فقه اللغه عربی متخصص بود و ذوق ادبی عالی داشت. آراء لغوی او دلالت بر علو منزلت و بلندی نظر او دارد؛ لذا در تفسیر برخی از آیات قرآن کریم نظراتی دارد که منحصربه‌فرد است و فهم خاصی از آیه را ارائه می‌کند<ref>[https://noorlib.ir/book/view/58203/%D8%A5%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?viewType=pdf ر.ک: مقدمه محقق، ص2-1] </ref>. | ||
مازری گاه پیرو روش جوینی در نقد ائمه اشاعره است؛ لذا قاضی ابوبکر بن طیب را نقد کرده است: «آنچه قاضی گفته است از دیدگاه من اشکال دارد»<ref>ر.ک: مقاله محقق، ص33</ref>. | |||
در رابطه با ترتیب کتاب البرهان، مازری توضیح داده که جوینی در کتابش مبحث «تأویلات» را آورده است؛ درحالی‌که بیشتر نویسندگان اصولی آن را کنار گذاشته‌اند<ref>ر.ک: همان</ref>. | کتاب «البرهان» و شرح آن جایگاه والایی در تاریخ تفکر اسلامی دارند. در واقع [[مازری، محمد بن علی|مازری]] جایگاه مهمی در سیر تکامل تفکر اسلامی دارد و آخرین مجتهد در مغرب اسلامی پیش از انحطاط آن است. | ||
مازری در خاتمه کتاب تأویلات متذکر شده که جوینی در ترتیب کتابش کتاب قیاس را بر کتاب نسخ مقدم نموده است، ولی رسم اصولیین برخلاف این است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص415</ref>. | |||
مدت‌ها تصور بر از بین رفتن إيضاح المحصول بوده است تا اینکه توسط [[طالبی، عمار|عمار الطالبی]] نسخه‌ای از آن کشف می‌شود؛ محققان تصور می‌کردند که این شرح مفقود شده است. بزرگان با تعظیم همراه با حسرت از نابودی‌اش از آن یاد می‌کردند. محقق سال‌های متمادی بدون ناامیدی در فهارس مخطوطات کتابخانه‌های عمومی و خصوصی از این اثر تفحص کرد. سعادت بزرگی نصیبش شد آنگاه که در فهرست مخطوطات کتابخانه خصوصی امام محمد طاهر بن عاشور آن را یافت. نوادگان ابن عاشور این کتاب را در کتابخانه ملی تونس گذاشته بودند. استاد دانشمند عیاض بن عاشور یکی از نوادگان محترم و رئیس دانشکده حقوق دانشگاه تونس محبت کرد و تصویر نسخه‌ای از آن را به محقق داد که در این تحقیق از آن استفاده کرد. تحقیق این نسخه را آن‌گونه که شایسته بود انجام داد و برخی نقائص و اشکالات کتاب را با مراجعه به آثار برخی مؤلفین پس از او برطرف کرد. در آن زمان نسخه‌های فراوان نزد کسانی چون [[زرکشی، محمد بن عبدالله|زرکشی]] در «[[البحر المحيط في أصول الفقه|البحر المحيط]]»، [[سبکی، عبدالوهاب بن علی|سبکی]] در «[[طبقات الشافعیة الکبری|طبقات الشافعية]]»، [[ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعیل|ابوشامه]] در «[[المحقق]]» و [[شاطبی، ابراهیم بن موسی|شاطبی]] در «[[الموافقات]]» بوده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/58203/%D8%A5%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=2&viewType=pdf ر.ک: همان، ص3-2] </ref>. | |||
محقق کتاب همچنین آن‌گونه که خود در مقدمه گفته است ملحقاتی را به انتهای کتاب افزوده است. از جمله آنها جداول مقایسه بین متون خطی و عباراتی است که از این اثر در دیگر مصنفات نقل شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/58203/%D8%A5%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=2&viewType=pdf ر.ک: همان]</ref>. | |||
[[مازری، محمد بن علی|مازری]] گاه پیرو روش جوینی در نقد ائمه اشاعره است؛ لذا قاضی ابوبکر بن طیب را نقد کرده است: «آنچه قاضی گفته است از دیدگاه من اشکال دارد»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/58203/%D8%A5%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=33&viewType=pdf ر.ک: مقاله محقق، ص33]</ref>. | |||
در رابطه با ترتیب کتاب البرهان، [[مازری، محمد بن علی|مازری]] توضیح داده که جوینی در کتابش مبحث «تأویلات» را آورده است؛ درحالی‌که بیشتر نویسندگان اصولی آن را کنار گذاشته‌اند<ref>[https://noorlib.ir/book/view/58203/%D8%A5%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=33&viewType=pdf ر.ک: همان]</ref>. | |||
