نزهة الارواح و روضة الافراح (تاریخ الحکماء)

نزهة الارواح و روضة الافراح (تاریخ الحکماء)
پدیدآوران	شهروزی، محمد بن محمود (نویسنده) دانش‌پژوه، محمدتقی (محقق) مولایی، محمدسرور (محقق) تبریزی، مقصودعلی (مترجم)
ناشر	شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1365ش
چاپ	یکم
موضوع	فيلسوفان - سرگذشت نامه فيلسوفان اسلامي - سرگذشت نامه فيلسوفان ايراني - سرگذشت نامه فيلسوفان يوناني - سرگذشت نامه فلسفه - تاريخ - متون قديمي تا قرن ?? فلسفه اسلامي - تاريخ - متون قديمي تا قرن 14
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ ‎‏/‎‏ش‎‏9‎‏ ‎‏ن‎‏4041 / 104 ‏‎‏B‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نزهه الارواح و روضه الافراح (تاریخ الحکماء) ترجمه کتاب «تاریخ الحکماء قبل ظهور الاسلام و بعده "نزهة الارواح و روضه الافراح"» اثر شمس الدین شهروزی (ت 511ق) است.

اصل این کتاب، به زبان عربی است و در اوایل سده یازدهم (1011- 1014ق)، دانشمند، حکیم و عارف ایرانی، مقصود علی تبریزی، در هند آن را به دستور جهانگیر گورکانی، به فارسی ترجمه کرده که نه تنها گزارشی از اندیشه‌های فلسفی و سخنان حکمت‌آمیز و پندهای دلپذیر است، بلکه متنی زیبا، روان و کم مانند از فارسی آن روزگار را نیز به دست می‌دهد. (شهرزوری، شمس الدین محمد بن محمود، 1365، ص «یا»)

مترجم به هنگام ترجمه، در جاى جاى کتاب، نکته‏هایى از خویش در تفسیر احادیث نبوى و توضیح اقوال حکما و داورى آراى آنان افزوده است که نشان مى‏دهد آنچه از فضل، علم و بینش عارفانه وی گفته‌اند سخنى گزافه نبوده است، که از جمله مى‏توان به صفحات 6، 7، 8، 9، 10، 18، 33، 174، 175 و ... مراجعه کرد. این افزوده‏ها نه تنها نشانه‏هاى دست داشتن او در حکمت، فلسفه و علوم دیگر است، بلکه ذوق عرفانى او را نیز نشان مى‏دهد. (همان، ص«ید»)

با آن‌که این ترجمه، در ساخت عبارت و جمله از متن عربى شهرزورى و منابع دیگر متأثر است- و شاید این مقدار تأثیر به علت دشوارى ترجمه، رعایت امانت و دقت در کلام حکما بوده است- از نظر زبان فارسى و ویژگی‌هاى آن در قرن دهم و یازدهم، از نثرهاى روان و پاکیزه این روزگار به شمار مى‏آید؛ زیرا در این دوره که به نظر ناقدان سخن‌سنج، پارسى آشفته است و فارسى‏گویان از هند تا عثمانى آشفته‌گوى، زبان مقصود على تا حدود زیادی از آن آشفتگی‌ها برکنار مانده است و اگر این ترجمه آزادتر صورت مى‏گرفت، شاید کار از گونه‏اى دیگر مى‏بود، چنان‌که در صفحات 150، 320- 321 و 473 نمونه‏هاى آن را مى‏توان دید. (همان)

بارى، این ترجمه گویاى علم، فضل و توانایى مقصود على تبریزى در دو زبان تازى و درى است. بررسى اجمالى فهرست لغات و ترکیبات و مقایسه آن با آثار معاصران او، تا حدودى ویژگی‌هاى زبان او را روشن مى‏گرداند. (همان)

در نثر او، جمله‏هاى وصفى مانند «ملاحظه کردار و اطوار مردم کرده او را به یارى و دوستى بگزینید، نظر بر گفتار او کرده اختیار مکنید» (ص93) بر خلاف نثرهاى رایج این دوره بسیار اندک است. (همان)

وی در پاره‏اى از موارد، جملات مسجّع به کار برده است که نشانه تصرف‌هاى ادیبانه اوست از جمله:

«دیروز آمدید و امروز در کارید، و فردا با آز و آرزو یارید» (ص70).

