تيسير مصطلح الحديث

تيسير مصطلح الحديث
پدیدآوران	طحان، محمود (نویسنده)
چاپ	2
موضوع	حديث - اصطلاح‌ها و تعبيرها
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏106‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏3‎‏ت‎‏9

تيسير مصطلح الحديث، اثر محمود طحان، کتابی است مختصر پیرامون اصطلاحات خاص حدیث که به زبان عربی و در دوران معاصر نوشته شده است.

نویسنده طی سالیان متمادی، به‎منظور تدریس علم مصطلح الحدیث، دو کتاب «علوم الحديث» ابن الصلاح و «التقريب» نووی را تدریس نموده و از آنجا که فهم این دو کتاب، با تمام ارزش و اعتباری که دارند، به دلیل تطویل یا اختصار در برخی مطالب، مشکل بوده، اقدام به تدوین اثر حاضر، نموده است..

ساختار

کتاب با دو مقدمه از نویسنده آغاز و مطالب در چهار باب، سامان یافته است.

نویسنده در تدوین مباحث و مطالب اثر حاضر، از کتاب «علوم الحديث» ابن الصلاح، «التقريب» نووی و شرح آن «التدريب» سیوطی بهره برده و تبویب و ترتیب مباحث را بر اساس، تبویب و ترتیب «نخبة الفكر» و شرح آن از حافظ ابن حجر، تنظیم نموده است..

گزارش محتوا

در مقدمه نخست، نویسنده به این نکته اشاره نموده است که مطالب مطرح‎شده در این کتاب، حد واسط بین تطویل و اختصار بوده و به‎عنوان مفتاح و مقدمه‌ای برای فهم کتب علمای پیشین می‎باشد.

وی در بیان تمایزات کتاب خود با آثار پیشینان، به نکات زیر اشاره نموده است:

1. تقسیم هر بحث به چند فقره شماره‎گذاری‎شده، که فهم مطلب را بر دانشجو آسان نماید.
2. تکامل در هر بحث از جهت شکل کلی آن، از قبیل ذکر تعریف و مثال و...
3. دربرداشتن تمام مباحث مربوط به مصطلح الحدیث و پرداختن به آن‎ها به‎صورت مختصر.

در مقدمه دوم، ابتدا تاریخچه ظهور علم مصطلح الحدیث و اطوار تاریخی آن بررسی و سپس، معروف‎ترین تصنیفاتی که در زمینه این علم، به نگارش درآمده، معرفی شده است. برخی از این تصنیفات، عبارتند از: «المحدث الفاصل بين الراوي و الواعي» رامهرمزی (متوفی 360ق)، «معرفة علوم الحديث» حاکم نیشابوری (متوفی 405ق)، «المستخرج علی معرفة علوم الحديث» احمد بن عبدالله اصفهانی (متوفی 430ق)، «الكفاية في علم الرواية» خطیب بغدادی (متوفی 463ق).

در این مقدمه، همچنین به تعریف اصطلاحات اولیه در علم مصطلح الحدیث، از جمله حدیث، خبر، اسناد، سند، متن، محدث و... پرداخته شده است..

باب اول، در سه فصل زیر، به مباحث مربوط به خبر، اختصاص یافته است:

در فصل اول، در دو مبحث، به تقسیمات خبر به اعتبار وصول آن، پرداخته شده است. به این اعتبار، خبر به متواتر و واحد، تقسیم شده است. در مبحث اول، ابتدا خبر متواتر تعریف شده و سپس به شروط، حکم، اقسام، وجود و معروف‎ترین تصنیفاتی که درباره خبر متواتر تألیف شده، اشاره شده است..

مبحث دوم، به خبر واحد اختصاص یافته است. در این مبحث، ابتدا خبر واحد تعریف و حکم آن بیان شده و سپس، به تقسیمات آن، به اعتبار طرق وصول خبر (به مشهور، عزیز و غریب) و به اعتبار قوت و ضعف آن پرداخته شده است..

در فصل دوم، تقسیمات خبر مقبول بررسی شده است. خبر مقبول، به دو قسمت کلی صحیح و حسن و هریک از این دو نیز به لذاته و لغیره، تقسیم می‎شود.

فصل سوم، در مورد خبر مردود می‎باشد. در این فصل ابتدا خبر ضعیف تعریف و سپس، به تقسیمات آن، پرداخته شده است. اسباب رد و پذیرفته نشدن روایات، بسیار است، اما در این فصل، فقط به دو سبب پرداخته شده و تقسیمات آن، مختصرا توضیح داده شده است. این دو سبب عبارتند از:

1. مردود به‎واسطه سقط از اسناد آن: سقط خود بر دو گونه است: سقط ظاهر (با این نگاه، روایت به: معلق، مرسل، معضل و منقطع تقسیم شده است)؛ سقط خفی (در این نوع، روایت به: مدلس و مرسل خفی تقسیم شده است).

   از آنجا که در روایت معنعن و مؤنن، اختلاف است که آیا این دو از اقسام منقطعند یا از اقسام متصل، نویسنده، آن دو را ملحق به انواع مردود به سبب سقط از اسناد نموده است..

2. مردود به علت طعن در راوی: از این لحاظ، روایات به: موضوع، متروک، منکر، معروف، معلل، مدرج، مقلوب، مزید در متصل الاسانید، مضطرب، مصحف، شاذ و محفوظ و... تقسیم شده است..

   در فصل چهارم، به اقسام دیگری از خبر که بین مقبول و مرود مشترک می‎باشد، پرداخته شده است. برخی از این تقسیمات عبارتند از: مرفوع، موقوف، مقطوع، مسند، متصل، زیادات الثقات و...

   باب دوم، به مباحث مربوط به جرح و تعدیل اختصاص داشته و در آن، ضمن سه مبحث، به: راوی و شروط قبول وی، نظری کلی درباره کتب جرح و تعدیل و مراتب جرح و تعدیل پرداخته شده است..

   در باب سوم، ابتدا کیفیت ضبط روایت و طرق تحمل آن توضیح داده شده و سپس، به بیان آداب محدث و کسی که حدیث را فرامی‌گیرد، پرداخته شده است..

   آخرین باب، در دو فصل، به مباحث مربوط به اسناد در روایات، اختصاص یافته است. در فصل اول، ابتدا اسناد عالی و نازل تعریف و بررسی شده و در ادامه به مسائلی همچون روایت اکابر از اصاغر، روایت پدران از فرزندان و روایت فرزندان از پدران، پرداخته شده است..

   در فصل دوم، به مباحث مربوط به راوی پرداخته شده است. شناخت صحابه، تابعین، متفق و مفترق، مؤتلف و مختلف، متشابه، مهمل، مبهمات و... از جمله مباحث مطرح‎شده در این فصل می‎باشد.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب و فهرست منابع و مصادر مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است. در پاورقی‎ها علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی کلمات و عبارات متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

التقريب و التيسير لمعرفة سنن البشير النذير في اصول الحديث

مقدمة ابن الصلاح في علوم الحديث