[[مازری، محمد بن علی|مازری]] در خاتمه کتاب تأویلات متذکر شده که جوینی در ترتیب کتابش کتاب قیاس را بر کتاب نسخ مقدم نموده است، ولی رسم اصولیین برخلاف این است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/58203/%D8%A5%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=415&viewType=pdf ر.ک: متن کتاب، ص415]</ref>. | |||
متأسفانه این اثر کامل نشده است، بلکه در ابتدای مبحث اجماع متوقف شده است<ref>ر.ک: همان، ص531</ref>. | متأسفانه این اثر کامل نشده است، بلکه در ابتدای مبحث اجماع متوقف شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/58203/%D8%A5%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=531&viewType=pdf ر.ک: همان، ص531]</ref>. | ||
ملحقات انتهای کتاب عبارتند از: | ملحقات انتهای کتاب عبارتند از: | ||
# معرفی ابن عاشور از کتاب و نویسنده آن: این نوشته دو صفحه‌ای در صفحه نهم از نسخه خطی آمده است <ref>ر.ک: همان، ص536-535</ref>. | # معرفی [[ابن عاشور، محمدطاهر|ابن عاشور]] از کتاب و نویسنده آن: این نوشته دو صفحه‌ای در صفحه نهم از نسخه خطی آمده است <ref>[https://noorlib.ir/book/view/58203/%D8%A5%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=535&viewType=pdf ر.ک: همان، ص536-535]</ref>. | ||
# فهرستی که شیخ محمد عزیز بوعتور نوشته است<ref>ر.ک: همان، ص537</ref>. | # فهرستی که شیخ [[محمد عزیز بوعتور]] نوشته است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/58203/%D8%A5%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=537&viewType=pdf ر.ک: همان، ص537]</ref>. | ||
# نصوص مازری در نوشته‌های اصولیونی چون زرکشی، شاطبی و ابوشامه<ref>ر.ک: همان، ص542</ref>. | # نصوص [[مازری، محمد بن علی|مازری]] در نوشته‌های اصولیونی چون [[زرکشی، محمد بن عبدالله|زرکشی]]، شاطبی و ابوشامه<ref>[https://noorlib.ir/book/view/58203/%D8%A5%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=542&viewType=pdf ر.ک: همان، ص542]</ref>. | ||
# شرح حال اعلام وارده در کتاب مازری<ref>ر.ک: همان، ص578-548</ref>. | # شرح حال اعلام وارده در کتاب [[مازری، محمد بن علی|مازری]]<ref>[https://noorlib.ir/book/view/58203/%D8%A5%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%AD-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84-%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84?pageNumber=548&viewType=pdf ر.ک: همان، ص578-548]</ref>. | ||
عبارات فراوانی از کتاب از نسخه موجود محو شده که نویسنده به آنها و نیز به اختلاف نسخ در پاورقی‌های کتاب اشاره کرده است. | عبارات فراوانی از کتاب از نسخه موجود محو شده که نویسنده به آنها و نیز به اختلاف نسخ در پاورقی‌های کتاب اشاره کرده است. | ||
| خط ۵۷: | خط ۶۰: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
| خط ۱۰۲: | خط ۱۰۵: | ||
[[رده:اصول فقه (آثارکلی)]] | [[رده:اصول فقه (آثارکلی)]] | ||
[[رده:اصول فقه اهل سنت]] | [[رده:اصول فقه اهل سنت]] | ||
[[رده: | [[رده:اردیبهشت (1401)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۲۱
| إيضاح المحصول من برهان الأصول | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | طالبی، عمار (محقق) مازری، محمد بن علی (نویسنده) |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| چاپ | چاپ اول |
| موضوع | اصول فقه اهل سنت |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | الف8ب 4028 / 155/6 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
إيضاح المحصول من برهان الأصول، شرح «البرهان» امام‌الحرمین جوینی (متوفی 478ق) به قلم محمد بن علی مازری (متوفی536ق) است. مقدمه، تحقیق و تصحیح کتاب به قلم عمار الطالبی است.
مطالب کتاب به‌ترتیب عبارتند از:
- مقدمه محقق: در تبیین انگیزه و شیوه تحقیق کتاب.
- الإمام المازري و كتاب البرهان للجويني: مقاله‌‌ای است در بیش از چهل صفحه به قلم محقق اثر که خواننده را با احوال نویسنده و آثار او آشنا می‌کند.
- متن تحقیق‌شده کتاب.
شرح کتاب با متن ممزوج است و برای تشخیص خواننده متن با قلمی درشت‌تر ارائه شده است.