«کسى که مشفق و مهربانست به شما، از رهگذر آن بدگمانست به شما» (ص71).

«و گفت باید که به انکار کافر نعمتان، بازندارى خود را از احسان» (ص151).

و نیز صفحات 184، 192، 365، 431، 442 و 445. (همان)

از ویژگی‌هاى دیگر نثر این ترجمه، مطابقت صفت و موصوف به پیروى از عربى در تأنیث و تذکیر است مانند: ملت اسلامیه (ص32)، منزلت رفیعه (ص190)، مسأله مطلوبه (ص90) تکریمات عظیمه (ص190). (همان، ص«یه»)

زبان مترجم از تأثیر فارسى رایج آن روزگار هند، چه در واژگان و چه در برخى از ساخت‌هاى دستورى، برکنار نمانده است، به عنوان نمونه:

الف- نمونه‏هایى از لغات و ترکیبات:

بازى خوردن (ص143، 160، 180 و...)، بازى دادن: فریب دادن (ص119، 245، 373)؛ بندى: زندانى (ص50)؛ بندى‏بان: زندانبان (ص113، 209)؛ بندى‏خانه:

زندان (ص113، 116، 209)؛ جرم کردن: جریمه کردن (ص108)؛ جرمى: گناهکار (ص75)؛ چرکنت: چرکى، پلیدى (ص308)؛ خاتم‏بندى: خاتم‏کارى (ص263)؛ خدادارى: خداشناسى (ص94)؛ خوش‏کردن: پسندیدن (ص72، 318، 436)؛ دکه (به فتح اول و دوم): صدمه آسیب (ص470)؛ روان گردانیدن: فرستادن (ص282) و...

ب- ویژگی‌هاى دستورى:

1- متعدى با (آنى): دانانیدن (ص316)؛ شناسانیدن: فهماندن، حالى کردن (ص235، 340، 341)؛ کنانیدن (ص345)؛ گیرانیدن: دستگیر کردن (ص447، 449).

2- وجه التزامى مضارع با مى+ ریشه فعل+ باشد: مى‏کرده باشد: بکنید (ص43)؛ مى‏بوده باشید: باشید (ص46)؛ مى‏داشته باشد: بدارد (ص93)؛ مى‏گرفته باشند: بگیرند (ص103)؛ مى‏کرده باشد: بکند (ص121، 268)؛ مى‏ساخته باشى: بسازى (ص181)؛ مى‏نموده باشد: بنماید (ص199، 268)، مى‏رفته باشند: بروند (ص279)؛ مى‏داده باشد: بدهد (ص285، 287، 341)؛ مى‏شنیده باشد: بشنود (ص292)؛ مى‏آمده باشد: بیاید (ص354). (همان، ص«یو»)

وضعیت کتاب از ترجمه حاضر، نسخه‏هاى خطى متعددى در کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران موجود است که متن حاضر با راهنمایى استاد دانش‏پژوه، بر اساس نسخه کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره 85- ب، تاریخ نگارش 1037 تهیه شده است و براى رفع کاستی‌ها و فرو افتادگی‌ها، از 3 نسخه خطى دیگر متعلق به کتابخانه مرکزى دانشگاه تهران استفاده شده است.

در ترجمه حاضر، از ضبط تفصیلى اختلاف نسخه‏ها، جز مواردى که ضرورت داشته، صرف نظر شده و آنچه در متن گنجانیده شده است، بیشتر با توجه به متن عربى «نزهه الارواح» بوده که این مهم و تصحیح تصحیف‏هاى حیرت‏آور، در نام‌هاى حکما و برخى از اماکن، به یمن همت استاد محمد تقی دانش‏پژوه صورت کمال یافته است.

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست احادیث، بیت‌ها و مصراع‌های فارسی، اصطلاحات، نام کتاب‌هایی که در متن آمده است، لغات و ترکیبات، نام‌های کسان و نام جای‌ها، در انتهای کتاب آمده است.

منابع مقاله

شهرزوری، شمس الدین محمد بن محمود، (1365)، «نزهه الارواح و روضه الافراح (تاریخ الحکماء)» ترجمه مقصود علی تبریزی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، (مقدمه محمد سرور مولایی).