خضر بک، خضر بن جلال‌الدین: تفاوت میان نسخه‌ها

تراجم‎نویسان بر نام خضر بن جلال‎الدین، برای وی اتفاق نظر دارند. لقب او جراب العلم و خیرالدین بوده است. به دلیل انتسابش به روم، وی را «رومی» هم نامیده‎اند که البته این نسبت در میان بسیاری از علمای ترک، وجود دارد و ریشه آن را در پیروزی آلپ ارسلان سلجوقی بر رومیان باید جست. به خضر بیک، نسبت‎های «ماتریدی» به دلیل مذهبش در اصول عقاید و «حنفی» به دلیل گرایشش در فروع به این مذهب، را نیز داده‎اند<ref>ر.ک: خیالی، ص24</ref>.

بیشترین شهرت وی به «خضر بیک» یا «خضر بک» است و به‎جز صاحب معجم المؤلفين که لقب «خضر رومی» را در ترجمه او به‎کار برده است، سایرین از دو لقب پیشین، استفاده کرده‎اند<ref>ر.ک: همان، ص25</ref>.

خضر بیک، در شهر سوری‎حصار از شهرهای روم و در آغاز ربیع‎الاول سال 810ق/6 سپتامبر 1407م، به دنیا آمد<ref>ر.ک: همان</ref>.

اکثر مورخین تاریخ وفاتش را 863ق/1459م، می‎دانند. سخاوی و عمر رضا کحاله، وفاتش را در 860ق، دانسته‎اند. او در شهر «قسطنطنیه» از دنیا رفت و در جوار ابوایوب انصاری (از صحابه) به خاک سپرده شد<ref>ر.ک: همان، ص42</ref>.

خضر بیک، در شهر تولدش، سوری‎حصار، زیر نظر پدرش که قاضی و از بزرگان آن شهر بود رشد کرد و مبادی علوم را آموخت. او در مسیر آموزشش به درس مولی فاضل محمد بن ادمغان مشهور به یکان، از شاگردان شمس‎الدین محمد بن حمزه فناری رفت و علوم عقلی و نقلی و سایر علوم متداول را نزد وی آموخت. خضر بیک در درس این استاد به کمال علمی رسید و با دختر وی ازدواج کرد<ref>ر.ک: همان، ص25-26</ref>. از فرزندان او از این زن می‎توان «سنان‎الدین یوسف»، «یعقوب پاشا» و «احمد پاشا» را نام برد<ref>ر.ک: همان، ص32-33</ref>.

وی در سال 837ق، 27 سال داشت و در شهر سوری‎حصار، مدرس بود و با توجه به اینکه در 857ق، یعنی سال فتح قسطنطنیه، به منصب قضاوت رسید، باید گفت: بیست سال پیش از تصدی این منصب، به تدریس پرداخته است و تولی منصب قضاوت توسط او در 47 سالگی بوده است. وی سپس به ریاست مدرسه «سلطان محمد خان اول» در شهر «بورسا»ی ترکیه رسید و در آنجا شاگردان بسیاری از جمله مصلح‎الدین قسطلانی، علی عربی، مصلح‎الدین خواجه‎زاده و شمس‎الدین احمد خیالی و... که دو نفر اخیر نایب او در مدرسه بودند، پرورش داد. وی سپس مدرّس مدرسه «یلدرم خان» در شهر «بورسا» شد و پس از آن در «عینکول» به قضاوت پرداخت و متولی تدریس در دانشگاه بزرگ «ادرنه» شد. او سپس متولی قضاوت «ینولی» و پس از آن «قسطنطنیه» شد و در این منصب بود تا از دنیا رفت. به گزارش سخاوی او در سال 859 به سفر مکه رفت. در همین سفر، ابن عزم مغربی او را ملاقات کرد<ref>ر.ک: همان، ص30-31</ref>.

خضر بن جلال‎الدین، اهتمام خاصی به علوم زبان عربی داشت و در میان این علوم، در نظم ید طولایی داشت. برخی مورخان، قصایدی را در علوم مختلف برایش ذکر کرده‎اند و از مساجلات شعریه شیرین او می‎توان مساجله میان او و شمس‎الدین جزری شافعی را نام برد که طاش کبری‎زاده آن را ذکر کرده است. او در سرودن شعر به زبان‎های فارسی و ترکی نیز مهارت داشت. شیخ عثمان کلیسی درباره قصیده نونیه او گفته: این قصیده در اوج فصاحت است و سراینده‎اش در هیچ جا از قوانین عروض خارج نشده است<ref>ر.ک: همان، ص26-27</ref>.

او در فروع مختلف علوم عقلی مهارت یافت و به علوم غریبه و فنون نادره نیز دست پیدا کرد. وی را به سرعت فهم و کثرت حفظ توصیف کرده‎اند. درباره او گفته شده بعد از «فناری» کسی مانند خضر بیک، بر علوم غریبه تسلط نداشت. در تأیید این ماجرا می‎توان به مناظره وی در دهه سوم عمرش با شخصی در محضر سلطان «محمد خان» اشاره کرد که طاش کبری‎زاده و ابوالحسنات لکنوی ذکر کرده‎اند و بروکلمان نیز به آن اشاره کرده‎ است. در این ماجرا، سلطان از پیروزی خضر بیک، به وجد آمد و مدرسه جدش، سلطان محمد خان اول، در شهر «بروسا» را در اختیار وی نهاد و او در آنجا به تدریس پرداخت<ref>ر.ک: همان، ص27-28</ref>.

خضر، در علوم قرآن و فقه نیز متبحر بود. وی به تفسیر کشاف زمخشری و حاشیه تفتازانی بر آن اشتغال داشت و بر حاشیه تفتازانی بر کشاف، حاشیه نوشت. او اولین قاضی قسطنطنیه پس از فتح آنجا به دست سلطان محمد ثانی بود و همین دلالت بر فهم فقهی بالای او و جایگاه رفیعش نزد سلطان دارد. وی در حوالی 857ق/1453م، عهده‎دار این سمت شد و تا زمان وفاتش در این سِمَت بود<ref>ر.ک: همان، ص28-29</ref>.

# یعقوب قرمانی<ref>ر.ک: همان، ص32-33</ref>.

و...<ref>ر.ک: همان، ص34-35</ref>.

# حاشیه بر شرح تجريد العقائد<ref>ر.ک: همان، ص36-38</ref>.

[[رده:قربانی-باقی زاده]]