لوئیس، برنارد

برنارد لوئیس
نام کامل	لوئیس، برنارد
نام‌های دیگر	Bernard Lewis
ولادت	۳۱ مه ۱۹۱۶م
محل تولد	شرق لندن، انگلیس
رحلت	1397ش / 1439ق / 19 مه سال 2018م
مدفن	قبرستان ترامپلدور تل آویو
همسر	روت هلن اوپنهایم
فرزندان	2
پیشه	استاد بازنشسته مطالعات خاور نزدیک
اطلاعات علمی
دانشگاه	دانشگاه پرینستون
علایق پژوهشی	مطالعات اسلام و خاورمیانه
برخی آثار	اسماعيليان در تاريخ بنیادهای کیش اسماعیلیان

برنارد‌ لوئیس‌ (Bernard Lewis) (1916-2018م)، از مستشرقین و نظریه‌پردازان متأخر در زمینه تاریخ جوامع اسلامی است که کتب و مقالات بسیاری در این زمینه به رشته تحریر درآورده است. وی با مطالعه جامع تاریخ اسلام به این نتیجه می‌رسد که باید وحدت امت اسلام را از بین برده و کشورهای بزرگ خاورمیانه را به کشورهای کوچک‌تر که قدرت کمتری داشته و در خدمت منافع غربیان باشند، تجزیه نمود. طرحی که در میان اهل تحقیق به نظریه خاورمیانه جدید شهرت یافته است.

ولادت

برنارد لوئیس در‌ ۳۱ مه ۱۹۱۶م، از پدر و مادری یهودی‌ و در‌ خانواده‌ای‌ از‌ طبقه‌ متوسط‌ در شرق لندن به دنیا آمد. پدر و مادر برنارد از اروپای شرقی به بریتانیا مهاجرت کرده بودند.

تحصیلات و مشاغل

او در دانشگاه لندن‌ تحصیل کرد و به سال 1936 فوق ‌لیسانس خود را در رشته تاریخ و سه‌ سال بعد دکترای خود‌ را‌ دریافت کرد. در همین مدت یک سال را (1937) در فرانسه به سر برد. پس ‌از آن برای تحقیقات بیشتر به خاورمیانه سفر کرد.

وی سپس به‌عنوان دستیار در رشته تاریخ‌ اسلامی در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی به سال 1938 تعیین شد و به سال 1940 به مقام استادی رسید. جنگ، رشته کارهای علمی او را برای مدتی منقطع کرد و او در ارتش‌ بریتانیا‌ به خدمت پرداخت. در این دوره جذب دفتر روابط خارجی شد تا با استفاده از توانایی‌های زبانی و قدرت تحلیل و آگاهی‌هایی که درباره خاورمیانه داشت، به این دفتر کمک کند. پس‌ از‌ پایان جنگ، وی به مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی بازگشت و در سال 1949 عنوان پروفسوری را در تاریخ خاور نزدیک و میانه به دست آورد. او افزون بر دانشگاه لندن، در‌ تعدادی‌ از دانشگاه‌ها به‌عنوان استاد مدعو خدمت کرده است؛ از جمله: دانشگاه کلمبیا، ایندیانا، پرینستون و کالیفرنیا. یک سال هم عضو مؤسسه مطالعات پیشرفته در دانشگاه پرینستون بوده است. وی‌ در‌ سال‌ 1974 لندن را برای همیشه‌ به‌قصد‌ پرینستون ترک کرد و تا سال 1986 که بازنشسته شد، در آنجا بود. وی عضو بسیاری از انجمن‌ها و مراکز پژوهشی بوده‌ است‌؛ از‌ جمله در آکادمی انگلیس در سال 1963، در‌ Institue d;Egupte در 1969، جامعه تاریخ‌نگاران ترک، انجمن فیلسوفان آمریکایی در سال 1973، آکادمی آمریکایی هنر و علم در سال‌ 1983‌، مدرسه‌ مطالعات آسیایی و آفریقایی در لندن و مؤسسه آسیایی پاریس عضویت و همکاری‌ داشته است. او در سال 1973 از دست وزیر فرهنگ ترکیه تقدیرنامه دریافت کرد و از چندین مرکز و دانشگاه‌ دکترای‌ افتخاری‌ گرفت؛ از جمله دانشگاه عبری در اورشلیم، دانشگاه تل‌آویو، دانشگاه‌ دولتی‌ نیویورک، دانشگاه پنسیلوانیا و کالج مرکزی عبری.

ارتباط او با قدرت

او در سال ۱۹۷۴م، که به دانشگاه پرینستون پیوست با‌ برخی چهره‌های کلیدی نومحافظه‌کار‌ آشنا‌ شد و بر آن‌ها اثر گذاشت. بسیاری از این چهره‌ها، نزدیک به سه دهه بعد، از پایه‌گذاران اصلی سیاست خارجی تهاجمی آمریکا شدند. از میان این چهره‌ها می‌توان به ریچارد پرل‌، مشاور‌ وزیر دفاع آمریکا در دوره رونالد ریگان و از چهره‌های نومحافظه‌کار طراح جنگ عراق، پال ولفوویتز، معاون سیاست‌گذاری وزارت دفاع آمریکا در دوره جرج دابلیو بوش و از چهره‌های نومحافظه‌کار طراح جنگ‌ عراق‌، الیت ایبرامز‌، دستیار رئیس‌‌جمهور در دوره رونالد ریگان و دستیار ویژه رئیس‌‌جمهور در دوره جرج اچ دابلیو بوش اشاره کرد‌. این تأثیرگذاری به‌ویژه هنگامی رخ داد که برنارد لوئیس، مشاور‌ سناتور‌ نومحافظه‌کار‌، هنری ام. جکسون بود.