جوینی با نگارش کتاب «البرهان» تلاش کرد که اصول فقه را احیا کند. او دیدگاه‌های جدید و مستقلی را ابراز نمود و با برخی ائمه مذاهب از جمله امام مکتب خویش، شافعی مخالفت کرد. چه‌بسا به همین دلیل پیروان مذهب شافعی از شرح آن کتاب و توجه به درسش صرف نظر کردند. البته مالکیه به شرح و نقد و تحلیل کتابش توجه کردند. اولین کسی که به این کار اقدام نمود فقیه و اصولی، متکلم و طبیب، مازری تمیمی بود. او شرحی سرشار از تحلیل و نقد بر آن کتاب نوشت و اسمش را «إيضاح المحصول من برهان الأصول» نهاد. او با وجود احترام به جوینی و تقدیر از جایگاهش، نظرات اصیل و اجتهادات متفاوتی در کتابش ارائه کرده است. مازری در این شرح دیدگاه‌های فلاسفه یونان و فلاسفه اسلامی را بحث و بررسی و جوانب متافیزیکی و منطقی آنها را نقد جدی کرده است.
از جهت دیگر مازری در فقه اللغه عربی متخصص بود و ذوق ادبی عالی داشت. آراء لغوی او دلالت بر علو منزلت و بلندی نظر او دارد؛ لذا در تفسیر برخی از آیات قرآن کریم نظراتی دارد که منحصربه‌فرد است و فهم خاصی از آیه را ارائه می‌کند[۱].
کتاب «البرهان» و شرح آن جایگاه والایی در تاریخ تفکر اسلامی دارند. در واقع مازری جایگاه مهمی در سیر تکامل تفکر اسلامی دارد و آخرین مجتهد در مغرب اسلامی پیش از انحطاط آن است.
مدت‌ها تصور بر از بین رفتن إيضاح المحصول بوده است تا اینکه توسط عمار الطالبی نسخه‌ای از آن کشف می‌شود؛ محققان تصور می‌کردند که این شرح مفقود شده است. بزرگان با تعظیم همراه با حسرت از نابودی‌اش از آن یاد می‌کردند. محقق سال‌های متمادی بدون ناامیدی در فهارس مخطوطات کتابخانه‌های عمومی و خصوصی از این اثر تفحص کرد. سعادت بزرگی نصیبش شد آنگاه که در فهرست مخطوطات کتابخانه خصوصی امام محمد طاهر بن عاشور آن را یافت. نوادگان ابن عاشور این کتاب را در کتابخانه ملی تونس گذاشته بودند. استاد دانشمند عیاض بن عاشور یکی از نوادگان محترم و رئیس دانشکده حقوق دانشگاه تونس محبت کرد و تصویر نسخه‌ای از آن را به محقق داد که در این تحقیق از آن استفاده کرد. تحقیق این نسخه را آن‌گونه که شایسته بود انجام داد و برخی نقائص و اشکالات کتاب را با مراجعه به آثار برخی مؤلفین پس از او برطرف کرد. در آن زمان نسخه‌های فراوان نزد کسانی چون زرکشی در «البحر المحيط»، سبکی در «طبقات الشافعية»، ابوشامه در «المحقق» و شاطبی در «الموافقات» بوده است[۲].
محقق کتاب همچنین آن‌گونه که خود در مقدمه گفته است ملحقاتی را به انتهای کتاب افزوده است. از جمله آنها جداول مقایسه بین متون خطی و عباراتی است که از این اثر در دیگر مصنفات نقل شده است[۳].
مازری گاه پیرو روش جوینی در نقد ائمه اشاعره است؛ لذا قاضی ابوبکر بن طیب را نقد کرده است: «آنچه قاضی گفته است از دیدگاه من اشکال دارد»[۴]. در رابطه با ترتیب کتاب البرهان، مازری توضیح داده که جوینی در کتابش مبحث «تأویلات» را آورده است؛ درحالی‌که بیشتر نویسندگان اصولی آن را کنار گذاشته‌اند[۵].
مازری در خاتمه کتاب تأویلات متذکر شده که جوینی در ترتیب کتابش کتاب قیاس را بر کتاب نسخ مقدم نموده است، ولی رسم اصولیین برخلاف این است[۶].
متأسفانه این اثر کامل نشده است، بلکه در ابتدای مبحث اجماع متوقف شده است[۷].
ملحقات انتهای کتاب عبارتند از:
- معرفی ابن عاشور از کتاب و نویسنده آن: این نوشته دو صفحه‌ای در صفحه نهم از نسخه خطی آمده است [۸].
- فهرستی که شیخ محمد عزیز بوعتور نوشته است[۹].
- نصوص مازری در نوشته‌های اصولیونی چون زرکشی، شاطبی و ابوشامه[۱۰].
- شرح حال اعلام وارده در کتاب مازری[۱۱].
عبارات فراوانی از کتاب از نسخه موجود محو شده که نویسنده به آنها و نیز به اختلاف نسخ در پاورقی‌های کتاب اشاره کرده است. در انتهای اثر فهارس آیات، احادیث نبوی، اشعار، اعلام، مذاهب و فرق، کتب، اماکن و بلدان، مصادر و مراجع و موضوعات ارائه شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق و متن کتاب.