پیوند این مورخ با قدرت، شهرت متناقضی برای او رقم زد. در محافل سیاست خارجی آمریکا، لوئیس به‌عنوان یک نظریه‌پرداز و کارشناس برجسته تاریخ خاورمیانه شناخته می‌شود. همین پیوند لوئیس با سیاست‌سازان بود که باعث بدنامی او در خاورمیانه و بعضاً در مراکز دانشگاهی غرب شد. او خود به این امر واقف بود؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۱۲ در این‌باره به روزنامه کرونیکل آو هایر اجوکیشن، گفت: «من برای بعضی‌ها یک نابغه‌ام، اما برخی دیگر من را تجسم شیطان می‌دانند».

یکی از مشهورترین نظریات لوئیس که به «دکترین لوئیس» شهرت یافته است، موضوع برخورد تمدن‌ها و تجزیه ایران و کشورهای دیگر خاورمیانه است. از این طریق، با تجزیه کشورهای ایران، عراق، سوریه، ترکیه و عربستان سعودی، خاورمیانه جدید متشکل از کشورهایی خواهد بود که دیگر توان تبدیل ‌شدن به تهدید برای امنیت ملی و منافع منطقه‌ای آمریکا را نخواهند داشت و به موازنه یکدیگر مشغول خواهند بود.

جدی‌‎ترین منتقد دیدگاه‌های لوئیس، مستشرق معروف فلسطینی - آمریکایی، ادوارد سعید، است. سعید در آثار خود به‌شدت از «تحریف حقایق» توسط لوئیس انتقاد کرد و در سال ۱۹۸۲ در پاسخ به لوئیس، او را یک «دانشمند فعال سیاستی، لابی‌گر و طرف‌دار پروپاگاندا» دانست.

وفات

او در 19 مه سال 2018م دوازده روز قبل از 102 سالگی در نیوجرسی در گذشت، و در قبرستان ترامپلدور در تل آویو به خاک سپرده شد.

آثار

لوئیس به‌تقریب در‌ تمامی‌ زمینه‌های عربی و اسلامی تألیفاتی دارد؛ موضوعاتی چون تاریخ اسلام، جنبش‌های اسلامی معاصر، جامعه اسلامی، تحقیقات ویژه‌ مربوط‌ به عثمانی، نوشته‌ها و مقالاتی درباره یهود و فلسطین‌.

تاریخ‌ اسلام

1. The Arabs in History (این‌ کتاب‌ با‌ عنوان «العرب في التاريخ» توسط بنیه‌ امین‌ فارس و محمود یوسف زاید به عربی ترجمه شده است)؛
2. The Cambridge History Of Islam، «تاریخ اسلام کمبریج» (این مجموعه دو جلدی در اصل چهار جزء است که گروهی از نویسندگان آن را تألیف کرده‌اند. لوئیس دو مقاله در آن نوشته، یکی با عنوان‌ «مصر‌ و روسیه» و دیگری‌ «حکومت، جامعه و زندگی اقتصادی در‌ دوره‌ خلافت عباسی و فاطمی» است)؛
3. Islam in History، سومین کتاب وی «اسلام در گذر تاریخ است»؛
4. History-Remembered. Recovered، عنوان چهارمین‌ اثر «حافظه تاریخی، کشف و بازسازی آن» است؛
5. The Muslim Discovery of Europe، پنجمین عنوان «کشف اروپا توسط مسلمانان» است.

اندیشه سیاسی اسلام و جنبش‌های اسلامی‌ معاصر‌

1. Communism and Islam، «کمونیسم‌ و اسلام»؛‌
2. Return of Islam in Commentary، «تفسیری از بازگشت‌ اسلام»؛
3. غاصبان و زورگویان؛
4. نگاه خاورمیانه‌ها به غرب، تحقیقی در اصطلاحات سیاسی‌؛
5. جنبش‌های سیاسی در اسلام.

فرقه‌های اسلامی

1. أصول الإسماعيلية؛
2. صلاح‌الدین و حشاشین؛
3. منابع‌ تاریخ‌ حشاشین‌ در سوریه؛
4. حشاشین در سوریه و اسماعیلی‌ها در فارس؛
5. ملاحظاتی درباره بدعت‌گرایی در تاریخ اسلام‌؛
6. الإسلام‌ والعالم‌ العربي.

جامعه اسلامی

1. النقابات الإسلامية؛
2. مردان، زنان و عادات در ترکیه؛
3. حکومت، جامعه و زندگی اقتصادی در دولت‌ عباسیان و فاطمیان؛
4. منابع تاریخ اقتصادی خاورمیانه از ظهور اسلام‌ تا‌ عصر‌ حاضر (1966)؛
5. آثاری درباره عثمانی (ترکیه) و یهودیت.

منابع مقاله

1. جعفریان، رسول؛ مطبقانی، مازن بن صلاح، «فهرست آثار برنارد لوئیس»، آینه پژوهش، مهر و آبان 1377، شماره 52، درج در پایگاه نورمگز.
2. عزیزمحمدی، فاطمه؛ رحیمی، عبدالله، «اسلام‌شناسی با نگاهی به آثار برنارد لوئیس»، پژوهش‌های اعتقادی کلامی، پاییز 1398، شماره 35، درج در پایگاه نورمگز.
3. وب‌سایت فرارو

وابسته‌ها

اسماعيليان در تاريخ

بنیادهای کیش اسماعیلیان

فدائیان اسماعیلی

برخورد فرهنگ‌ها

الحشاشون: فرقة ثورية في تاريخ الاسلام